Chủ động con giống – Nâng sức cạnh tranh

Đáp ứng đủ nhu cầu

Theo báo cáo của Cục Thủy sản và Kiểm ngư, hiện cả nước có 1.577 cơ sở sản xuất và ương dưỡng tôm giống, tập trung chủ yếu tại các tỉnh Khánh Hòa, Lâm Đồng, Vĩnh Long và Cà Mau, chiếm tới 93% tổng số cơ sở và hơn 63% sản lượng giống tôm cả nước. Riêng các tỉnh trọng điểm ương dưỡng giống gồm Khánh Hòa, Lâm Đồng, Vĩnh Long, Cà Mau và An Giang chiếm gần 90% tổng số cơ sở và 77% sản lượng toàn quốc.

Trong 5 năm qua, sản lượng giống tôm nước lợ hàng năm đạt từ 152 – 160 tỷ con, trong đó giống tôm sú khoảng 38 – 42 tỷ con, TTCT 106 – 118 tỷ con, đáp ứng đủ nhu cầu trong nước và một phần phục vụ xuất khẩu.

Cùng với đó, công tác quản lý chất lượng giống ngày càng được chú trọng. Nếu năm 2020, cả nước mới cấp được 660 giấy chứng nhận đủ điều kiện sản xuất, ương dưỡng giống tôm (đạt 39,1%) thì đến năm 2024, con số này đã tăng lên 935 giấy (59,3%). Đến nay, 100% cơ sở đăng ký cấp giấy chứng nhận cơ sở sản xuất và ương dưỡng giống thủy sản đã công bố áp dụng tiêu chuẩn quốc gia (TCVN) hoặc tiêu chuẩn cơ sở, đồng thời thực hiện nghiêm việc công bố hợp quy giống tôm sú và TTCT.

Thách thức

Mặc dù thời gian qua chất lượng tôm giống đã được cải thiện và nâng cao, nhưng đây vẫn còn là vấn đề đáng lo ngại. Vùng sản xuất giống đáp ứng yêu cầu vừa tập trung vừa an toàn sinh học chưa có nhiều, cơ sở hạ tầng đã xuống cấp, chính sách hỗ trợ phát triển giống chưa đủ mạnh để thu hút đầu tư, đặc biệt về đất đai và vốn.

Nguồn tôm bố mẹ trong nước vẫn chưa đáp ứng nhu cầu, hiện 87% TTCT bố mẹ phải nhập khẩu. Theo ông Trần Công Khôi, Trưởng Phòng giống và thức ăn thủy sản (Cục Thủy sản và Kiểm ngư), quá trình gia hóa tôm bố mẹ tại Việt Nam đang gặp không ít rào cản. “Việc chọn tạo, gia hóa, sản xuất và ương dưỡng tôm bố mẹ là một quy trình phức tạp, đòi hỏi nguồn lực rất lớn cả về con người lẫn cơ sở vật chất. Một trong những trở ngại lớn nhất hiện nay là thiếu hạ tầng phù hợp phục vụ nghiên cứu, đặc biệt là địa điểm đảm bảo an toàn sinh học để triển khai chương trình chọn tạo lâu dài”, ông Khôi cho biết.

Không ít cơ sở nghiên cứu tuy có tiềm năng về kỹ thuật nhưng lại vướng rào cản pháp lý, khiến họ không thể liên kết được với các doanh nghiệp có năng lực tài chính để triển khai chương trình gia hóa quy mô lớn. Ngoài ra, nguồn nguyên liệu di truyền phục vụ cho chọn giống vẫn còn hạn chế, chưa có cơ sở dữ liệu di truyền đủ lớn để thực hiện các bước lai tạo, phân tích và chọn lọc hiệu quả. Do đó, nguồn giống còn phụ thuộc nhiều vào tự nhiên và nhập khẩu.

Bên cạnh đó, mặc dù Cục Chăn nuôi và Thú y và các Chi cục Thủy sản địa phương đã tăng cường kiểm tra, giám sát chất lượng tôm giống trước khi lưu thông. Hệ thống kiểm dịch, xét nghiệm mầm bệnh được mở rộng, góp phần hạn chế rủi ro dịch bệnh. Tuy nhiên, tình trạng tôm giống trôi nổi, chưa qua kiểm dịch vẫn tồn tại, gây khó khăn cho quản lý.

Việt Nam phấn đấu năm 2030 phát triển ít nhất 5 dòng tôm chọn giống chất lượng cao. Ảnh: Việt Úc

Chủ động nguồn giống bố mẹ

Hiện, Việt Nam vẫn phụ thuộc lớn vào nguồn tôm bố mẹ nhập khẩu, trong khi nguồn tôm chọn giống trong nước mới đáp ứng được khoảng 10 – 15% nhu cầu. Điều này làm gia tăng chi phí sản xuất và tiềm ẩn rủi ro về dịch bệnh, chất lượng di truyền. Do đó, việc chủ động nguồn tôm bố mẹ sạch bệnh, chọn lọc di truyền tốt là yêu cầu cấp thiết để đảm bảo phát triển bền vững ngành tôm.
Ngành tôm Việt Nam đặt mục tiêu đến năm 2030 chủ động 100% nguồn giống bố mẹ, phát triển ít nhất 5 dòng tôm chọn giống chất lượng cao và xây dựng hệ thống truy xuất nguồn gốc đồng bộ, hiện đại, hướng tới phát triển bền vững và nâng cao năng lực cạnh tranh.

Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường Phùng Đức Tiến khẳng định, phát triển giống tôm nước lợ phải được xem là nhiệm vụ trung tâm trong chiến lược phát triển ngành tôm Việt Nam. Để đạt được mục tiêu tự chủ nguồn tôm bố mẹ và nâng cao chất lượng giống, Bộ Nông nghiệp và Môi trường sẽ xây dựng Đề án quốc gia phát triển giống tôm nước lợ đến năm 2030.

Đề án tập trung vào hoàn thiện hệ thống quản lý giống theo chuỗi khép kín, đẩy mạnh nghiên cứu chọn giống trong nước, quy hoạch vùng sản xuất tập trung, tăng cường ứng dụng công nghệ sinh học và truy xuất điện tử. Bộ sẽ giao các Viện nghiên cứu, đặc biệt là Viện Nghiên cứu Nuôi trồng thủy sản II, phối hợp với các doanh nghiệp đầu ngành triển khai các trung tâm chọn tạo và sản xuất tôm bố mẹ trong nước, hướng tới xuất khẩu tôm bố mẹ ra quốc tế trong tương lai gần.

Bên cạnh đó, Thứ trưởng cũng đề nghị các cơ quan, đơn vị liên quan, các địa phương hướng dẫn các cơ sở sản xuất, ương dưỡng giống tôm nước lợ xây dựng và thực hiện tiêu chuẩn công bố áp dụng đối với tôm giống, thực hiện kiểm dịch theo quy định; tập trung triển khai các nhiệm vụ khoa học – công nghệ về chọn tạo giống tôm, xây dựng các quy trình công nghệ sản xuất giống, ương nuôi tôm giống hiệu quả để người dân, doanh nghiệp áp dụng,…

Các doanh nghiệp, cơ sở sản xuất, ương dưỡng giống tôm nước lợ cần thực hiện nghiêm quy trình về an toàn sinh học, an toàn dịch bệnh; thực hiện quan trắc, kiểm soát tốt chất lượng nước sử dụng trong sản xuất, ương dưỡng, đảm bảo các yếu tố thủy lý, thủy hóa, thủy sinh phù hợp với sự sinh trưởng, phát triển của giống tôm nước lợ và từng bước tạo tính trạng kháng bệnh của tôm giống,…

Nguyễn Hằng