Kiến nghị tháo gỡ bất cập trong thực hiện kiểm soát IUU

Gỡ khó về quản lý tàu khai thác

Theo VASEP, hiện đang có sự bất cập trong công tác quản lý tàu khai thác và thủ tục xin cấp giấy S/C. Cụ thể, sự phối hợp của các bên liên quan trong quản lý tàu khai thác, xử phạt vi phạm còn chưa đồng bộ, thống nhất – khiến không ít tàu cá vi phạm ngoài “vùng khơi” chưa cải thiện tích cực.

Cùng đó, một số tàu khai thác chỉ vào cảng chỉ định để trình diện hồ sơ, sau đó về cảng khác để bốc dỡ nguyên liệu. Do đó, doanh nghiệp không xin được giấy S/C tại cảng chỉ định. Hơn nữa, hiện nay nhiều tàu khai thác nhỏ (dưới 15m) không cập cảng chỉ định.

Theo quy định, giấy phép khai thác chỉ ghi nghề chính, không ghi nghề phụ (nghề tải) như trước đây, cho nên nhiều tàu khai thác đi nghề tải nhưng trên giấy phép khai thác ghi nghề chính. Vì vậy, doanh nghiệp khi mua hàng có nguồn gốc do tàu này sẽ không được cấp giấy S/C. 

Nhiều doanh nghiệp đang gặp khó với thủ tục xin cấp giấy S/C. Ảnh: ST

Cùng đó, nhiều tàu khai thác không làm giấy cam kết đủ điều kiện an toàn thực phẩm (theo Thông tư 17/2018/TT-BNNPTNT) nên các doanh nghiệp cũng đã không thể được cấp giấy S/C để làm điều kiện xuất khẩu được. 

Hiện nay, tình hình tàu khai thác mất kết nối dữ liệu hành trình vẫn còn nhiều. Có một thực trạng là doanh nghiệp trong nhiều trường hợp dù đã nỗ lực tối đa, nhưng vẫn không thể nắm chắc hay kiểm tra được nguyên liệu thu mua là hợp pháp hay không hợp pháp. Quy định hiện hành không cho doanh nghiệp được kiểm tra giám sát hành trình của tàu cá hoặc dữ liệu giám sát hành chính mà Ban Quảng lý Cảng cá và Chi cục được cấp sử dụng. Vì vậy, doanh nghiệp luôn ở thế bị động trong việc kiểm soát nguồn gốc và tính hợp pháp của nguồn nguyên liệu khai thác. Chủ tàu cá và đại lý thu mua luôn có các đầu mối tiêu thụ khác không cần đến giấy S/C, nên các chủ thể này ở một số nơi đã không hợp tác, hỗ trợ để doanh nghiệp có được đủ thông tin, chứng từ phục vụ việc làm giấy S/C khi mua nguyên liệu để chế biến xuất khẩu sang EU. Rất nhiều trường hợp “dở khóc, dở cười” ảnh hưởng đến thủ tục xin S/C của doanh nghiệp sau khi đã thu mua nguyên liệu.

Để tháo gỡ các bất cập, vướng mắc này, Hiệp hội VASEP đề xuất, kiến nghị Bộ NNPTNT và UBND các tỉnh ven biển xem xét có chương trình (đầu tư, cải tạo) để gia tăng số lượng các cảng cá đủ “chuẩn” được chỉ định, công bố; Có sự đầu tư hơn về cơ sở hạ tầng, giao thông kết nối cảng và thiết bị cho các cảng cá đã được chỉ định/công bố tương xứng với tình hình thực tế; Cục Thủy sản khi đưa một tàu ra khỏi danh sách vi phạm IUU thì cần có thông báo chi tiết (thời gian rút, lý do) để giúp doanh nghiệp thực hiện và cập nhật cho việc mua hàng và cả xác lập các căn cứ khác liên quan đến các lô hàng liên quan; Xem xét bổ sung, sửa đổi phù hợp nội dung ghi tại giấy phép khai thác – để có thể đủ cả nghề chính và nghề phụ; Xem xét hỗ trợ có các quy định hoặc biện pháp, hướng dẫn cho các tỉnh để các doanh nghiệp khi đi mua nguyên liệu khai thác của ngư dân có thể biết được trước nguyên liệu đó là hợp pháp hay không hợp pháp làm cơ sở cho việc làm được giấy S/C, C/C và có thể xuất khẩu sang EU được; Đồng thời, tiếp tục có các chỉ đạo, hướng dẫn, thúc đẩy để các tỉnh thực hiện tốt các quy định về “Chứng nhận điều kiện an toàn thực phẩm” và “Cam kết đủ điều kiện an toàn thực phẩm” cho các tàu cá.

Gỡ khó việc truy xuất nguồn gốc điện tử (eCDT)

Trong văn bản gửi Bộ NN&PTNT, VASEP cho biết, từ ngày 01/07/2024, hệ thống truy xuất nguồn gốc khai thác điện tử được triển khai cho 100% tàu cá ra vào cảng, bao gồm việc thu nộp nhật ký khai thác thủy sản và giám sát sản lượng bốc dỡ qua hệ thống eCDT. Hiện nay, các cảng cá đang yêu cầu ngư dân khi vào cảng sẽ phải khai báo thông tin sản lượng trên app điện thoại, cảng cá không chấp nhận khai báo trên giấy. Tuy nhiên, hiện nhiều tàu khai thác khi vào cảng bán nguyên liệu cho doanh nghiệp nhưng ngư dân không chịu vào app điện thoại để khai báo thông tin sản lượng cho Ban Quản lý cảng cá duyệt. Vì vậy, doanh nghiệp không thể làm thủ tục xin giấy S/C được. Trong tháng 07/2024, nhiều Cảng cá không cấp giấy biên nhận bốc dỡ thủy sản và giấy S/C cho nguyên liệu thủy sản khai thác.

Theo quy định, tàu cá trên 15m mới phải gắn thiết bị giám sát hành trình (VMS). Hiện, phần mềm eCDT yêu cầu cập nhật thông tin của tàu có lắp đặt VMS. Do đó, khi doanh nghiệp mua nguyên liệu từ các tàu cá dưới 15m thì không cập nhật được thông tin trên eCDT nên không thể làm thủ tục xin giấy S/C được. 

Do vậy, để hệ thống eCDT thực hiện hiệu quả và giúp ích cho cả cơ quan quản lý và doanh nghiệp, Hiệp hội đề nghị xem xét bổ sung 02 chủ thể là tàu thu mua và nậu vựa vào phần mềm eCDT này. Cùng đó, Cục Thủy sản tập huấn, hướng dẫn cho ngư dân việc nạp dữ liệu nguồn đầu vào chính xác để các khâu sau không bị vướng mắc. Cần thiết lập đường dây hỗ trợ kỹ thuật 24/7. Trong giai đoạn đầu khi eCDT mới áp dụng, nên thành lập đội ngũ hỗ trợ tại các cảng cá để giải đáp thắc mắc và hỗ trợ chủ tàu khai thác trong quá trình sử dụng hệ thống và cập nhật thông tin; hướng dẫn về việc nhập liệu lên eCDT đối với tàu khai thác nhỏ (dưới 15m) không lắp đặt VMS. Đồng thời yêu cầu tất cả các khâu thẩm tra tàu IUU phải hoàn thành trước khi tàu vào cảng. Ngoài ra, khi doanh nghiệp xác nhận mua nguyên liệu từ tàu cá trên phần mềm và chuyển sang xin cấp S/C thì được Ban Quản lý cảng cá xác nhận luôn S/C.

Phạm Thu