Khơi thông lợi thế cho xuất khẩu thủy sản

Thị trường đa dạng và ổn định

Sau giai đoạn chững lại năm 2023, xuất khẩu thủy sản Việt Nam đang phục hồi mạnh mẽ. Theo Hiệp hội Chế biến và Xuất khẩu Thủy sản Việt Nam (VASEP), 9 tháng đầu năm 2025, kim ngạch xuất khẩu đạt hơn 8,3 tỷ USD, tăng 15,5% so với cùng kỳ; riêng tháng 9 đạt 991 triệu USD, tăng 7,5%.

Các nhóm hàng chủ lực đều ghi nhận tăng trưởng tích cực. Tôm tiếp tục dẫn đầu với 3,4 tỷ USD, tăng 21,7%, chiếm gần 40% tổng kim ngạch; cá tra đạt 1,6 tỷ USD, tăng 9,2%; mực và bạch tuộc tăng gần 18%; trong khi cá ngừ vẫn giữ mức hơn 700 triệu USD dù giảm nhẹ.

Xuất khẩu cá ngừ có xu hướng giảm nhẹ. Ảnh: Lê Hiếu/VOV

Việt Nam hiện nằm trong top 3 quốc gia xuất khẩu thủy sản lớn nhất thế giới, chỉ sau Trung Quốc và Na Uy. Đặc biệt, trong lĩnh vực xuất khẩu tôm, Việt Nam đứng thứ hai toàn cầu, chiếm khoảng 13 – 14% tổng giá trị xuất khẩu tôm thế giới. Hiện cả nước có hơn 847 nhà máy chế biến đạt chuẩn quốc tế trải dài khắp các vùng ven biển, mỗi năm cung cấp hàng triệu tấn sản phẩm cho thị trường toàn cầu. 

Ngành thủy sản không chỉ đóng góp lớn vào kim ngạch xuất khẩu, mà còn tạo việc làm, sinh kế cho hàng triệu nông – ngư dân, góp phần quan trọng trong phát triển kinh tế nông thôn và chuyển dịch cơ cấu kinh tế ven biển.

Thị trường xuất khẩu của Việt Nam cũng ngày càng đa dạng và ổn định. Trung Quốc và Hồng Kông hiện là thị trường lớn nhất, chiếm 19% tổng kim ngạch, với hơn 1,8 tỷ USD, tăng trên 33%; Hoa Kỳ đứng thứ hai với 1,43 tỷ USD; tiếp đến là các thị trường Nhật Bản, EU, Hàn Quốc và ASEAN.

Việt Nam cũng đang tận dụng tốt cơ hội từ các hiệp định thương mại tự do (FTA). Với 16 FTA đã ký kết, bao phủ hơn 90% kim ngạch xuất khẩu thủy sản. Đáng chú ý, xuất khẩu sang khối CPTPP cũng đạt 2,3 tỷ USD, tăng tới 25,3%, cho thấy lợi thế rõ rệt từ các hiệp định này. 

Giải pháp thúc đẩy xuất khẩu bền vững

Theo VASEP, để duy trì đà tăng trưởng hai con số, ngành thủy sản cần song hành giữa tăng tốc xuất khẩu và bảo đảm phát triển bền vững.

Thứ nhất, cần tạo động lực cho hoạt động nuôi trồng và khai thác hiệu quả. Trong đó, cơ quan quản lý cần hoàn thiện khung pháp lý để người dân có thể thế chấp quyền sử dụng mặt nước vay vốn, kiểm soát chặt chất lượng con giống, xây dựng chợ đấu giá hải sản giúp minh bạch giá và truy xuất nguồn gốc. Đồng thời, khuyến khích phát triển mô hình doanh nghiệp lớn khai thác biển kết hợp hợp tác quốc tế, vừa gia tăng sản lượng vừa đảm bảo khai thác bền vững.

Thứ hai, tăng sức cạnh tranh cho doanh nghiệp chế biến và xuất khẩu. Cần đẩy mạnh ngoại giao kinh tế, xúc tiến thương mại có trọng điểm tại Mỹ, Nhật, EU, Trung Đông; đàm phán giảm thuế và hạn ngạch tôm vào Hàn Quốc; tháo gỡ “thẻ vàng” IUU của Ủy ban châu Âu; mở rộng thị trường Halal. Cùng đó, Nhà nước cần hỗ trợ doanh nghiệp tiếp cận vốn ưu đãi, giảm lãi suất vay USD dưới 4%, và đơn giản hóa thủ tục hoàn thuế giá trị gia tăng.

Thứ ba, cải cách thể chế và thủ tục hành chính. Ngành đề xuất sửa đổi Luật Chất lượng sản phẩm, hàng hóa theo hướng hậu kiểm, bỏ yêu cầu “công bố hợp quy” cho hàng xuất khẩu; điều chỉnh Nghị định 37/2024, trong đó, bãi bỏ cách thức quản lý kích thước khai thác tối thiểu với một số loài hải sản, đặc
biệt là các loài di cư (ngừ vằn, ngừ vây vàng, ngừ chù, ngừ ồ….), thay vào đó
áp dụng các biện pháp phù hợp như mùa vụ khai thác, hạn ngạch…; khơi thông tắc nghẽn và cải cách hơn nữa thủ tục cấp giấy chứng nhận nguyên liệu hải sản (S/C) và Giấy chứng nhận khai thác (C/C) – là điều kiện để xuất khẩu hải sản khai thác vào EU; và bãi bỏ quy định bắt buộc dùng muối i-ốt trong chế biến hàng xuất khẩu. 

Thứ tư, thúc đẩy chuyển đổi xanh và kinh tế tuần hoàn, ứng dụng công nghệ giảm phát thải, tận dụng phụ phẩm sản xuất sản phẩm giá trị gia tăng, hướng đến mục tiêu trung hòa carbon. Việc này không chỉ giúp doanh nghiệp đáp ứng tiêu chuẩn quốc tế mà còn nâng cao giá trị và sức cạnh tranh của sản phẩm Việt Nam.

Song song với đó, cần đầu tư mạnh vào chuyển đổi số và truy xuất nguồn gốc, nhất là đối với tôm, cá ngừ và hải sản khai thác, những mặt hàng chịu sự giám sát chặt từ chương trình SIMP và MMPA của Hoa Kỳ.

Về lâu dài, ngành thủy sản cần hướng tới chiến lược tăng trưởng bền vững, lấy chất lượng, công nghệ và trách nhiệm môi trường làm trọng tâm. Khi đó, thủy sản không chỉ là ngành mang về hàng chục tỷ USD xuất khẩu, mà còn là biểu tượng của sự hội nhập và phát triển bền vững của nông nghiệp Việt Nam trong kỷ nguyên toàn cầu hóa.

Box: Theo VASEP, xuất khẩu thủy sản năm 2025 có thể không đạt mức dự kiến ban đầu là 10,1 – 11 tỷ USD do tác động của chính sách thuế quan mới của Hoa Kỳ. Mức độ sụt giảm còn phụ thuộc vào mức thuế nhập khẩu của Mỹ, mức thuế chống bán phá giá với tôm và cá tra, Đạo luật Bảo vệ thú biển (MMPA) đối với hải sản.

Phan Thảo