Tái cấu trúc để bứt phá

Ngành tôm toàn cầu đang bước vào giai đoạn nhạy cảm. Báo cáo Global Aquaculture Update 2H 2025 của Rabobank cho thấy nguồn cung có dấu hiệu chững lại, trong khi những bất ổn thương mại với Mỹ và nhu cầu suy yếu từ Trung Quốc tiếp tục phủ bóng lên triển vọng. Câu hỏi đặt ra: Liệu ngành tôm sẽ tiếp tục mở rộng bằng mọi giá, hay đã đến lúc phải tái cấu trúc để phát triển bền vững?

Trong sản xuất tôm, giá tại trại là yếu tố cốt lõi quyết định hành vi nuôi. Tại châu Á, nơi 70% sản lượng đến từ các hộ nuôi nhỏ lẻ, giá thấp thường khiến nông dân bỏ qua một vụ. Sau khi chạm đáy cuối năm 2023, giá tôm đã phục hồi, nhưng quý II/2025 lại chứng kiến diễn biến bất thường khi nhiều nước gấp rút xuất khẩu trước thời điểm Mỹ áp thuế ngày 9/7.

Tín hiệu tích cực là chi phí sản xuất đang hạ nhiệt: giá bột cá, ngô, đậu nành đều giảm, giúp cải thiện biên lợi nhuận cho nông hộ. Nhưng nghịch lý là điều này lại đẩy các nhà cung cấp nguyên liệu thay thế như bột côn trùng hay protein đơn bào vào thế khó. Ngành tôm rõ ràng không chỉ bị thách thức từ giá cả và thương mại, mà còn đối diện với áp lực tái định hình chuỗi giá trị.

Ecuador hiện nổi bật với mô hình sản xuất liên kết chuỗi, nơi hơn 60% sản lượng đến từ các doanh nghiệp lớn có tính tổ chức cao. Nhờ đó, quốc gia Nam Mỹ này giữ vững vị thế cạnh tranh trên thị trường quốc tế. Trong khi đó, châu Á, vốn được xem là “cái nôi” sản lượng, vẫn chủ yếu vận hành theo mô hình phân mảnh.

Các nhà nghiên cứu quốc tế đều đồng thuận: mô hình châu Á không hề “lỗi thời”, nhưng đang gánh quá nhiều rủi ro. Từ di truyền, ương giống, nuôi thương phẩm, thức ăn, bảo quản đến chế biến – mỗi mắt xích vận hành riêng rẽ, thiếu sự gắn kết. Khi thị trường biến động, sự rạn nứt này càng dễ lộ rõ. Đó chính là ngã rẽ buộc ngành phải lựa chọn: hoặc tiếp tục tăng trưởng theo chiều rộng, hoặc bắt tay xây dựng lại một chuỗi giá trị thống nhất, khép kín hơn.

Một khía cạnh ít được nhắc tới nhưng vô cùng quan trọng là chất lượng. Nếu cá hồi có hệ thống chấm điểm cảm quan rõ ràng, thì ngành tôm đến nay vẫn chưa có tiêu chuẩn tương tự. Điều này khiến sản phẩm giá trị gia tăng của tôm khó bứt phá trên thị trường quốc tế.

Tại Hội thảo TARS 2025, nhiều chuyên gia đề xuất cần khẩn trương xây dựng bộ công cụ đo lường, thử nghiệm cảm quan và tiêu chuẩn hóa chất lượng. Đây không chỉ là nền tảng để định vị sản phẩm, mà còn là “chiếc chìa khóa” giúp tôm châu Á rút ngắn khoảng cách với những ngành nuôi trồng khác.

Dù theo đuổi những mô hình khác nhau, châu Á và Mỹ Latinh đều đang chung một hành trình phát triển ngành tôm toàn cầu. Nếu biết chia sẻ kinh nghiệm, học hỏi lẫn nhau, ngành tôm có thể vượt qua biến động trước mắt và tiến tới một giai đoạn phát triển bền vững hơn.

Ngành tôm đang ở trước ngã rẽ quan trọng: mở rộng để chạy theo sản lượng, hay tái cấu trúc để xây nền vững chắc. Lựa chọn nào sẽ định hình diện mạo của toàn ngành trong thập kỷ tới, đó không chỉ là câu hỏi của riêng châu Á, mà của cả thế giới.