Giảm nhẹ tác động đối với xuất khẩu hải sản chủ lực của Việt Nam

Xuất khẩu hải sản nguy cơ mất thị trường lớn

VASEP cho biết, ngày 26/8/2025, Cục Quản lý Đại dương và khí quyển (NOAA), Bộ Thương mại Hoa Kỳ đã gửi công thư tới Cục Thủy sản và Kiểm ngư (Bộ Nông nghiệp và Môi trường) thông báo từ chối công nhận tương đương đối với 12 nghề khai thác hải sản của Việt Nam theo Đạo luật Bảo vệ thú biển (MMPA) của Hoa kỳ. Theo đó, các loài hải sản khai thác theo các nghề cá này sẽ bị dừng nhập khẩu vào Hoa Kỳ kể từ ngày 01/01/2026, trong đó có nhiều loài hải sản xuất khẩu chủ lực của Việt Nam sang Mỹ như cá ngừ, cá kiếm, cá mú, cá thu, cá đối, ghẹ, mực, cá nục….

Theo thông báo của NOAA, có 14 nghề cá Việt Nam được công nhận tương đương, gồm các loài khai thác mục tiêu như mực ống, cá cơm, cá trích lưới vây, cá ngừ mắt to, cá ngừ vây vàng, cá ngừ vằn, cá kiếm câu tay, cá thu lưới vây… Bên cạnh đó, NOAA đưa ra thông báo danh mục 12 nghề cá Việt Nam bị từ chối tương đương, tập trung vào các nghề khai thác cá ngừ mắt to, cá ngừ vằn, cá ngừ vây vàng lưới vây, cá cờ, cá kiếm, cá nổi, cá thu, cá nục, cá mú, mực nang đánh bắt bằng lưới rê và lưới cuốn…

Việc NOAA từ chối tương đương đối với 12 nghề cá của Việt Nam sẽ ảnh hưởng nặng nề xuất khẩu hải sản nước ta, đặc biệt là mặt hàng cá ngừ. Ảnh: ST

Các doanh nghiệp cho biết, việc từ chối tương đương đối với 12 nghề cá của Việt Nam sẽ ảnh hưởng nặng nề đến ngành thủy sản Việt Nam. Cụ thể, sẽ khiến sụt giảm mạnh kim ngạch xuất khẩu hải sản, nguy cơ mất thị trường Mỹ đối với hải sản vì phần lớn hải sản xuất khẩu sang Mỹ thuộc các nghề cá không được công nhận tương đương, đồng nghĩa bị cấm xuất khẩu sang Mỹ từ 01/01/2026. Trong số các loại hải sản không được công nhận tương đương, cá ngừ là loài xuất khẩu chủ lực và chiếm tỷ trọng lớn nhất; các loài khác cũng có giá trị xuất khẩu đáng kể gồm: mực, cá thu, cá nục, cá mú, cá hồng…

Hơn nữa, việc từ chối này cũng ảnh hưởng trực tiếp đến sinh kế và việc làm của hàng trăm nghìn ngư dân khai thác biển và công nhân trong các nhà máy.

Đồng thời, việc không công nhận này cũng tác động tiêu cực đến toàn chuỗi cung ứng thủy sản cũng như nguy cơ làm suy giảm uy tín thủy sản Việt Nam trên thị trường quốc tế. Nhiều quốc gia và vùng lãnh thổ cung cấp nguyên liệu hải sản cho Việt Nam cũng bị từ chối tương đương (Philippines, Indonesia, Malaysia, Hàn Quốc, Đài Loan…) càng làm giảm nguồn nguyên liệu được phép xuất khẩu sang Mỹ. 

Điển hình như mặt hàng chủ lực là cá ngừ ước tính khoảng 70% kim ngạch xuất khẩu hàng năm là từ nguồn cung nguyên liệu nhập khẩu. Đối với xuất khẩu cá ngừ sang Mỹ, con số đó khoảng 75 – 80%.

Thêm vào đó, hải sản khai thác của Việt Nam bị suy yếu năng lực cạnh tranh đối với các quốc gia, quốc đảo đã được Mỹ công nhận tương đương như Thái Lan và các quốc đảo.

Chưa kể, các cơ chế, thông tin liên quan đến việc áp dụng lệnh cấm xuất khẩu từ ngày 01/01/2026 chưa rõ ràng, gây tâm lý lúng túng và quan ngại lớn cho cộng đồng doanh nghiệp, ngư dân, ảnh hưởng đến kế hoạch sản xuất, kinh doanh cũng như tăng trưởng của ngành.

Ứng phó tổng thể với phán quyết của NOAA

Trước tình hình cấp bách và tác động nghiêm trọng của MMPA và nguy cơ bị cấm xuất khẩu từ ngày 01/01/2026, Hiệp hội VASEP và các doanh nghiệp hải sản khai thác kiến nghị Bộ Nông nghiệp và Môi trường báo cáo Thủ tướng Chính phủ giao Bộ Ngoại giao tìm kiếm và chủ trì thuê tư vấn Mỹ để hỗ trợ Việt Nam thực hiện các công việc cần thiết, nhằm giải quyết cả các vấn đề kỹ thuật và và công tác vận động tại Hoa kỳ; Chủ trì thành lập tổ công tác liên ngành để rà soát toàn diện hồ sơ nghề cá, xây dựng kế hoạch ứng phó tổng thể với phán quyết của NOAA.

Thực hiện rà soát và hoàn thiện các quy định, chính sách về quản lý nghề cá, đặc biệt là các vấn đề liên quan đến việc giám sát và báo cáo tình trạng đánh bắt ngẫu nhiên thú biển để chuẩn bị các nội dung kỹ thuật đáp ứng các yêu cầu của NOAA ghi rõ trong công thư nhằm chuẩn bị cho việc đề nghị đánh giá lại sau ngày 01/01/2026.

Trao đổi với NOAA, đề nghị làm rõ và hướng dẫn cụ thể nhiều vấn đề liên quan đến hồ sơ, chứng từ, cơ chế, thời hạn, danh mục sản phẩm mà ngành hàng và cộng đồng doanh nghiệp đang rất quan tâm và lúng túng.

Cùng đó, phối hợp với Bộ Ngoại giao, Bộ Công Thương trao đổi làm việc với NOAA để cung cấp các hỗ trợ kỹ thuật cụ thể (như hướng dẫn quy trình tuân thủ, đào tạo giám sát đánh bắt ngẫu nhiên…), và đề nghị cơ chế chuyển tiếp hoặc giảm nhẹ tác động đối với các loài hải sản chủ lực của Việt Nam.

Về dài hạn, Bộ Nông nghiệp và Môi trường cần đẩy mạnh hợp tác quốc tế, tranh thủ hỗ trợ kỹ thuật từ Hoa Kỳ và các tổ chức quốc tế về giám sát và bảo tồn thú biển; Đầu tư nâng cấp hệ thống quan trắc, dữ liệu, thiết bị giảm thiểu đánh bắt ngẫu nhiên thú biển và nâng cao năng lực cho đội ngũ cán bộ giám sát, thực thi. Đồng thời tuyên truyền, đào tạo cho ngư dân về phòng chống đánh bắt ngẫu nhiên thú biển.

VASEP cũng kiến nghị Bộ Ngoại giao tổ chức vận động qua các kênh ngoại giao, chính quyền, các hiệp hội và nhà nhập khẩu Hoa Kỳ để đề nghị Hoa Kỳ xem xét các hồ sơ tương đương mà Việt Nam sẽ bổ sung, cung cấp các hỗ trợ kỹ thuật và cho phép cơ chế chuyển tiếp hoặc giảm nhẹ tác động đối với các loài hải sản chủ lực của Việt Nam.

Với Bộ Công Thương, VASEP kiến nghị phối hợp cùng Bộ Ngoại giao, tổ chức vận động qua các kênh để đề nghị Hoa Kỳ xem xét các hồ sơ tương đương mà Việt Nam sẽ bổ sung, cung cấp các hỗ trợ kỹ thuật và cho phép cơ chế chuyển tiếp hoặc giảm nhẹ tác động đối với các loài hải sản chủ lực của Việt Nam. Hỗ trợ các doanh nghiệp hải sản kết nối mở rộng bạn hàng tại Hoa kỳ cũng như tìm kiếm các thị trường thay thế, đa dạng hóa nguồn cung ứng nguyên liệu phù hợp nhằm giảm thiểu tác động của việc gián đoạn xuất khẩu.

Phan Thảo