Cá heo xanh đuôi đỏ

Đặc điểm sinh học

Cá heo (Botia modesta Bleeker, 1865) là loài cá nước ngọt đặc trưng ở vùng nhiệt đới. Trên thế giới cá phân bố nhiều ở khu vực Đông Nam châu Á, các lưu vực của sông Mekong như Thái Lan, Lào, Campuchia và Việt Nam. Cá heo là loài cá có kích thước nhỏ, chiều dài khoảng 3 – 5 cm/con, cân nặng nhất khoảng 40 g/con. Cá heo có mình hơi xanh bóng, đuôi màu đỏ cam trông rất đẹp, đầu có 2 ngạnh nhọn. Con lớn có chiều dài khoảng 10 cm, bằng 3 ngón tay. Khi bắt lên khỏi mặt nước có tiếng kêu éc éc, giống tiếng kêu của heo.

Cá heo đuôi đỏ – Ảnh: PTC

Ở Việt Nam, cá thường phân bố trong các lưu vực sông nước chảy, lưu vực sông Tiền, sông Hậu cũng như các kênh cấp thoát nước lớn. Cá thường trú ẩn trong các hốc đá, trụ cầu, thỉnh thoảng cũng bắt gặp cá xuất hiện trong các ao hồ nước tĩnh. Cá heo có kích thước nhỏ, cơ thể dẹp bên. Trên thân có phủ một lớp vẩy nhỏ rất mịn. Cá có miệng dưới, trước miệng có 2 đôi râu. Mắt nhỏ, trước mắt có 2 gai nhọn. Lỗ mang hẹp, màng mang dính với eo mang. Trên cung mang thứ nhất có từ 13 – 15 lược mang. Cơ thể cá có màu xanh phần bụng hơi tráng bạc. Vi lưng, vi đuôi, vi hậu môn có màu vàng cam. Tia vi mềm không có gai cứng. Trên cuống đuôi có một chấm đen. Cơ quan đường bên nằm giữa trục thân. Vi hậu môn tách rời khỏi vi đuôi. Chiều dài chuẩn bằng 3,63 lần so với chiều dài đầu và bằng 3,3 lần chiều cao thân, chiều dài đầu bằng 6,12 lần đường kính mắt và bằng 0,45 lần chiều cao cuống đuôi. Tỷ lệ của chiều dài đầu bằng 3,64 lần khoảng cách giữa hai mắt. Cá heo có cơ thể ngắn, chiều cao cơ thể tương đối cao so với chiều dài chuẩn của cá. Cá có dạng đầu dài, dẹp bên. Ngoài tự nhiên, cá heo xanh đuôi đỏ có tập tính di cư sinh sản rất mạnh. Cá có chiều dài thân tối đa 25 cm. Là loài cá dữ, kiếm ăn vào ban đêm, thức ăn ưa thích của chúng là giáp xác, côn trùng đến trùn và ốc. Cá thích ăn ốc và là chuyên gia trị các loại ốc nhỏ trong các thủy vực. Cá thích nghi với các thủy vực nước ngọt có nhiệt độ nước tối ưu để cho cá phát triển 25 – 29⁰C, pH từ 6,5 – 7,5.

Tiềm năng phát triển

Nghề nuôi cá heo nước ngọt mới được bắt đầu từ vài năm trở lại đây ở ĐBSCL nhưng mang lại hiệu quả kinh tế rất cao. Điển hình có gia đình anh Bùi Chí Linh, ấp Vĩnh Phú, xã Vĩnh Hội Đông, huyện An Phú, tỉnh An Giang, với 10 lồng bè nuôi cá heo, mỗi năm anh thu nhập đến hàng tỷ đồng. Theo anh Linh, cá heo là loài cá dễ nuôi, ít bệnh, tỷ lệ hao hụt không đáng kể. Cá heo phát triển tốt trong lồng, bè nhỏ khoảng 6 – 9 m3, để tiện chăm sóc, quản lý. Thức ăn sử dụng để nuôi cá heo chủ yếu tự chế bằng nguyên liệu sẵn có như cám gạo, tấm, ngô… trộn với cá tạp xay nhuyễn, hoặc có thể sử dụng thức ăn viên có kích thước nhỏ. Cá heo nuôi trong lồng bè có thể thả với mật độ 80 – 100 con/m³. Cá heo có tốc độ tăng trưởng khá nhanh. Cá giống nuôi thương phẩm có kích cỡ khoảng 180 con/kg, sau thời gian nuôi 6 – 8 tháng, cá đạt kích cỡ thương phẩm 20 – 30 con/kg, với tỷ lệ sống trên 80%, năng suất thu được trên 1 lồng bè 9 m3, đạt 33 – 39 kg. Tuy năng suất không cao nhưng cá heo có giá thương phẩm khoảng 350.000 – 450.000 đồng/kg, nên lợi nhuận thu được khá lớn. Hạn chế lớn nhất của nghề nuôi cá heo là số lượng giống không đủ để cung cấp cho nhu cầu thương phẩm. Đến nay, nguồn giống chủ yếu để phục vụ nuôi thương phẩm là khai thác ngoài tự nhiên hoặc nhập từ Campuchia với giá 50.000 – 100.000 đồng/kg, tùy thời điểm. Trong 2 năm trở lại đây, khoa Thủy sản, Trường Đại học Cần Thơ đã cho sinh sản nhân tạo thành công giống cá heo. Tuy nhiên số lượng con giống còn hạn chế vẫn chưa đáp ứng được nhu cầu nuôi thương phẩm. Cần có thêm nhiều nghiên cứu để nâng cao năng suất sinh sản giống cá heo, chủ động nguồn giống phục vụ nuôi thương phẩm, giảm áp lực khai thác ngoài tự nhiên.