EC thanh tra thủy sản khai thác lần 5: Thời khắc quyết định

Hoạt động khai thác thủy sản bất hợp pháp, không khai báo và không theo quy định (IUU) là một trong những mối đe dọa nghiêm trọng nhất tới việc khai thác bền vững nguồn tài nguyên sinh vật biển. Ngày 23/10/2017, EC có thông báo áp dụng biện pháp cảnh báo thẻ phạt (thẻ vàng) đối với sản phẩm thủy sản khai thác xuất khẩu của Việt Nam vào thị trường các nước thuộc Liên minh châu Âu (EU). Điều này đồng nghĩa thủy sản của nước ta xuất khẩu sang thị trường EU bị kiểm soát 100%, thay vì kiểm tra xác suất. Đồng thời, hiệu ứng từ thị trường này cũng tác động rất lớn tới các thị trường khác, dẫn đến những rào cản nhất định đối với thủy sản Việt Nam.

Thời gian qua, Việt Nam đã rất nỗ lực trong việc thực hiện các khuyến nghị của EC trong việc hoàn thiện khung khổ pháp lý về khai thác thủy sản; giám sát đội tàu; truy xuất nguồn gốc thủy sản. Chính phủ, Bộ NN&PTNT đã ban hành rất nhiều văn bản về chống khai thác IUU như:

Chỉ thị số 45/CT-TTG ngày 13/12/2017 về một số nhiệm vụ, giải pháp cấp bách để khắc phục cảnh báo của EC về chống khai thác IUU; Nghị quyết số 89/NQ-CP ngày 06/7/2018 của Chính phủ về việc gia nhập Hiệp định về biện pháp quốc gia có cảng nhằm ngăn chặn, chống khai thác thủy sản bất hợp pháp, không báo cáo và không theo quy định,… Ban Bí thư đã ban hành Chỉ thị số 32-CT/TW ngày 10/4/2024 về tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với công tác chống khai thác thủy sản bất hợp pháp, không báo cáo, không theo quy định và phát triển bền vững ngành thủy sản.

Mặc dù tích cực tổ chức thực hiện các nhiệm vụ, giải pháp đồng bộ, quyết liệt chống khai thác IUU và thu nhiều kết quả quan trọng được EC ghi nhận đánh giá cao, song như vậy là chưa đủ. Trên cơ sở khuyến cáo của EC sau đợt kiểm tra lần thứ 4 của EC (tháng 10/2023), Bộ NN&PTNT đã yêu cầu 28 tỉnh ven biển phải thống nhất cùng phối hợp để quản lý tốt tàu cá, phải dứt điểm xử lý tình trạng tàu cá “3 không” (Giấy phép, đăng ký, đăng kiểm), giám sát 100% sản lượng hải sản khai thác với mục tiêu gỡ cảnh báo “thẻ vàng” vào tháng 10 tới đây của EC.

Có thể nói, đợt thanh tra của EC lần thứ 5 vào tháng 10 được xem thời điểm quyết định để Việt Nam gỡ “thẻ vàng” thủy sản. Bộ trưởng Bộ NN&PTNT Lê Minh Hoan cho biết, hiện tại Bộ gần như đã hoàn thành tất cả những thể chế, quy định cuối cùng theo kiến nghị của EC.

“Không chỉ là sự quyết liệt ở Trung ương mà ngư dân cũng hiểu được đây là sự sống còn, không phải là IUU nữa mà là nghề cá bền vững của chúng ta. Không phải vì một đợt thanh tra mà chúng ta đối phó, việc gỡ tấm thẻ này là bước đầu để chúng ta vào một ngành thủy sản phát triển bền vững”, Bộ trưởng Lê Minh Hoan nhấn mạnh.

Là một trong những đơn vị trực tiếp tham gia vào công tác kiểm tra, phối hợp xử lý vi phạm IUU, ông Nguyễn Quang Hùng – Cục trưởng Cục Kiểm ngư (Bộ NN&PTNT) nhận định, lần thanh tra thứ 5 của EC rất quan trọng, bởi nếu không gỡ được “thẻ vàng”, có thể phải mất vài năm nữa mới có cơ hội gỡ, thậm chí có nguy cơ chuyển sang “thẻ đỏ” và bị hạn chế xuất khẩu thủy hải sản vào các thị trường quan trọng khác.

Theo ông Hùng, sau lần kiểm tra cuối năm 2023, EC khuyến nghị Việt Nam cần áp dụng các cơ chế kiểm soát chặt chẽ để đảm bảo tất cả các tàu cá đã hủy đăng ký không được phép tham gia khai thác thủy sản; rà soát lại quy trình xử lý đối với việc ngắt kết nối thiết bị hành trình (VMS). Đến nay vấn đề này đã có nhiều chuyển biến, song vẫn còn tình trạng tàu khai thác bị ngắt kết nối VMS với nhiều lý do, trong đó có mục đích nhằm trốn tránh cơ quan chức năng.

Để tháo gỡ “thẻ vàng”, Bộ NN&PTNT đã đề ra một số giải pháp cụ thể như: Thực hiện các biện pháp mạnh, kiên quyết ngăn chặn không để xảy ra tình trạng tàu cá khai thác hải sản bất hợp pháp ở vùng biển nước ngoài; thực hiện truy xuất nguồn gốc thủy sản khai thác; tập trung cao điểm xử lý các hành vi khai thác IUU; tăng cường công tác truyền thông, nâng cao hiệu quả phối hợp, bảo đảm nguồn lực; kiên quyết từ chối thu mua, chế biến, xuất khẩu các sản phẩm thủy sản có nguồn gốc từ khai thác IUU.

Về phía các địa phương cần thực hiện tốt 4 nhóm khuyến nghị: Hoàn thiện khung pháp lý; tăng cường quản lý tàu cá; kiểm soát việc truy xuất nguồn gốc thủy sản khai thác; xử lý tàu cá vi phạm ở vùng biển nước ngoài để phục vụ công tác kiểm tra, đánh giá của EC.

Bộ trưởng Bộ NN&PTNT Lê Minh Hoan lưu ý, để ngành thủy sản của Việt Nam phát triển bền vững cần phải thực hiện Chiến lược phát triển thủy sản Việt Nam đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045; Chiến lược phát triển nông nghiệp và nông thôn bền vững giai đoạn 2021 – 2030, tầm nhìn đến năm 2050 đã được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt. Trong đó, phát triển thủy sản dựa trên ba trụ cột: Giảm khai thác, tăng nuôi trồng và bảo tồn biển để bảo đảm trữ lượng thủy sản dành cho thế hệ mai sau.

Về phần mình, ông Trần Đình Luân – Cục trưởng Cục Thủy sản (Bộ NN&PTNT) cho hay, từ khi EC cảnh báo “thẻ vàng” đối với sản phẩm thủy sản khai thác của Việt Nam vào tháng 10/2017, giá trị xuất khẩu thủy sản của Việt Nam vào thị trường EU sụt giảm bình quân từ 6 – 10%/năm. Đây là thị trường nhập khẩu thủy sản lớn thứ 2 của Việt Nam nhưng đã tụt xuống vị trí thứ 5 (sau Nhật Bản, Hoa Kỳ, Hàn Quốc và ASEAN). Ngoài ra, việc này đã ảnh hưởng đến uy tín của Việt Nam trên trường quốc tế. Nó cũng gây tổn thất về mặt kinh tế – xã hội đối với cộng đồng ngư dân ven biển và các doanh nghiệp.

Vì vậy, Cục trưởng Cục Thủy sản đề nghị các cơ quan chức năng và toàn bộ ngư dân cần vào cuộc một cách đồng bộ và có hiệu quả. Tất cả hoạt động phải cực kỳ tuân thủ và thượng tôn pháp luật; đồng bộ trong quản lý, truy xuất nguồn gốc, minh bạch trong sản xuất, chế biến xuất khẩu…

Gỡ “thẻ vàng” IUU là nhiệm vụ quan trọng, cấp thiết bởi tác động của nó tới ngành thủy sản nói riêng và nền kinh tế nói chung là rất lớn. Nếu gỡ được “thẻ vàng” IUU, ngành thủy sản Việt Nam sẽ lấy lại được uy tín trên thị trường quốc tế, đồng thời là bước tiến quan trọng trong quá trình cấu trúc lại nghề cá minh bạch, trách nhiệm và phát triển bền vững.