Gỡ “thẻ vàng” IUU: Toàn lực bứt phá vì một nghề cá bền vững

Trong những ngày cuối năm 2025, không khí tại các cảng cá từ Bắc chí Nam trở nên khẩn trương hơn bao giờ hết. Đây không chỉ là mùa cao điểm khai thác hải sản mà còn là đợt tổng lực để ngành thủy sản Việt Nam chứng minh với Ủy ban châu Âu (EC) về một nghề cá minh bạch, trách nhiệm. Tại phiên họp thứ 27 của Ban Chỉ đạo Quốc gia về chống khai thác IUU, Phó Thủ tướng Trần Hồng Hà đã nhấn mạnh “mục tiêu kép”: vừa gỡ thẻ vàng, vừa phát triển bền vững. Đây không còn là cuộc chiến của riêng ngành nông nghiệp, mà là sự tự tôn của một quốc gia biển.

Kỷ cương trên biển và nỗ lực số hóa nghề cá

Sự thay đổi rõ rệt nhất nằm ở việc siết chặt kỷ cương và áp dụng công nghệ vào quản lý. Tại Hưng Yên, hoạt động khai thác đã bắt đầu đi vào nền nếp nhờ các giải pháp đồng bộ. Địa phương này hiện có 730 tàu cá được đăng ký và nhập dữ liệu đầy đủ vào hệ thống VNFishbase. Đáng chú ý, 100% tàu vận tải lớn đã lắp đặt thiết bị giám sát hành trình (VMS). Trong 11 tháng năm 2025, lực lượng chức năng đã xử lý nghiêm 5 tàu vi phạm mất kết nối VMS và 9 tàu hoạt động sai vùng. Mọi hồ sơ vi phạm đều được cập nhật công khai trên phần mềm quản lý, không có ngoại lệ.

Số hóa thông tin không chỉ phục vụ quản lý mà còn mang lại lợi ích trực tiếp cho ngư dân. Chi cục Biển và Thủy sản Hưng Yên đã số hóa 100% dữ liệu từ lúc tàu xuất cảng, bốc dỡ sản phẩm đến khi đăng kiểm. Việc này giúp tiết kiệm thời gian, chi phí và giúp ngư dân minh bạch được nguồn gốc sản phẩm của mình. Tương tự, tại Đắk Lắk, dù là tỉnh có các cảng cá phía Đông, công tác kiểm soát ra vào cảng cũng được thực hiện nghiêm ngặt qua hệ thống truy xuất nguồn gốc điện tử (eCDT). Với hơn 2.500 tàu cá đang hoạt động, Đắk Lắk đã hoàn thành toàn bộ 101 nhiệm vụ được Chính phủ giao. Tính từ đầu năm, địa phương này đã ghi nhận hơn 11.600 lượt tàu làm thủ tục xuất nhập cảng, sản lượng khai thác đạt hơn 11.000 tấn nhưng ý thức chấp hành pháp luật của bà con đã nâng lên một tầm cao mới.

Tại phía Nam, TP.HCM đã lập nên những kỳ tích ấn tượng. Trong đợt cao điểm vừa qua, Bộ đội Biên phòng Thành phố đã xử lý dứt điểm 100% tàu cá vi phạm. Tỷ lệ vi phạm tại đây giảm tới 70% so với năm 2024. Đặc biệt, trong hơn 3 tháng liên tiếp, TP.HCM không để xảy ra bất kỳ trường hợp tàu cá nào xâm phạm vùng biển nước ngoài. Con số 96 vụ vi phạm bị xử phạt với tổng số tiền hơn 1,41 tỷ đồng là minh chứng cho sự kiên quyết của lực lượng chức năng. Thiếu tướng Trần Thanh Đức, Chỉ huy trưởng Ban Chỉ huy Bộ đội Biên phòng TP.HCM, khẳng định việc duy trì tuần tra khép kín tại các cửa sông và cảng cá là nhiệm vụ sống còn để giữ vững thành quả này.

Sức mạnh từ niềm tin và những chính sách sát sườn

Bên cạnh những chế tài nghiêm khắc, sự thấu hiểu và đồng hành cùng ngư dân chính là “chìa khóa” giúp chính sách đi vào cuộc sống. Tại Đắk Lắk, lực lượng biên phòng đã kiên trì theo phương châm “xuống tận nhà, ra tận tàu” để tuyên truyền. Ngư dân Phan Văn Tạo tại phường Hòa Hiệp chia sẻ rằng, sau khi được tuyên truyền, ông đã tự giác đi đăng ký lại tàu ngay khi hết hạn. Việc có đủ giấy tờ và nắm rõ vùng biển được phép đánh bắt giúp ông yên tâm vươn khơi, không còn lo ngại vi phạm hay bị xử phạt.

Những mô hình truyền thông đầy tính nhân văn như “Ăn sáng cùng ngư dân” hay “Đồng hành cùng ngư dân vươn khơi bám biển” của Bộ đội Biên phòng TP.HCM đã thực sự chạm đến trái tim bà con. Thay vì những văn bản khô khan, các chiến sĩ trực tiếp chia sẻ những khó khăn, giải đáp thắc mắc của ngư dân ngay trên cầu cảng. Sự hiện diện thường xuyên của màu áo xanh biên phòng đã trở thành điểm tựa tin cậy, giúp bà con hiểu rằng việc tuân thủ IUU không phải là đối phó với EC, mà là để bảo vệ nguồn lợi thủy sản cho chính con cháu họ sau này.

Để giảm bớt gánh nặng kinh tế cho ngư dân trong quá trình chuyển đổi, tỉnh Thanh Hóa đã có bước đi đột phá khi ban hành Nghị quyết số 51/2025/NQ-HĐND. Theo đó, tỉnh sẽ hỗ trợ trực tiếp lên đến 10 triệu đồng mỗi tàu cá để nâng cấp hoặc thay thế thiết bị VMS đáp ứng tiêu chuẩn mới. Chính sách này sẽ chính thức thực hiện từ đầu năm 2026, áp dụng cho các tàu từ 15 mét trở lên. Đây là sự hỗ trợ thiết thực, kịp thời, giúp ngư dân yên tâm trang bị công cụ hiện đại để vừa tham gia quản lý, vừa bảo vệ tính mạng trên biển.

Nhìn lại hành trình một năm qua, sự chuyển biến từ “ngại khó” sang “tự giác” của ngư dân cả nước là thành quả lớn nhất. Phó Thủ tướng Trần Hồng Hà đã yêu cầu Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn phối hợp chặt chẽ với các bộ ngành để hoàn thiện báo cáo gửi EC trước ngày 31/12/2025. Mục tiêu gỡ thẻ vàng đang gần hơn bao giờ hết, nhưng quan trọng hơn cả, Việt Nam đang dần hình thành một thế hệ ngư dân mới: hiểu luật, yêu biển và khai thác có trách nhiệm.

Nghề cá Việt Nam đang đứng trước ngưỡng cửa của sự thay đổi lịch sử. Sự quyết liệt của chính quyền TP.HCM, nỗ lực số hóa của Hưng Yên, sự kiên trì của Đắk Lắk hay chính sách hỗ trợ từ Thanh Hóa đều đang cùng hướng về một mục tiêu chung. Khi thẻ vàng được gỡ bỏ, đó không chỉ là thắng lợi về thương mại, mà còn là sự khẳng định vị thế của một quốc gia biển minh bạch và bền vững trên bản đồ thế giới.

Minh Hiếu