Cua Cà Mau: Ngành hàng chiến lược mới với những thách thức

Tiềm năng và thành tựu

Cà Mau có ba mặt giáp biển, rừng ngập mặn rộng hơn 80.000 ha, môi trường lý tưởng cho cua biển. Giai đoạn 2016-2025, diện tích và sản lượng cua nuôi tăng mạnh: từ 220.000 ha với 17.400 tấn đã tăng lên 365.500 ha với ước 36.500 tấn. Đặc biệt, có 20.000 ha nuôi cua kết hợp tôm đã đạt các chứng nhận quốc tế (Naturland, ASC, EU Organic), với sản lượng một năm gần 2.000 tấn.

Nuôi cua đã phát triển đa dạng. Nuôi thâm canh/Bán thâm canh, áp dụng quy trình cải tiến hai giai đoạn, bổ sung thức ăn, kiểm soát môi trường có 104 ha, năng suất 500 kg/ha/năm. Nuôi cua trong hộp nhựa, ứng dụng công nghệ RAS, tái sử dụng nước >90%, tỉ lệ sống cao, năng suất tăng có 2.090 hộp, sản lượng 1,2 tấn/vụ. Nuôi quảng canh cải tiến kết hợp, tận dụng diện tích nuôi tôm để nuôi cua mật độ thưa với thức ăn tự nhiên có 365.000 ha, năng suất trên 100 kg/ha/năm, sản lượng 36.500 tấn. Nuôi cua nâng cao giá trị, tuyển chọn cua nhỏ, cua ốp để nuôi vỗ thành cua lột, cua gạch, cua chắc, tăng giá trị thương phẩm.      

Quang cảnh Hội nghị Liên kết chuỗi trong sản xuất – tiêu thụ sản phẩm của tỉnh Cà Mau      

Sản xuất và cung ứng cua giống đến nay đã có 70 trại sản xuất cua giống, 330 trại sản xuất luân phiên tôm – cua, 7 tổ hợp tác và hợp tác xã, 300 cơ sở ương dưỡng. Sản lượng năm 2025 ước đạt 1,1 tỷ con giống, đáp ứng 100% nhu cầu thả nuôi trong tỉnh (khoảng 900 triệu giống) và bán sang các tỉnh lân cận.

Về chất lượng sản phẩm, có nhiều sản phẩm chất lượng cao nổi tiếng trên thị trường. Cua gạch với hàm lượng Protein trong thịt cua là 14,06 – 19,99%; Lipid (béo) trong thịt cua là 0,46 – 2,1%; Lipid (béo) trong gạch cua là 5,64 – 10,62%. Cua thịt với hàm lượng Protein trong thịt cua là 14,34 – 18,75%; Lipid (béo) trong thịt cua là 0,44 – 1,92%.

Toàn tỉnh có trên 100 nhà máy/cơ sở chế biến, tuy nhiên quy mô nhỏ, chủ yếu sơ chế và chưa đầu tư dây chuyền riêng cho cua biển. Tiêu thụ sản phẩm cua theo hai kênh chính:

Thương lái – vựa thu gom – chợ đầu mối chiếm khoảng 80% sản lượng; Xuất khẩu sang Trung Quốc chủ yếu cua sống, cũng phụ thuộc thương lái.

Thách thức và khó khăn từ cơ sở

Xã Năm Căn từ xã Hàng Vịnh, Hàm Rồng và thị trấn Năm Căn có diện tích tự nhiên hơn 7.000 ha với thế mạnh nuôi trồng thủy sản 5.636 ha, trong đó, 4.500 ha nuôi tôm cua kết hợp, một hình thức quảng canh kết hợp, chủ yếu tận dụng nguồn thức ăn tự nhiên. Hiện nay, hàng tháng xã Năm Căn có 30-45 tấn cua thu hoạch, giúp nhiều gia đình có mức sống ổn định và không ngừng tăng lên. 

Đại diện Hội Thủy sản Việt Nam, Sở Công Thương tỉnh Cà Mau và Hiệp hội Doanh nghiệp vừa và nhỏ Trung Quốc ký kết biên bản ghi nhớ hợp tác phát triển sản phẩm Cua Cà Mau

Lãnh đạo xã chao hay, sản xuất của các hộ dân còn mang tính nhỏ lẻ, chưa hình thành vùng nuôi tập trung, chưa có hợp tác xã hoặc tổ liên kết mạnh để làm đầu mối tiêu thụ với doanh nghiệp. Do tác động của biến đổi khí hậu làm thay đổi độ mặn, nhiệt độ nước làm ảnh hưởng đến tỷ lệ sống. Cũng vì sản xuất nhỏ lẻ nên việc ứng dụng tiến bộ khoa học và công nghệ vào sản xuất giống, nuôi thương phẩm còn hạn chế; chưa chủ động trong tuyển chọn đàn cua bố mẹ hậu bị có chất lượng, nguy cơ lai cận huyết và thoái hoá giống.

Thương hiệu “Cua Cà Mau” ở Năm Căn được thị trường đánh giá cao, nhưng chưa có chương trình nhận diện chính thức; truy xuất nguồn gốc đồng bộ. Về chế biến, một doanh nghiệp lớn có năng lực nhưng không chuyên sâu sản phẩm cua, chỉ làm theo đơn hàng nhỏ hoặc thời vụ; đa phần là cơ sở nhỏ lẻ, xưởng gia công hoặc sơ chế thủ công. Do đó, sản phẩm thiếu đa dạng (chỉ số ít cua lột đông lạnh, sản phẩm chế biến từ cua,…) nên khó khăn mở rộng thị trường. Tiêu thụ chủ yếu trong nước, giá biến động lớn, nhất là cua gạch; nông dân dễ bị ép giá trong thời điểm nguồn cung dồi dào.

Tại xã Năm Căn có Công ty TNHH Dư Thái Bình chuyên kinh doanh cua biển Cà Mau, những năm qua gắn bó với bà con nuôi cua và xuất khẩu cua sang Trung Quốc, Singapo, Thái Lan. Lãnh đạo Công ty bày tỏ: “Qua quá trình hoạt động, chúng tôi nhận thấy ngành hàng cua của tỉnh đang phát triển tốt nhưng vẫn còn những hạn chế. Trước tiên, khó khăn của người nuôi là sản lượng biến động theo mùa vụ; Thiếu liên kết tiêu thụ bền vững; Chưa có hệ thống truy xuất nguồn gốc đồng bộ; Giá bán chịu tác động mạnh từ thị trường Trung Quốc. Khó khăn của doanh nghiệp là nhu cầu thị trường quốc tế đòi hỏi chất lượng, size và tỷ lệ sống rất khắt khe; Một số quốc gia rất cần cua nhưng vướng rào cản kỹ thuật như Hàn Quốc; Chi phí vận chuyển, bảo quản và logistics cao; Thiếu các chứng nhận quốc tế để mở rộng sang những thị trường cao cấp hơn”.

Giải pháp phát triển bền vững

Báo cáo tại hội nghị nêu một số giải pháp tỉnh cần tập trung tiến hành để phát triển bền vững ngành hàng Cua Cà Mau. Trước tiên, hoàn thiện quy hoạch nuôi cua theo hướng tập trung, phù hợp điều kiện tự nhiên. Đẩy mạnh tổ chức sản xuất theo chuỗi, từ cung ứng đầu vào đến tiêu thụ sản phẩm. Tăng cường kiểm soát môi trường, giám sát, phòng ngừa dịch bệnh, đặc biệt vào mùa nắng nóng; kiểm soát chất lượng toàn chuỗi giá trị từ giống, quy trình sản xuất đến chế biến.. Bảo vệ thương hiệu “Cua Cà Mau”, về pháp lý thương ghiệu này đã được Cục Sở hữu trí tuệ cấp văn bằng bảo hộ chỉ dẫn địa lý và cần công nghệ triển khai hệ thống truy xuất nguồn gốc điện tử bằng mã QR. Cuối cùng, chủ động cập nhật thông tin thị trường, tổ chức xúc tiến đầu tư tại các thị trường nước ngoài.

Sở KH&CN tỉnh Cà Mau đã hỗ trợ 8 doanh nghiệp sử dụng Nhãn hiệu tập thể và Chỉ dẫn địa lý Cua Cà Mau để kiểm soát, đánh giá chất lượng sản phẩm

Trước mắt, giai đoạn 2025-2030, ngành cua tập trung vào những định hướng lớn cho phát triển. Đó là, ổn định diện tích và tăng sản lượng, phát triển ngành hàng kinh tế mũi nhọn, đa dạng hóa mô hình nuôi. Ứng dụng khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo để nâng cao giá trị và phát triển bền vững nghề cua, kiểm soát chất lượng sản xuất giống. Xây dựng liên kết chuỗi giá trị, thương hiệu để mở rộng thị trường. Bảo vệ môi trường và thích ứng biến đổi khí hậu bằng nuôi trồng sinh thái/hữu cơ, ứng dụng công nghệ, và hoàn thiện chuỗi giá trị từ con giống đến thương hiệu để nâng cao giá trị xuất khẩu.

Đồng thời cũng kiến nghị Hiệp Hội chế biến và Xuất khẩu Thủy sản Việt Nam (VASEP) kết nối các doanh nghiệp chế biến, xuất khẩu và các nhà phân phối lớn trong và ngoài nước, mở rộng thị trường tiêu thụ cua sinh thái, cua hữu cơ Việt Nam, đặc biệt là tại các thị trường tiềm năng như Nhật Bản, Hàn Quốc, châu Âu và Bắc Mỹ.

Sáu Nghệ