(TSVN) – Từ khi nhận “thẻ vàng” IUU vào năm 2017, Việt Nam đã có những bước tiến đáng kể trong việc chống khai thác hải sản bất hợp pháp, không báo cáo và không theo quy định (khai thác IUU). Tuy nhiên, công tác chống khai thác IUU vẫn còn tồn tại nhiều hạn chế và thách thức.
Ngày 23/10/2017, EC áp “thẻ vàng” với Việt Nam trong lĩnh vực khai thác hải sản vì vi phạm các nguyên tắc về chống khai thác IUU (thẻ vàng IUU). Sau đó, Quốc hội đã thông qua Luật Thủy sản 2017 vào ngày 21/11/2017, quy định hoạt động khai thác hải sản phải được quản lý, đúng pháp luật và bảo vệ nguồn lợi để phát triển bền vững.
Từ đó đến nay, Chính phủ đã tổ chức nhiều hội nghị và ban hành hàng loạt văn bản, công điện, chỉ thị nhằm thúc đẩy thực hiện các khuyến nghị của EC. Các chỉ đạo nhấn mạnh việc tăng cường quản lý nghề cá, kiểm soát tàu thuyền và đảm bảo truy xuất nguồn gốc sản phẩm thủy sản.
Chỉ tính riêng trong năm 2024, Nhà nước đã có nhiều chỉ đạo và hành động quyết liệt trong công tác chống khai thác hải sản bất hợp pháp, không báo cáo và không theo quy định. Nổi bật phải kể đến là việc ban hành Chỉ thị 32-CT/TW của Ban Bí thư vào ngày 10/4/2024 (gọi tắt là Chỉ thị 32) tập trung vào việc tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với công tác chống khai thác IUU và phát triển bền vững ngành thủy sản. Chỉ thị nhấn mạnh tầm quan trọng và tính cấp bách của việc chống khai thác IUU để gỡ “thẻ vàng” của Ủy ban Châu Âu (EC) trong năm 2024, đồng thời đặt nền tảng phát triển lâu dài cho ngành thủy sản.
Để triển khai chương trình hành động thực hiện Chỉ thị 32, ngày 22/4/2024, Chính phủ đã ban hành Nghị quyết số 52/NQ-CP với nội dung tập trung hoàn thiện pháp luật, kiểm soát chặt chẽ hoạt động tàu cá từ bờ ra biển và tại cảng, truy xuất nguồn gốc thủy sản, cũng như xử lý nghiêm các hành vi vi phạm. Một nhiệm vụ quan trọng khác là khuyến khích hiện đại hóa nghề cá và chuyển đổi sang nuôi trồng thủy sản để giảm phụ thuộc vào khai thác.
Tại Quyết định số 81/QĐ-TTg (10/5/2024), Thủ tướng đã phê duyệt chương trình giảm khai thác, phát triển nuôi biển và chuyển đổi sinh kế bền vững. Quyết định này nhấn mạnh việc giảm số lượng tàu cá, đặc biệt là tàu khai thác ven bờ, và thúc đẩy đầu tư công nghệ nuôi biển hiện đại.
Trong năm 2024, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn (Bộ NN&PTNT) đã tổ chức nhiều đoàn kiểm tra liên ngành tại các tỉnh ven biển để giám sát việc thực hiện quy định chống khai thác IUU. Bộ NN&PTNT cũng yêu cầu các địa phương lắp đặt 100% thiết bị giám sát hành trình (VMS) trên tàu cá, đảm bảo hoạt động đúng quy định. Các chiến dịch tuyên truyền nâng cao nhận thức ngư dân về luật pháp quốc tế liên quan đến khai thác thủy sản cũng được phát động tại nhiều tỉnh, thành phố.
Bộ Công an và Bộ Quốc phòng cũng đã tăng cường tuần tra, kiểm soát vùng biển và phối hợp với các địa phương để ngăn chặn tàu cá vi phạm vùng biển nước ngoài. Các hành vi vi phạm, truy tố các trường hợp khai thác bất hợp pháp gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến nguồn lợi thủy sản cũng được xử lý mạnh tay.
Thực hiện các chỉ đạo từ Trung ương, các tỉnh, thành phố ven biển cũng rất nỗ lực trong công tác chống khai thác IUU. Tại các tỉnh trọng điểm như Kiên Giang, Bình Định, Nghệ An… đã triển khai kiểm tra nhật ký khai thác, giám sát sản lượng thủy sản qua cảng để đảm bảo tính minh bạch và truy xuất nguồn gốc thủy sản. Một số địa phương cũng đã triển khai các dự án hỗ trợ ngư dân chuyển đổi nghề nghiệp từ khai thác ven bờ sang nuôi trồng thủy sản, ví dụ như nuôi biển công nghệ cao hoặc nuôi thủy sản nước lợ.
Nhờ nỗ lực từ trung ương đến địa phương, công tác chống khai thác IUU năm 2024 của Việt Nam đã đạt được những bước tiến quan trọng. Tại tỉnh Bình Thuận, 100% tàu cá có chiều dài trên 15 mét đã được lắp đặt VMS, giúp nâng cao hiệu quả giám sát và kiểm soát hoạt động khai thác bất hợp pháp. Tại Cà Mau, năm 2024 đã xử lý hơn 1.000 trường hợp vi phạm và không có tàu vi phạm vùng biển nước ngoài, giảm 15% so với năm trước. Đây là dấu hiệu tích cực cho thấy sự kiên quyết của địa phương trong việc thực hiện các biện pháp chống khai thác IUU. Tại Phú Yên, số vụ vi phạm đã giảm 20% so với năm 2023 nhờ việc tăng cường kiểm tra, giám sát và áp dụng hình phạt nghiêm khắc. Các tỉnh khác như Quảng Ngãi, Quảng Nam cũng đạt kết quả tương đối tốt, thực hiện nhiều chương trình tuyên truyền và kiểm tra, giám sát chặt chẽ hơn, góp phần giảm số lượng tàu cá vi phạm.
"Đánh bắt thủy hải sản là sinh kế lâu đời của ngư dân. Do đó, việc chuyển đổi không phải là việc dễ trong ngày một, ngày hai mà chúng ta phải kiên trì thực hiện.”
Thủ tướng Chính phủ
Phạm Minh Chính
Việc quản lý chặt tàu cá “3 không” (không đăng ký, không đăng kiểm, không giấy phép) cũng được chú trọng, đảm bảo không có tàu vi phạm xuất bến. Quảng Ngãi và Bà Rịa – Vũng Tàu, hai địa phương có biển lớn, đã áp dụng các biện pháp quyết liệt như không cho phép tàu cá “3 không” xuất bến và tăng cường giám sát chặt chẽ hành trình của tàu. Tỉnh Quảng Nam cũng cấm tàu cá “3 không” ra khơi, giám sát chặt chẽ tại các cảng cá để ngăn chặn vi phạm. Đặc biệt, Bà Rịa – Vũng Tàu đã thành lập các đoàn kiểm tra liên ngành, kiểm tra các văn phòng đại diện và doanh nghiệp thủy sản, đồng thời tăng cường tuần tra trên biển để kịp thời phát hiện và xử lý các vi phạm. Các địa phương khác như Bình Định, Kiên Giang cũng đã thực hiện các biện pháp tương tự nhằm giảm số lượng tàu cá không đáp ứng các quy định.
Nhận thức của ngư dân về công tác chống khai thác IUU cũng đã có những cải thiện tích cực. Theo báo cáo của Cục Thủy sản, ngư dân đã chủ động hơn trong việc cung cấp thông tin về hành trình tàu cá, tuân thủ các quy định về giấy tờ, và nhận thức rõ về các hệ lụy nếu vi phạm. Các địa phương như Quảng Ngãi, Bà Rịa – Vũng Tàu, Kiên Giang… đã triển khai các chương trình tập huấn và tuyên truyền, giúp ngư dân hiểu rõ hơn về các quy định chống khai thác IUU và lợi ích của việc duy trì nguồn lợi thủy sản bền vững.
Công tác chống khai thác IUU tại Việt Nam năm 2024 đã đạt được một số tiến bộ, song vẫn tồn tại nhiều hạn chế và khó khăn cần giải quyết. Với vùng biển rộng lớn và lực lượng thực thi còn mỏng, việc tuần tra, kiểm soát các tàu cá vi phạm quy định vẫn gặp nhiều thách thức. Hệ thống giám sát, kiểm soát tàu cá và nhận diện ngư trường chưa phát huy hiệu quả tối ưu, dẫn đến tình trạng tàu cá vi phạm vùng biển nước ngoài, ảnh hưởng đến uy tín và lợi ích kinh tế.
Việc lắp đặt VMS vẫn gặp nhiều khó khăn, đến cuối năm 2024, khoảng 10% tàu cá có chiều dài từ 15 mét trở lên vẫn chưa trang bị VMS hoặc chưa duy trì hoạt động ổn định. Vẫn còn tình trạng tàu cá khai thác trái phép tại vùng biển nước ngoài, ảnh hưởng đến nỗ lực gỡ “thẻ vàng” của Ủy ban Châu Âu (EC).
Ngoài ra, các chính sách hỗ trợ cho ngư dân khi chuyển đổi nghề chưa thực sự rõ ràng, khiến ngư dân khó khăn trong việc chuyển đổi nghề và hạn chế tính bền vững trong khai thác thủy sản. Bên cạnh đó, công tác tuần tra, kiểm soát trên biển vẫn còn gặp khó khăn về kỹ thuật, thiếu thiết bị giám sát hiện đại, dẫn đến việc theo dõi, kiểm soát vi phạm còn hạn chế.
Như vậy, năm 2024, Việt Nam đã có nhiều bước tiến quan trọng trong công tác chống khai thác IUU, thể hiện qua những nỗ lực đồng bộ từ Trung ương đến địa phương và sự cải thiện rõ rệt trong nhận thức của ngư dân. Tuy nhiên, để đạt được mục tiêu gỡ “thẻ vàng” IUU và phát triển ngành thủy sản bền vững, các thách thức như giám sát tàu cá, lắp đặt VMS hay hỗ trợ ngư dân chuyển đổi nghề cần được giải quyết triệt để. Với quyết tâm cao và những biện pháp hiệu quả, Việt Nam hoàn toàn có thể xây dựng ngành thủy sản hiện đại, bền vững, không chỉ đáp ứng yêu cầu quốc tế mà còn bảo vệ nguồn lợi biển cho các thế hệ mai sau.
Bình An