Nguy cơ hủy diệt thủy sản ĐBSCL

Chuyên gia của Quỹ Quốc tế Bảo vệ Thiên nhiên (WWF) Nguyễn Hữu Thiện nói: “Nguồn thủy sản liên quan đến sông Mê Kông ước 220.000 – 440.000 tấn/năm và sản lượng đánh bắt ven biển ĐBSCL khoảng 500.000 – 700.000 tấn/năm. Theo báo cáo của Quỹ, vào mùa khô, thủy sản tập trung rất nhiều ở cửa sông Hậu, nên thảm họa môi trường xảy ra tại đây sẽ có hậu quả rất nghiêm trọng”.

Tranh cãi lúc ra đời

Lễ động thổ Dự án nhà máy giấy diễn ra sáng 6/8/2007, ở ấp Phú Thạnh, xã Phú Hữu A, huyện Châu Thành. Đại diện chủ đầu tư giới thiệu đây là “một trong những nhà máy sản xuất giấy và bột giấy lớn nhất thế giới với tổng vốn đầu tư 1,2 tỷ USD”, 100% của nước ngoài. Diện tích 200 ha, Dự án gồm một nhà máy sản xuất bột giấy tẩy trắng dùng trong ngành đóng gói hàng hóa có công suất 1 triệu tấn/năm, một nhà máy giấy công suất 1,5 triệu tấn/năm, một nhà máy điện, một nhà máy xử lý nước thải và một cảng sông. Khi hoàn thành cả Dự án, hàng năm nhà máy đạt doanh thu 1 tỷ USD.

Một tháng sau, ngày 6/9/2007, Cục Lâm nghiệp có công văn cho rằng ĐBSCL không đủ nguyên liệu cung cấp cho nhà máy và mỗi năm đổ ra sông Hậu 28.500 tấn xút sẽ phá hủy môi trường. Công văn kiến nghị Thủ tướng Chính phủ xem xét để có thể “cho dừng ngay việc xây dựng nhà máy”.

Ngày 19/9/2007, UBND tỉnh Hậu Giang tổ chức cuộc họp để giải thích về Dự án, có đại diện Bộ NN&PTNT, Bộ Công thương, chủ đầu tư, GS-TSKH Nguyễn Ngọc Trân và nhiều nhà báo. Tại cuộc họp, ông Nguyễn Quang Dương, Phó Cục trưởng Cục Lâm nghiệp lúc đó, lại ủng hộ Dự án. Ông Dương giải thích công văn phản đối của Cục Lâm nghiệp là do không có thông tin chính thức về Dự án.

Nhà máy giấy Lee&Man bên bờ sông Hậu – Ảnh: Thanh Hải

Tài liệu tại cuộc họp giới thiệu 5 nhà máy giấy, bột giấy của Lee&Man đang hoạt động ở Trung Quốc và Mỹ, với giấy chứng nhận của các tổ chức bảo vệ môi trường có uy tín trên thế giới là Lee&Man bảo vệ môi trường tốt. Chủ tịch UBND tỉnh Hậu Giang lúc đó là ông Huỳnh Minh Chắc cho biết, đã sang Trung Quốc xem các nhà máy giấy và bột giấy của Lee&Man bên sông Dương Tử, được nhân dân và Chính phủ Trung Quốc chấp nhận. GS-TSKH Nguyễn Ngọc Trân phát biểu, dây chuyền xử lý nước thải của Nhà máy Giấy Lee&Man ở Hậu Giang thuộc loại tiên tiến, có 22 công đoạn xử lý (hơn các nhà máy ở Trung Quốc 2 công đoạn là xử lý mùi và Penton). Nước đổ ra ao nuôi được cá, “nên về môi trường là khá yên tâm”, ông Trân nói.

Về con số 28.500 tấn xút thải ra sông Hậu mỗi năm trong công văn phản đối của Cục Lâm nghiệp, TS Vũ Ngọc Bảo, Tổng thư ký Hiệp hội Giấy và Bột giấy Việt Nam, cho rằng đó là nhận định không hiểu biết về sản xuất giấy và bột giấy. Theo ông Bảo, các nhà máy bột giấy hiện nay không dùng xút trong sản xuất.

Sau lễ động thổ, qua nhiều lần điều chỉnh, diện tích còn hơn 62 ha và do khó khăn về tài chính nên dừng lại đến năm 2014 mới tái khởi động, nay sắp đi vào hoạt động.

Không ngừng phản đối

TS Lê Anh Tuấn, Viện Nghiên cứu Biến đổi khí hậu của Trường Đại học Cần Thơ, cho biết, Tập đoàn Lee&Man Paper Hongkong – Trung Quốc (doanh nghiệp mẹ của chủ đầu tư Dự án) đã bị Quỹ Quốc tế Bảo vệ Thiên nhiên xếp vào danh sách “các nhà sản xuất không chịu cung cấp số liệu liên quan đến dấu chân môi trường”, tức là che giấu thông tin gây ô nhiễm môi trường ở những nơi có cơ sở hoạt động. Theo ông Tuấn, Tập đoàn này có Nhà máy giấy Lee&Man xả thải bất hợp pháp ra sông Trường Giang, bị Bộ Bảo vệ Môi trường Trung Quốc yêu cầu ngưng sản xuất, sau đó biện bạch là “ngưng sản xuất vì vấn đề môi trường ở công trường xây dựng và nhà máy”.

Chuyên gia Nguyễn Hữu Thiện nhận xét về báo cáo đánh giá tác động môi trường (ĐTM) của Dự án được Chủ tịch UBND tỉnh Hậu Giang phê duyệt năm 2008: “Tham vấn cộng đồng quá mức sơ sài. Giám sát thì như chuyện đùa”. Ông Thiện cho biết, văn bản ĐTM chỉ gửi cho UBND và Ủy ban MTTQ xã Phú Hữu A. Vì hai cơ quan cấp xã không đủ năng lực để phản hồi có ý nghĩa nên trong văn bản ngày 24/9/2007, bày tỏ sự ủng hộ Dự án và chỉ dặn dò “cần lưu ý thực hiện nghiêm chỉnh các biện pháp giảm thiểu tác động môi trường”.

Ông Thiện chỉ rõ, phần tham vấn cộng đồng dân cư do Trung tâm Công nghệ Môi trường (ENTEC) tiến hành, chỉ khảo sát 20 người dân ở xã Phú Hữu A về tác động đối với đất, nhà và hoa màu. Khảo sát không hề nói cho người dân biết về nguy cơ tác động đối với nguồn nước, thủy sản. Do đó, tất cả các ý kiến đều đánh giá tích cực sự hình thành và hoạt động của Dự án, người dân chỉ kiến nghị giải tỏa đền bù thỏa đáng. Theo ông Thiện, nếu nguồn nước bị ô nhiễm ảnh hưởng tới thành phố Cần Thơ nên không thể không tham vấn dân cư thành phố, đặc biệt phải tham vấn Trường Đại học Cần Thơ.

Mối quan ngại chính nằm ở chất lượng nước thải của Dự án, nhưng ĐTM cho biết tổng kinh phí dành cho giám sát 15 chỉ tiêu chất lượng nước thải trong giai đoạn hoạt động, một năm chỉ có 43.960.000 đồng với tần suất giám sát là 4 lần. Ông Thiện nhấn mạnh: “Con số kinh phí dành cho giám sát chất lượng nước thải so với rủi ro những thiệt hại to lớn như vậy thì rõ ràng là như chuyện đùa”.

Mới đây, Hiệp hội Chế biến và Xuất khẩu Thủy sản Việt Nam (VASEP) có văn bản đề nghị Chính phủ xem xét dự án vì có nguy cơ bức tử sông Hậu, ảnh hưởng nặng nề đến nguồn lợi thủy sản khu vực ĐBSCL. Bộ Công thương cũng đề xuất Chính phủ không cho phép tiếp tục triển khai dự án Nhà máy sản xuất bột giấy do không đáp ứng được các điều kiện về môi trường. Theo Bộ Công thương, ĐBSCL có địa hình thấp, hệ thống sông ngòi chằng chịt, sản xuất bột giấy phải dùng nhiều hóa chất nên nguy cơ ô nhiễm môi trường rất lớn.