Minh bạch chất lượng và an toàn thực phẩm cá rô phi Việt Nam

Thủy sản nuôi ở Việt Nam luôn được giám sát an toàn thực phẩm chặt chẽ

Những ngày qua, trên mạng lan truyền thông tin “ăn cá rô phi chẳng khác thuốc độc” họ cho rằng cá rô phi thường được nuôi trong môi trường ao tù, nước bẩn khiến thịt cá có thể nhiễm kim loại nặng như asen, chì, thủy ngân… Đây là các chất gây hại cho sức khỏe nhất là gan và thận. Tuy nhiên, thông tin này ngay lập tức bị các chuyên gia trong ngành thủy sản phản bác.

Ông Nguyễn Tử Cương, nguyên Cục trưởng Cục Quản lý Chất lượng Nông lâm sản và Thủy sản (nay là Cục Chất lượng, Chế biến và Phát triển thị trường – Bộ Nông nghiệp và Môi trường) chia sẻ, tất cả mọi loại sinh vật bao gồm cả con người, khi sống khỏe mạnh thì dù môi trường sống có nhiều mối nguy sinh học như vi khuẩn, virus, nấm, ký sinh trùng… chúng chỉ có thể khu trú ở mang, da, và hệ tiêu hóa chứ không thể xâm nhập vào cơ thể. Bởi mỗi cơ thể đều có một hệ thống miễn dịch để bảo vệ. Nếu đã bị vi khuẩn, virus, nấm, ký sinh trùng xâm nhập thì cơ thể đó đã bị mắc bệnh dẫn tới yếu, ốm và nặng hơn sẽ chết.

Ông Nguyễn Tử Cương – Ủy viên Ban thường vụ Hội Thủy sản Việt Nam (nguyên Cục trưởng Cục Quản lý Chất lượng Nông lâm sản và Thủy sản)

“Ở đây tôi muốn nói rằng không có chuyện cá rô phi đang được nuôi trong môi trường nước bẩn. Vì như tôi đã nói ở trên, nếu nuôi như vậy rô phi sẽ mắc bệnh và chết hết”, ông Cương nhấn mạnh.

Hơn nữa, cũng không có chuyện cá rô phi “ngậm” thủy ngân. Bởi theo ông Cương, từ năm 1997, Cục Quản lý Chất lượng An toàn vệ sinh và Thú y thủy sản, sau này đổi tên thành Cục Quản lý Chất lượng Nông lâm sản và Thủy sản (và nay là Cục Chất lượng, Chế biến và Phát triển thị trường) đã được Nhà nước cấp kinh phí hàng năm để triển khai chương trình kiểm soát dư lượng hóa chất độc trong thủy sản nuôi, bao gồm 4 chất chì, thủy ngân, cadimi và asen. Ngành thủy sản, sau là ngành nông nghiệp và phát triển nông thôn đã triển khai chương trình này trên phạm vi toàn quốc, không kể đó là nuôi để xuất khẩu hay nuôi để tiêu dùng trong nước. Từ đó đến nay không có chỉ tiêu nào vượt giới hạn mà tổ chức CODEX (do FAO và WHO thành lập) công bố. Cho nên, nói rằng cá rô phi có thủy ngân vượt quá mức quy định là không có cơ sở khoa học và thực tiễn.

Ông khẳng định, từ 1997 đến nay, dù nước sông hay là nước trong các ao nuôi thì 4 chất là chì, thủy ngân, cadimi và asen đều không vượt giới hạn mà CODEX quy định, do vậy không có chuyện cá rô phi bị nhiễm các kim loại nặng vượt giới hạn cho phép.

Cần mạnh tay với những thông tin sai lệch

Những thông tin sai lệch về cá rô phi khi xuất hiện đã ngay lập tức bị các nhà khoa học phản bác và bản thân cá rô phi cũng đủ dẫn chứng để chứng minh “trong sạch”. Tuy nhiên, vấn đề ở chỗ làm sao để đưa những thông tin chính xác đến người tiêu dùng, nhằm tránh những hệ lụy “đổ vỡ” trên thị trường.

Ông Nguyễn Tử Cương cho rằng, Bộ Nông nghiệp và Môi trường cần có những bài giảng về an toàn thực phẩm, về cách nhận diện mối nguy, vật lý, hóa học và sinh học trong tất cả các công đoạn của chuỗi sản xuất (còn gọi là Chương trình  HACCP) để truyền tải cho các đối tượng khác nhau. Bài giảng giành riêng cho lãnh đạo, cho người làm chuyên môn, cho cả người không phải chuyên môn nhưng có quan tâm, trong đó có các nhà báo; các chương trình giảng sâu cho cán bộ làm công tác an toàn thực phẩm của doanh nghiệp và người nuôi. Cùng đó, Nhà nước nên dành một khoản kinh phí đào tạo đội ngũ có nhiệm vụ đưa tin về an toàn thực phẩm để tránh sai sót. Tôi lấy ví dụ như trường hợp nói rằng cá rô phi có chứa chất độc histamin, được chuyển hóa từ axit amin histadin là hết sức bậy.

Chia sẻ kỹ hơn về nội dung này, ông Cương nhấn mạnh, trong tất cả các loài thủy sản Việt Nam hay thế giới, ba loài cá có thể sinh histamin vượt qua giới hạn quy định, đó là cá ngừ, cá cơm và cá trích. Cá rô phi và rất nhiều loại thủy sản khác cũng có axit amin histadin nhưng tỷ lệ rất thấp, theo đó histamin có thể sinh ra nhưng mức độ cũng rất thấp và không gây hại tới sức khỏe người dùng. Thế nên, cho dù có bảo quản không tốt, axit amin histadin chuyển hóa thành histamin thì vẫn nằm dưới giới hạn cho phép.

Năm 2017, truyền thông Tây Ban Nha đã phát sóng thông tin không chính xác và bôi nhọ hình ảnh cá tra Việt Nam được nuôi trên sông Mekong, lý do thực sự là cá tra Việt Nam đã cạnh tranh và đè bẹp cá của Tây Ban Nha tại thị trường EU Điều này gây ảnh hưởng xấu đến tình hình xuất khẩu cá tra của nước ta. Thời điểm đó, các ngành chức năng, các hiệp hội, doanh nghiệp và truyền thông trong nước đã hợp lực để làm sáng tỏ vấn đề. Thế nhưng lần này, cá rô phi bỗng dưng gánh chịu những thông tin sai lệch.

“Tôi nghĩ rằng cần có biện pháp xử lý những tạp chí, những báo và cả những phóng viên viết thông tin không đúng như thật, mang tính chất bịa đặt, thậm chí là liều lĩnh hậu quả là làm hại cả một ngành hàng. Một số nhà khoa học, nhà quản lý, người nuôi, nhà xuất khẩu, một số hội nghề nghiệp và của cơ quan quản lý đã lên tiếng phản bác. Nhưng theo tôi, cùng với việc gỡ bỏ các bài báo đã viết sai sự thât về cá rô phi và những nội dung tương tự về cá nóc và cá hố; đồng thời phải viết bài xin lỗi độc giả và những người nuôi cá rô phi và ngư dân”, vị chuyên gia bức xúc.

Làm gì để cá rô phi bứt tốc?

Mặc dù có nhiều tiềm năng và lợi thế, tuy nhiên, cá rô phi ở nước ta vẫn phát triển manh mún, chưa có trọng điểm, chưa thể vươn lên thành chủ lực trong nuôi trồng và xuất khẩu. Theo ông Cương, vấn đề nằm ở khâu liên kết và truyền thông.

 “Chúng ta hô khẩu hiệu rất nhiều về xây dựng chuỗi liên kết, nhưng thực tế chưa làm được bao nhiêu. Không riêng cá rô phi, mà các loại cá nước ngọt khác, rồi các loại nông sản khác không kết nối được đầu ra. Thế nên mới có tình trạng thanh long phải hái cho bò ăn. Cũng như cây nhãn ở quê tôi bây giờ, quê tôi ở Ninh Bình, không ai hái vì bố mẹ thì già, con cái đi vắng, mà công hái đắt hơn tiền bán nhãn. Cho nên họ để trên cây, ai muốn hái thì hái, ai muốn ăn thì ăn. Tương tự con cá rô phi, hay các loại cá nước ngọt khác cũng gặp tình cảnh đó, thu hoạch đồng loạt là đầu ra không giải quyết được. Vậy là “ế”, ông chia sẻ.

Cá rô phi Việt Nam vẫn cần thêm thời gian để phát huy tốt lợi thế cả trong nuôi trồng và xuất khẩu. Tuy nhiên, cũng cần phải có những biện pháp bảo vệ hình ảnh của đối tượng nuôi tiềm năng này. Bởi những thông tin sai lệch rất dễ khiến người tiêu dùng hoang mang, ảnh hưởng không chỉ tới sinh kế của người nuôi mà còn gây tổn hại đến hình ảnh thủy sản của Việt Nam và xa hơn là chiến lược đưa cá rô phi thành sản phẩm xuất khẩu chủ lực của nước ta trong tương lai.

Phan Thảo