Cá tra tại thị trường EU: Sống và cạnh tranh

Thăng trầm

Trước tiên cần nói về lợi ích của cá tra mà tất cả người tiêu dùng châu Âu, nhà nhập khẩu, phân phối đều biết từ lâu. Thứ nhất, với người tiêu dùng, cá tra, basa có những ưu điểm nổi trội như tiện lợi, dễ chế biến khi kết hợp với các loại rau hay gia vị của người châu Âu, dễ bảo quản; vị tự nhiên, không đậm mùi tanh của cá, đặc biệt thích hợp với trẻ em hoặc những người lần đầu tiên ăn cá. Cuối cùng là giá rẻ hơn các loại cá nội địa. Các nhà bán lẻ ở châu Âu thích cá tra vì nguồn cung sẵn có quanh năm, lãi tốt nhờ giá bán cuối cùng cao.

Tây Ban Nha là thị trường tiềm năng nhất trong những thị trường nhập khẩu cá tra tại EU; kế đến là Hà Lan, Đức, Ba Lan. Tại thị trường EU, nhất là Tây Ban Nha, dù các nhà sản xuất của Việt Nam đang nỗ lực để cung cấp những dòng sản phẩm đa dạng từ cá tra, nhưng nhà nhập khẩu dường như chỉ thích nhập fillet. Vô tình, thị trường fillet cá đông lạnh của EU bị mập mờ, giá cá tra và giá các loại cá thịt trắng khác (cá tuyết, cá minh thái) tương tự nhau. Một số nhà nhập khẩu đã nhân cơ hội đó gian lận nhãn mác, đánh lừa người tiêu dùng. Họ mua cá tra rẻ, dán nhãn cá thịt trắng đắt tiền hơn, và tự ý tăng giá bán. Cá tra từng gặp khó ở Italia, bị tung tin đồn thổi không hay. Cá tuyết, cá bơn từng bị cá tra mạo danh. Về cơ bản, người tiêu dùng khó nhận dạng khi nhà chế biến đã đóng túi sản phẩm dưới dạng fillet đông lạnh. Do đó, một số nhà cung cấp cá tuyết ở châu Âu từng phát động chiến dịch phản đối cá tra, đặt câu hỏi về sự an toàn của việc tiêu thụ loại cá này, đồng thời nỗ lực kêu gọi cộng đồng tẩy chay cá tra và gạt bỏ sản phẩm này khỏi thị trường EU. Rất nhiều cuộc điều tra thông tin, kiếm nghiệm sản phẩm được tiến hành, và sự thật các nhà cung cấp kể trên đã thổi phồng sự thật. Cá tra vẫn có chỗ đứng và trở thành sản phẩm phố biến trong các cửa hàng bán lẻ tại châu Âu, được người tiêu dùng chấp nhận; trong mắt họ, cá tra vẫn an toàn. Tuy nhiên, từ đó, giá cá tra giảm dần.

Bài học từ quá khứ

Các nhà chế biến, sản xuất cá tra có thể nhận thức được rằng các chiến lược truyền thông tung tin quy mô lớn như kể trên có thể làm tăng xung đột và tác động tiêu cực tới tương lai. Để tránh những khủng hoảng như giá giảm, sản xuất trì trệ, không còn cách nào khác, người sản xuất phải theo đuổi tính bền vững, kiểm soát tốt hơn những diễn biến ở thị trường quốc tế. Bán cá dưới dạng fillet quá đơn điệu. Cần phải hiểu rõ điều đó, để tiếp tục hướng tới việc gia tăng sản phẩm giá trị gia tăng, nếu muốn khôi phục thị phần tại EU, thu hút sự chú ý của các kênh bán lẻ. Muốn thực hiện điều này, việc quan trọng cần phải làm là nỗ lực cải tiến máy móc sản xuất, công nghệ chế biến và tiến hành nghiên cứu thị trường.

Người tiêu dùng vẫn rất ưa chuộng cá tra, basa – Ảnh: asc-aqua.org

Sau năm 2010, xuất khẩu cá tra sang EU giảm. Dù vậy, người tiêu dùng châu Âu vẫn ưa loại cá này, bởi họ vẫn tin hệ thống kiểm soát an toàn vệ sinh thực phẩm trong nước. Tuy nhiên, khi dần nhận ra cá tra, basa là sản phẩm nuôi và nhập khẩu, họ bắt đầu không chấp nhận giá bán hiện tại. Thật khó cho nhà cung cấp, họ không biết làm gì để cải thiện tình hình, ngoài giảm giá bán.

Người tiêu dùng chưa sẵn sàng thanh toán giá cá như trước, nên doanh nghiệp khó duy trì kinh doanh. Nhà bán lẻ bắt đầu lỗ khi cá tra khó bán. Giá cá năm 2013 lại tiếp tục giảm. Đối lập với nghịch cảnh cá tra, nhập khẩu cá rô phi (chủ yếu từ Trung Quốc, Indonesia, Thái Lan, thậm chí Việt Nam) lại tăng. Cá tra, basa sẽ không biến mất khỏi thị trường EU và vẫn giữ thị phần nhất định. Tuy nhiên, nó sẽ bước vào cuộc chiến khó khăn hơn để giành thị phần, cùng các loài cá nhiệt đới khác.

Khoa Quản trị kinh doanh, Trường Đại học Cantabria, Tây Ban Nha