Lận đận “thân” tôm

Mãi long đong

Nguyên do nào mà sản phẩm tôm nước ấm của Việt Nam luôn phải gánh chịu những rào cản thương mại từ các thị trường xuất khẩu lớn thời gian qua; phải chăng chính là từ những lợi thế đặc thù, tôm Việt Nam ngày càng thành công ở các thị trường quốc tế.

Long đong có lẽ là từ chính xác nhất để nói về số phận con tôm Việt Nam khi xuất khẩu vào Mỹ. Các chuyên gia kinh tế đánh giá đây là sự trả giá cho chính thành công của tôm Việt Nam khi tham gia sân chơi thế giới.

Với chính sách bảo hộ sản phẩm nội địa, từ tháng 1/2004, DOC đã bắt đầu điều tra chống bán phá giá đối với sản phẩm tôm nước ấm đông lạnh của Việt Nam. Đến nay, qua 8 lần POR, số phận con tôm Việt liên tiếp bị trồi sụt. Có những thời điểm mức thuế suất Mỹ áp cho tôm Việt Nam cao ngất ngưởng khiến nhiều doanh nghiệp “toát mồ hôi”.

Để chống lại những rào cản phi lý mà Mỹ dựng lên, ngay từ đầu năm 2010, Việt Nam đã khởi kiện bằng tham vấn gửi Chính phủ Mỹ liên quan các biện pháp chống bán phá giá đối với sản phẩm tôm nước ấm đông lạnh nhập từ Việt Nam. Đây là lần đầu tiên Việt Nam khởi xướng vụ kiện tranh chấp thương mại giữa hai nước thành viên WTO, sử dụng cơ chế hình thức giải quyết tranh chấp trong WTO như một công cụ bảo vệ quyền lợi hợp pháp của doanh nghiệp của nước thành viên, nhằm bảo vệ quyền và lợi ích của doanh nghiệp Việt Nam trong thương mại quốc tế.

Nhiều doanh nghiệp xuất khẩu tôm gặp khó ở thị trường Mỹ – Ảnh: An Đăng

Kết quả, phần thắng trong vụ kiện nghiêng về phía Việt Nam. Các doanh nghiệp xuất khẩu tôm sau đó đã được hưởng các mức thuế hợp lý hơn. Có thời điểm, DOC buộc phải tuyên bố các doanh nghiệp Việt Nam không bán phá giá và đưa ra mức thuế 0% đối với các doanh nghiệp bị đơn bắt buộc và bị đơn tự nguyện.

Tuy nhiên, mới đây, ngày 24/9/2014, DOC lại tiếp tục công bố kết quả đợt rà soát hành chính lần thứ 8 (POR8) thuế chống bán phá giá đối với tôm đông lạnh nhập từ Việt Nam. Mức thuế được công bố đột nhiên cao bất thường: 4,98% và 9,75% áp dụng cho hai bị đơn bắt buộc; 6,37% cho các bị đơn tự nguyện, và giữ nguyên mức thuế suất toàn quốc 25,76% như trong bảy lần trước đó.

Trước tình thế bị áp thuế phi lý này, một lần nữa các doanh nghiệp Việt Nam lại thống nhất phản kháng quyết định của DOC và đệ đơn lên WTO. Việc theo đuổi vụ kiện biết rõ sẽ rất gian nan, tốn kém, nhưng các doanh nghiệp đã nhất quyết kiên trì, bởi nó liên quan sự sống còn của con tôm Việt khi tham gia sân chơi WTO.

 Vẫn còn kỳ vọng?

Đến thời điểm này vẫn chưa hình dung số phận con tôm Việt trong năm mới 2015 và những năm tới sẽ ra sao. Còn rào cản nào tiếp tục được lập ra để cản trở đường đi của loài thủy sản thế mạnh bậc nhất Việt Nam này?

Tuy nhiên, trong diễn biến mới, vào 17/11/2014, WTO đã công bố các phán quyết cuối cùng của Ban hội thẩm (Panel) đối với các khiếu kiện của Việt Nam liên quan việc Mỹ áp thuế chống phá giá lên mặt hàng tôm nước ấm đông lạnh của Việt Nam.Trong phán quyết mới đây, ủy ban của WTO xác định Mỹ đã vi phạm nghĩa vụ thành viên WTO trong việc áp dụng biện pháp “zeroing” (quy về 0) khi tính biên độ phá giá đối với các nhà sản xuất, xuất khẩu tôm của Việt Nam, trong việc áp mức thuế toàn quốc ở mức cao, và trong việc bác bỏ một cách không thỏa đáng một số yêu cầu của các nhà sản xuất, xuất khẩu Việt Nam; theo đó muốn phía Mỹ rút lại các biện pháp tính thuế sai.

Ngay sau đó, ngày 20/11/2014, người phát ngôn Bộ Ngoại giao Lê Hải Bình nói rằng phán quyết trên “là một tín hiệu tích cực, tạo động lực cho ngành nuôi trồng, sản xuất, chế biến và xuất khẩu mặt hàng tôm đông lạnh của Việt Nam”.

Tuy nhiên, có lẽ các doanh nghiệp xuất khẩu tôm Việt Nam vẫn chưa thể lạc quan với các quyết định tưởng như có lợi này. Bởi, khi tham gia sân chơi toàn cầu, thủy sản Việt Nam nói chung, mặt hàng tôm nói riêng, buộc phải chấp nhận luật chơi và sự cạnh tranh gay gắt từ quốc gia khác. Việc các nước nhập khẩu đưa ra hàng loạt  biện pháp phòng vệ đối với hàng hóa của mình cũng là điều dễ hiểu, và Việt Nam cũng phải chấp nhận như một hình thức rủi ro trong thương mại.

Để tương lai tôm Việt thật sự khởi sắc, thoát được rào cản thương mại, các chuyên gia kinh tế khuyến nghị, khi hàng hóa của mình bị khởi kiện, các doanh nghiệp nên tích cực, chủ động trong quá trình điều tra để hạn chế tới mức thấp nhất những tổn thất do vụ kiện gây ra, bởi các nước khi lạm dụng biện pháp phòng vệ sẽ không thể áp đặt một cách quá đáng, nếu không nó sẽ có tác dụng ngược lại là họ có nguy cơ bị kiện ra WTO.Ngoài ra, doanh nghiệp cần có biện pháp phòng chống từ xa, thường xuyên chủ động theo dõi thị trường, xem hàng hóa của mình vào thị trường đó có nguy cơ bị bán phá giá hay không; từ đó, điều chỉnh thích hợp hay chuẩn bị khi đối phó các vụ kiện.

Điều quan là phải đa dạng hóa cả sản phẩm lẫn thị trường, tránh phụ thuộc quá nhiều vào một thị trường.  Bên cạnh đó, tăng cường chất lượng sản phẩm xuất khẩu và có cơ chế dự báo theo dõi thường xuyên sản xuất ở nội địa, nhằm phát hiện kịp thời những nguy cơ bị kiện, là một trong những biện pháp phòng tránh tốt nhất.