Bí quyết vượt sóng giữ nghề lưới rê ở Ninh Bình

Buổi sáng sớm, tại cảng cá Ninh Cơ (Ninh Bình) sương còn giăng trên mặt biển. Dọc bờ kè, những người đàn ông vạm vỡ đang kiểm tra lại lưới rê, xếp gọn từng bó dây trước khi ra khơi. Tiếng máy tàu rì rì xen tiếng gọi nhau í ới, tạo nên nhịp sống quen thuộc của một làng chài ven Vịnh Bắc Bộ.

Trong khi nhiều nơi nghề biển đang lao đao, Ninh Bình vẫn là “điểm sáng” với nghề lưới rê. Theo Cục Thủy sản và Kiểm ngư, tính đến 13/6/2025 cả nước chỉ còn 81.969 tàu cá, giảm hơn 2.000 chiếc so với cùng kỳ. Nguồn lợi suy giảm, biến đổi khí hậu, “thẻ vàng” của EU, lao động khan hiếm… khiến nhiều đội tàu phải nằm bờ. Ấy vậy mà ở Ninh Bình – nơi từng thuộc Nam Định – nghề lưới rê vẫn duy trì 1.317 tàu trong tổng số 1.787 tàu cá toàn tỉnh (chiếm 73,7%). Ngư trường chính vẫn là Vịnh Bắc Bộ, với cá thu, mực và nhiều loài khác.

“Công thức” thành công

Ông Trần Văn Cường, 48 tuổi, xã Hải Xuân, nhớ lại năm 2019: “Tôi cùng 5 anh em góp mỗi người 1,6 tỷ đồng đóng con tàu dài 18,5m, tổng 9,6 tỷ. Ba năm sau đã thu hồi vốn”. Mỗi tháng tàu của họ đi 2 chuyến, mỗi chuyến 7 – 10 ngày, thu nhập mỗi cổ đông 400 – 500 triệu đồng/năm.

Điều khác biệt, theo ông Cường, là “cảm giác làm cho mình”: sáu người vừa là thuyền viên vừa là cổ đông. Ai được cử làm thuyền trưởng thì làm chủ tàu, mọi quyết định cùng bàn bạc, cùng chịu trách nhiệm. Chính tinh thần đồng sở hữu đó khiến từng thuyền viên cẩn trọng hơn, tích cực hơn – “khác hẳn thuê lao động ngoài”.

Câu chuyện của ông Cường không phải cá biệt. Ông Nguyễn Văn Mạnh, 45 tuổi, xã Hải Tiến, cũng cùng 5 người khác đang đóng mới tàu dài gần 24m, đầu tư 12 tỷ đồng, trang bị hầm bảo ôn PU để giữ lạnh, giảm chi phí đá và bán cá tươi giá cao. Ông tính toán chỉ 2,5 – 3 năm sẽ thu hồi vốn. “Ơn Chúa, chúng tôi vẫn duy trì nghề lưới rê hiệu quả”, ông nói, với hơn 20 năm kinh nghiệm đi biển.

Qua lời kể của các ngư dân, có thể thấy nghề lưới rê Ninh Bình thành công nhờ một “công thức”:

• Vốn cổ phần: Mô hình góp vốn chung đã tồn tại hơn 30 năm. Mỗi người đóng góp ngang nhau, trách nhiệm và quyền lợi tương xứng. Cơ chế này tạo nên sự minh bạch, đoàn kết, và giảm gánh nặng vốn cho từng hộ.
• Tuân thủ quy định: Các tàu ở đây đều dùng lưới có kích cỡ mắt đúng quy định, lắp thiết bị giám sát hành trình, khai báo nguồn gốc, giấy phép khai thác. Nhờ vậy vừa tránh vi phạm, vừa giúp bảo vệ nguồn lợi. “Cá nhỏ lọt lưới vẫn sống, giúp tái tạo quần đàn”, ông Cường giải thích.
• Kinh nghiệm ngư trường: Người Ninh Bình có truyền thống đánh bắt, biết “đọc” dòng chảy, mùa vụ. Họ chọn đúng thời điểm, đúng ngư trường, nên năng suất cao dù chi phí nhiên liệu tăng.
• Văn hóa tín ngưỡng: Khoảng 90% ngư dân theo đạo Thiên Chúa. Đức tin gắn kết cộng đồng, tạo sự hỗ trợ lẫn nhau trên biển. Trong mỗi xã, cứ 8–10 tàu kết thành nhóm (thường cùng họ hàng, xóm làng) để chia sẻ ngư trường, kỹ thuật, hỗ trợ nhau khi gặp sự cố trên biển.

“Chìa khóa” giữ chân nghề cá

Nhìn từ Ninh Bình, có thể thấy trong lúc nhiều đội tàu rời biển, nghề lưới rê vẫn vững vàng nhờ kết hợp hài hòa giữa kinh nghiệm, công nghệ và tổ chức sản xuất. Hầm bảo ôn PU, lưới chuẩn quy định, thiết bị giám sát hành trình – tất cả giúp nâng chất lượng, giảm tổn thất sau thu hoạch, tăng giá bán.

Không chỉ vậy, mô hình này còn giảm áp lực khan hiếm lao động đi biển: khi là cổ đông, mỗi người thấy có “phần” trong con tàu, thu nhập ổn định hơn, nghề biển đỡ bấp bênh. Đây chính là chìa khóa giữ chân nhân lực cho nghề khai thác truyền thống.

Bức tranh nghề lưới rê Ninh Bình cho thấy: dù môi trường, thị trường đầy thử thách, nếu có vốn chung minh bạch, tuân thủ pháp luật, gắn kết cộng đồng, ứng dụng kỹ thuật mới và phát huy kinh nghiệm truyền thống, thì nghề khai thác vẫn có thể sống khỏe. Đó không chỉ là câu chuyện sinh kế, mà còn là mô hình để các địa phương ven biển khác học hỏi trong hành trình phát triển nghề cá bền vững.

 Hồng Ngân