Định hình ngành hàng cá rô phi Việt Nam: Cơ hội vàng từ thị trường toàn cầu

Theo TS. Bùi Ngọc Thanh, cá rô phi từ lâu đã trở thành một trong những loài cá được tiêu thụ nhiều nhất thế giới, nhờ đặc tính dễ nuôi, sinh trưởng nhanh, ít dịch bệnh, thích nghi tốt với nhiều môi trường nước và có giá trị dinh dưỡng cao.

Sản lượng cá rô phi toàn cầu hiện đạt gần 7 triệu tấn mỗi năm, đứng thứ hai sau cá tra trong nhóm cá thịt trắng nuôi công nghiệp. Tại nhiều quốc gia như Trung Quốc, Ai Cập, Indonesia hay Brazil, rô phi đã trở thành ngành hàng chiến lược, đóng góp hàng tỷ USD xuất khẩu mỗi năm.

TS. Bùi Ngọc Thanh – Giám đốc Kỹ thuật Thủy sản Việt Nam, Hội đồng Xuất khẩu Đậu nành Hoa Kỳ (USSEC) đã chia sẻ tại Diễn đàn. Ảnh: Thùy Khánh

Đáng chú ý, xu hướng tiêu dùng hiện nay, nhất là tại các nước phát triển, đang chuyển dịch mạnh sang sản phẩm thủy sản có nguồn gốc bền vững, truy xuất rõ ràng, ít phát thải carbon. Điều này mở ra cơ hội lớn cho Việt Nam – một quốc gia có tiềm năng tự nhiên dồi dào, hạ tầng chế biến phát triển và lực lượng lao động dày dạn kinh nghiệm.

TS. Thanh cho biết, trong 8 tháng đầu năm 2025, xuất khẩu cá rô phi Việt Nam đạt mức cao nhất trong 5 năm, với tổng giá trị tăng hơn 40% so với cùng kỳ.

Mỹ là thị trường lớn nhất, chiếm 46% giá trị xuất khẩu quý I/2025 và 62% trong 8 tháng đầu năm, nhờ chính sách tăng thuế nhập khẩu cá rô phi từ Trung Quốc (45–54%) đã mở ra cơ hội lớn cho Việt Nam, Brazil và Indonesia. Nga, EU và Trung Đông cũng đang gia tăng nhập khẩu cá rô phi từ Việt Nam nhờ chất lượng ổn định, thịt trắng, sạch và an toàn.

“Đây chính là thời điểm vàng để Việt Nam định vị lại ngành hàng cá rô phi xuất khẩu, tương tự cách chúng ta đã làm thành công với cá tra trước đây,” ông Thanh nhấn mạnh.

Cũng theo ông, nhờ hưởng lợi từ các hiệp định thương mại như EVFTA, CPTPP, ASEAN – Trung Quốc và ASEAN – Hàn Quốc, cá rô phi Việt Nam có lợi thế lớn về thuế suất ưu đãi, giúp tăng sức cạnh tranh so với các đối thủ trong khu vực.

Bên cạnh cơ hội, Việt Nam vẫn đang đối mặt với nhiều thách thức trong sản xuất và xuất khẩu cá rô phi. Trong đó, chúng ta chưa có chương trình chọn giống quốc gia quy mô lớn, chất lượng đàn cá giống còn không đồng đều. Bên cạnh đó, thức ăn, vật tư và công nghệ nuôi (RAS, Biofloc) vẫn đắt đỏ, khiến lợi nhuận người nuôi chưa ổn định. Liên kết giữa người nuôi – doanh nghiệp chế biến – hệ thống phân phối còn yếu, truy xuất nguồn gốc chưa thống nhất. Ngoài ra, biến đổi khí hậu và dịch bệnh như Streptococcus hay Edwardsiella ictaluri bùng phát mạnh, gây thiệt hại lớn. Không chỉ vậy, cá rô phi Việt Nam chưa có nhận diện riêng trên thị trường thế giới, dẫn đến giá xuất khẩu còn thấp.

“Chúng ta có sản phẩm tốt, có vùng nuôi tiềm năng, có nhà máy hiện đại – nhưng vẫn thiếu một chiến lược tổng thể để biến cá rô phi thành ‘ngành hàng quốc gia’,” ông Thanh phân tích.

Từ thực tiễn thị trường quốc tế, TS. Bùi Ngọc Thanh đề xuất 4 định hướng chiến lược lớn. 

Thứ nhất: Chuẩn hóa chất lượng sản phẩm. Việt Nam cần xây dựng hệ thống tiêu chuẩn quốc gia về cá rô phi, tương thích với các chứng nhận quốc tế như ASC, BAP, GlobalGAP, để đồng bộ hóa quy trình nuôi, đảm bảo truy xuất nguồn gốc và an toàn thực phẩm.

Thứ hai: Xây dựng chuỗi cung ứng ổn định và minh bạch. Cần phát triển liên kết dọc giữa người nuôi – doanh nghiệp chế biến – nhà xuất khẩu, ứng dụng chuyển đổi số và mã vùng nuôi điện tử. Sự liên kết này giúp giảm chi phí logistics, kiểm soát chất lượng và tăng giá trị chuỗi.

Thứ ba: Tăng cường liên kết quốc tế và tận dụng nguyên liệu bền vững. Theo TS. Thanh, việc ứng dụng nguồn nguyên liệu đậu nành bền vững (US Soy) trong thức ăn thủy sản là xu thế toàn cầu, giúp giảm phát thải, nâng cao chất lượng thịt cá và đáp ứng yêu cầu “xanh hóa” từ các nhà nhập khẩu. “Đây không chỉ là câu chuyện dinh dưỡng, mà là cách để cá rô phi Việt Nam chinh phục thị trường quốc tế với hình ảnh sản phẩm xanh, có trách nhiệm,” ông nói.

Thứ tư: Xây dựng thương hiệu “Cá rô phi Việt Nam”. Cần có chiến dịch truyền thông quốc gia, nhấn mạnh các giá trị “sạch – bền vững – truy xuất – trách nhiệm”, đưa cá rô phi trở thành biểu trưng mới của ngành thủy sản hiện đại, song hành cùng cá tra và tôm Việt Nam trên bản đồ thế giới.

Theo TS. Thanh, để hiện thực hóa mục tiêu này, sự vào cuộc đồng bộ của Nhà nước, doanh nghiệp và nông dân là yếu tố then chốt. Nhà nước cần hoàn thiện khung pháp lý và quy hoạch vùng nuôi; doanh nghiệp đầu tư công nghệ chế biến sâu; người nuôi áp dụng quy trình sản xuất an toàn và truy xuất nguồn gốc.

“Cá rô phi không chỉ là một sản phẩm xuất khẩu, mà là biểu tượng cho cách Việt Nam phát triển thủy sản bền vững – hài hòa giữa kinh tế, xã hội và môi trường,” ông khẳng định.

Thùy Khánh