Độc đáo cá ngựa đảo Phú Quốc

Bên cạnh việc được sử dụng như một vị thuốc quý điều trị các bệnh về xương khớp, sinh lý thì cá ngựa còn là một trong số ít những loài vật có một chu trình sinh sản vào loại đặc biệt nhất hành tinh, đó là việc giống đực chứ không phải giống cái mới là loài “mang nặng đẻ đau”, sinh con để duy trì nòi giống.

Khu chợ ngựa biển

Với nhiều người, cá ngựa đến nay vẫn được coi là một loài cá quý hiếm, khác với những con cá biển thông thường khác dù bản thân nó đơn thuần cũng chỉ là…cá. Vì thế, với những ngư dân ở huyện đảo Phú Quốc và một số địa phương ven biển phía Tây của nước ta trước kia, cá ngựa nhiều vô kể. Cứ khoảng tầm đầu tháng 1 cho tới tháng 4 hàng năm, hàng triệu con cá ngựa ở ngoài đại dương lại theo nhau tìm về những hang đá, rạn san hô chết…để giao phối, sinh sản như một quy luật sinh học của biển khơi ngàn đời vậy. Khác với các sinh vật khác, cá ngựa lại có cách duy trì nòi giống vô cùng đặc thù, đó là việc giống đực lại là loài sinh con. Cụ thể,  khi cá ngựa cái đến thời kỳ sản sinh trứng, chúng sẽ gặp con đực và phun trứng vào một chiếc túi ở bụng của con đực. Sau khi nhận được trứng từ con cái, con đực sẽ tiết tinh trùng trong cơ thể mình vào cái túi ở bụng này để trứng và tinh trùng thụ thai. Sau khi thụ thai chừng 2 đến 3 tuần,  cá ngựa con sẽ ra đời. Khi ra đời, chúng có thể lập tức sống trong môi trường nước biển ngay bởi túi mà cá ngựa bố mang là dạng túi hở, có thể giao lưu với môi trường sống bên ngoài. Hơn nữa, cá ngựa lại sống chủ yếu bằng việc ăn những sinh vật tảo, rêu biển, thủy sinh và tôm nhỏ bằng chiếc miệng dài nên chúng gần như không phải trải qua một quá trình dìu dắt của bố mẹ để tự mưu sinh như nhiều sinh vật khác. Ngoài tập tính sống theo đàn, cá ngựa cũng thường sống theo cặp đực, cái để thuận tiện cho việc duy trì nòi giống. 

Tuy nhiên, cách đây chừng mươi năm, cá ngựa tập trung nhiều ở vùng biển Phú Quốc thì lại chưa ai biết đến công dụng của nó, mặc dù trong Đông y, cá ngựa đã là một phương thuốc hữu hiệu trong việc chữa trị nhiều chứng bệnh như thấp khớp, đau nhức xương, chứng khó sinh ở phụ nữ… Khi y học phát triển, người ta mới tìm ra một công dụng khác của cá ngựa để biến loài cá có thân hình khá giống ngựa này trở nên nổi tiếng và khan hiếm, đó là khả năng tăng cường nhu cầu sinh lý của đàn ông. 

Kể về điều này, anh Nguyễn Văn Tuấn (42 tuổi) – ngư dân ngụ ở xã Hàm Ninh (Phú Quốc, Kiên Giang) cho biết, tôi sinh ra và lớn lên ở vùng Bãi Vong này lên từ bé đã chẳng lạ gì với những con cá ngựa cả. Cứ dịp đầu năm cho tới tận hè năm tới là chúng xuất hiện nhiều vô kể. Cá ngựa lúc ấy đi theo đàn, sống trong những khe đá, rạn san hồ để giao phối, sinh sản. Đây cũng chính là mùa ngư dân bắt được nhiều cá ngựa nhất. Nhưng thường thì ngày đó, không ai đi bắt cá ngựa mà chỉ vô tình bắt được chúng trong những mẻ lưới, lẫn vào các loại cá khác. Tuy nhiên, từ những năm 2000, khi mà ngành du lịch ở Phú Quốc phát triển, nhiều du khách tìm tới những bãi biển nơi đây để thư giãn sau những ngày làm việc căng thẳng, cũng là lúc loài cá ngựa bị săn bắt nhiều và ngày càng trở nên quý giá hơn. Theo đó, công dụng của cá ngựa chính là việc nó có thể tăng cường khả năng sinh lý của đàn ông, nên bất cứ ai đến Phú Quốc cũng cố tìm mua một vài ký cá ngựa về để thử công dụng của nó. Thế là, từ một loài vật có nhiều, ít ai để ý tới chúng dần trở nên khan hiếm do săn bắt nhiều. Giá của chúng liên tục bị đẩy lên cao hơn. Hiện nay do khách du lịch về Phú Quốc tăng đột biến cũng là thời điểm giá cá ngựa tăng cao. Theo đó, giá một ký cá ngựa tươi sống có khi lên đến 3 triệu đồng/kg loại 1, rồi giảm dần xuống loại 2, loại 3.  Riêng cá ngựa phơi khô cũng tăng lên khoảng 9 triệu đồng/kg. Bên cạnh việc bán cá ngựa thì thứ được nhiều người chọn mua là cá ngựa ngâm rượu, cá ngựa chiên giòn. 

Những bình rượu ngâm cá ngựa được bày bán

Ngoài ra, anh Tuấn còn cho rằng, năm nay là năm con ngựa nên loài ngựa biển ở đây cũng vì thế mà tăng giá cao hơn nữa. Có thể, giá cá ngựa biển còn tăng gấp rưỡi mặt bằng giá hiện nay bởi nhu cầu người mua đang không ngừng tăng lên, mà sản lượng khai thác được lại không tăng nếu không muốn nói là ngày một giảm đi.

Gian nan săn “báu vật đại dương”

Theo tìm hiểu của chúng tôi, mặc dù giá cá ngựa đang ở mức cao trong dịp đầu năm nhưng để săn được một con cá ngựa hiện nay cũng là vô cùng khó khăn. Theo anh Hải (36 tuổi) – ngư dân mưu sinh bằng nghề bắt cá ngựa thì do nhu cầu của khách hàng hiện nay cần cá ngựa tươi sống,  nên cách bắt duy nhất là lặn biển rồi dùng tay để bắt. Theo đó,  mỗi thợ lặn thường trang bị một ống thở, bộ đồ lặn để giữ thân nhiệt dưới nước cùng một số dụng cụ cá nhân khác. Mỗi lần lặn như vậy, các thợ săn thường đi theo cặp. Một người lặn xuống biển, lần mò qua những khe đá,  hang đá, rạn san hô để tìm cá ngựa, còn một người ở trên thuyền trông chừng, đề phòng những tai nạn để có thể kịp thời ứng cứu. Cũng theo anh Hải, do giá cá ngựa đang ở mức cao nên với nhiều ngư dân ở Phú Quốc, cá ngựa được coi như một “báu vật” mà đại dương đã ban tặng cho ngư dân vào mùa này. Anh bảo, dù cực nhọc nhưng mỗi ngày,  tôi và bạn lặn cũng có thể bắt được từ 50 đến 70 con cá ngựa, bán cho mấy chủ vựa trên Bãi Vong cũng được cả triệu đồng.  Với chúng tôi, đó là một thu nhập rất lớn, nhất là khi nghề đi biển đang ngày một khó khăn như hiện nay.

Một chú cá ngựa tươi sống

Tuy nhiên, để bắt được cá ngựa lại rất gian nan, cần những người có kinh nghiệm lặn biển chứ không phải bất cứ ai cũng có thể bắt được loài vật bé nhỏ, dài như điếu thuốc và to chừng ngón tay cái này. Chúng có cái đuôi khá dài để có thể dễ dàng bơi vào trong những khe đá nếu nhận thấy nguy hiểm. Vì vậy, thợ lặn phải có kinh nghiệm và có thêm nhiều dụng cụ hỗ trợ khác mới mong có thể bắt được chúng. Ngoài ra, theo kinh nghiệm gần 10 năm lặn bắt cá ngựa, anh Hải cho biết, thông thường những lúc sáng sớm và chiều tối, bắt cá ngựa sẽ dễ dàng hơn. Lúc đó,  chúng thường đi theo cặp để thuận tiện cho việc giao phối,  sinh sản nên nếu bắt thì bắt được cả đôi. Tuy nhiên, thời gian này ánh sáng dưới biển ít, cần phải có đèn và nhiệt độ nước biển cũng xuống thấp, dễ dẫn đến tai nạn đáng tiếc cho thợ săn. 

Mặc dù vậy, dù còn nhiều khó khăn nhưng loài hải mã này cũng vẫn là một phần đặc trưng của hòn đảo xinh đẹp nổi tiếng ở phía Tây Tổ quốc. Nó như một loại đặc sản, một thứ mà bất cứ ai tới thăm mảnh đất này cũng đều nhớ tới, đều muốn sở hữu bằng được vài con coi như đã một lần đặt chân tới đây. Đó chính là nguyên nhân mà ngoài số lượng lớn hải mã nhân tạo, thứ mà ngày nay người ta đã bắt đầu tiến hành phối giống nhân tạo và nuôi dưỡng cá ngựa trong môi trường bể nước tự nhiên trên cạn cũng đang được chào bán,  thay thế những chú cá ngựa đặc trưng của thiên nhiên. Điều đáng ngạc nhiên mà nhiều người nhận thấy là công dụng của những chú cá ngựa nuôi nhân tạo lại tốt hơn cá ngựa sinh sống trong tự nhiên, mà chưa ai rõ nguyên nhân tại sao?