8 giải pháp trọng tâm phát triển nuôi cá rô phi bền vững

Theo ông Ngô Thế Anh, sau hơn 20 năm phát triển, nghề nuôi cá rô phi Việt Nam đã đạt được những kết quả đáng ghi nhận, với sản lượng hàng năm đạt trên 310.000 tấn, góp phần đa dạng hóa sản phẩm thủy sản xuất khẩu và tạo sinh kế cho hàng chục nghìn hộ dân. Tuy nhiên, quy mô sản xuất còn nhỏ lẻ, chi phí đầu vào cao, liên kết chuỗi yếu và thị trường tiêu thụ chưa ổn định khiến giá trị sản phẩm chưa tương xứng với tiềm năng.

“Để hướng tới mục tiêu phát triển bền vững, chúng ta cần xem cá rô phi như một ngành hàng kinh tế chủ lực, phát triển theo hướng hiện đại, đồng bộ từ giống – nuôi – chế biến – tiêu thụ, và đặc biệt phải chú trọng yếu tố môi trường,” ông Ngô Thế Anh nhấn mạnh.

Ông Ngô Thế Anh – Trưởng phòng Nuôi trồng Thủy sản, Cục Thủy sản và Kiểm ngư đề xuất 8 giải pháp để phát triển bền vững, ngành cá rô phi. Ảnh: Thùy Khánh 

Hiện nay, cả nước có hơn 40.000 ha nuôi cá rô phi chuyên canh và khoảng 300.000 ha nuôi ghép, sản lượng đạt khoảng 316.000 tấn/năm. Tuy nhiên, phần lớn cơ sở nuôi còn manh mún, hạ tầng yếu, thiếu vùng cấp thoát nước riêng biệt và khu xử lý nước thải, gây khó khăn cho công tác quản lý và kiểm soát dịch bệnh.

Theo ông Ngô Thế Anh, giải pháp đầu tiên là quy hoạch lại vùng nuôi tập trung theo điều kiện sinh thái từng địa phương, gắn với đầu tư hạ tầng đồng bộ – từ giao thông nội đồng, hệ thống điện, thủy lợi, đến trạm quan trắc và cơ sở sơ chế. Các vùng nuôi được cấp mã số vùng nuôi và áp dụng nhật ký điện tử, bảo đảm truy xuất nguồn gốc – yêu cầu bắt buộc của các thị trường xuất khẩu lớn như Mỹ và EU.

Chất lượng giống là yếu tố quyết định hơn 50% thành công của vụ nuôi. Hiện cả nước có hơn 300 cơ sở sản xuất giống cá rô phi, nhưng mới khoảng 40% đạt chuẩn VietGAP hoặc có nguồn gốc rõ ràng. Hiện Cục Thủy sản và Kiểm ngư đang phối hợp với Viện Nghiên cứu Nuôi trồng Thủy sản I nhân rộng các dòng giống chọn lọc như GIFT, Phú Ninh, rô phi đỏ, đồng thời tăng cường kiểm soát chất lượng di truyền, tránh lai tạp và thoái hóa đàn bố mẹ.

Ngành cũng định hướng xây dựng chuỗi cung ứng giống chuẩn, từ cơ sở gốc đến trại ương, áp dụng công nghệ sinh học và giám sát di truyền, bảo đảm cung ứng giống khỏe mạnh, kháng bệnh, thích nghi với điều kiện từng vùng nuôi.

Chi phí thức ăn hiện chiếm tới 65–70% tổng chi phí nuôi cá rô phi, khiến lợi nhuận của người nuôi còn thấp. Để khắc phục, ngành khuyến khích áp dụng công nghệ nuôi tiết kiệm chi phí và thân thiện môi trường như Biofloc, RAS (tuần hoàn nước) hoặc nuôi lồng HDPE trên hồ chứa và sông lớn.

Theo ông Ngô Thế Anh, các mô hình Biofloc và RAS không chỉ giúp tiết kiệm 20–30% lượng thức ăn, mà còn cải thiện chất lượng nước và năng suất, đạt từ 40–70 tấn/ha/năm. Một số mô hình thí điểm tại Hải Phòng, Bắc Ninh và Đồng Tháp đã cho kết quả khả quan, sản phẩm đạt tiêu chuẩn xuất khẩu cao. “Ứng dụng công nghệ là chìa khóa giúp giảm giá thành, tăng năng suất và bảo vệ môi trường – yếu tố sống còn của phát triển bền vững,” ông nhấn mạnh.

Nguồn thức ăn cho cá rô phi hiện chủ yếu dựa vào nhập khẩu, khiến giá thành phụ thuộc mạnh vào biến động quốc tế. Ngành cần đa dạng hóa nguyên liệu trong nước, sử dụng đậu nành, cám gạo, bột cá nội địa và phụ phẩm nông nghiệp để sản xuất thức ăn công nghiệp.

Cùng với đó, cần xây dựng hệ thống quan trắc môi trường định kỳ về pH, oxy hòa tan, nhiệt độ và vi sinh vật, đặc biệt tại các vùng nuôi tập trung. Cục Thủy sản và Kiểm ngư cũng đang thúc đẩy mô hình cảnh báo sớm môi trường kết nối dữ liệu trực tuyến giữa người nuôi và cơ quan quản lý nhằm phòng ngừa rủi ro ô nhiễm, dịch bệnh.

Một trong những hạn chế lớn nhất hiện nay là liên kết chuỗi giá trị còn lỏng lẻo, phần lớn nông dân vẫn bán cá qua thương lái. Cục Thủy sản và Kiểm ngư khuyến khích phát triển hợp tác xã, tổ hợp tác gắn kết doanh nghiệp, hình thành chuỗi “giống – nuôi – chế biến – tiêu thụ” khép kín.

Các doanh nghiệp tham gia chuỗi cần hỗ trợ kỹ thuật, cung cấp thức ăn, con giống và bao tiêu đầu ra theo giá thỏa thuận, giúp người nuôi yên tâm sản xuất. Đồng thời, cần đẩy mạnh đầu tư chế biến sâu, phát triển sản phẩm có giá trị gia tăng cao như cá fillet, chả cá, cá tẩm bột, đồ hộp… phục vụ thị trường Mỹ, EU, Nhật Bản và Hàn Quốc. Đây là giải pháp then chốt giúp tăng lợi nhuận và giảm phụ thuộc vào xuất khẩu thô.

Việt Nam hiện xuất khẩu cá rô phi sang hơn 80 quốc gia, song quy mô và giá trị vẫn khiêm tốn so với các nước trong khu vực. Vì vậy, theo ông Ngô Thế Anh, cần xây dựng thương hiệu “Cá rô phi Việt Nam”, gắn với tiêu chuẩn quốc tế như ASC, BAP, VietGAP, đồng thời đa dạng hóa thị trường xuất khẩu, mở rộng sang Trung Đông, Nam Mỹ và châu Phi – những thị trường tiềm năng nhưng ít rào cản kỹ thuật.

“Thương hiệu mạnh sẽ giúp cá rô phi Việt Nam đứng vững hơn trước cạnh tranh toàn cầu, giống như cách chúng ta đã làm thành công với cá tra,” ông nói.

Cũng theo ông Ngô Thế Anh, phát triển cá rô phi bền vững không chỉ mang ý nghĩa kinh tế mà còn góp phần đảm bảo an ninh lương thực, tạo việc làm và bảo vệ môi trường. “Nếu tổ chức tốt từ khâu quy hoạch, giống, công nghệ đến thị trường, cá rô phi hoàn toàn có thể trở thành ‘cá chiến lược mới’ của Việt Nam – một sản phẩm xanh, sạch và bền vững,” ông khẳng định.

Thùy Khánh