Mùa rập cua ở Bến Tre

“Đánh du kích” trên sông

Chiếc xuồng chèo chở chúng tôi đi rập cua gần đến rạch Cừ (xã An Điền,Thạnh Phú, Bến Tre) thì bỗng xuất hiện nhiều cơn gió mạnh, trời tối sầm lại. Chiếc xuồng chòng chành dữ dội. Với kinh nghiệm mấy mươi năm sống nghề sông nước, anh Tám Nhánh đoán chắc là giông sẽ ập đến hoặc cũng có thể là gió lốc. Nhanh như thoi, anh mọp người xuống, căng sức vào tay chèo, đưa ngay chiếc xuồng trốn vào vạt bần ven sông. Chốc sau, chỉ tay về hướng con lốc xoáy vừa cuốn qua, anh Tám thì thào: “Nếu đang thả rập cua ở đó, lớ ngớ chắc là bà Thủy kêu…”

Đi rập cua ngoài cửa biển. (Ảnh: PLHH)

Rồi như màn ảo thuật của ông Trời, sau lốc xoáy chừng mười phút, không gian trên sông nước lại quang đãng với ráng chiều rựng đỏ phía chân trời. Trên xuồng, anh Tám lần lượt móc mồi chình vào những chiếc rập cua và chuẩn bị thả rập xuống lòng sông.

“Ô kìa… gì vậy ta?”- tôi thốt lên khi thấy một đoàn xuồng mấy chục chiếc nối đuôi nhau dài thườn thượt đang tiến gần về phía xuồng chúng tôi. Kéo đoàn xuồng kia là một ghe máy khá lớn. Tôi thấy ngộ nhưng với anh Tám thì không lạ gì, anh nói: “Thì họ cũng đi rập cua như mình. Cái khác là mình đánh “du kích”, còn họ thì đi hành quân xa – anh giải thích- Du kích là trong ngày, canh theo con nước để thả rập bắt cua, thả xong lại về. Còn đi rập cua theo đoàn như họ là hành quân xa vì họ đi ba bốn bữa hoặc có khi cả tuần lễ mới về. Khi đi, họ phải chuẩn bị đủ thứ để có thể sống và thao tác với nghề dài hơi. Họ đi xa hàng chục cây số tính từ điểm xuất phát. Thay vì phải chèo bằng tay, để tiết kiệm sức, họ cùng chịu tiền dầu mỡ nhờ một chiếc ghe máy kéo theo hết cả đoàn xuồng đi rập cua. Chiếc ghe máy kia lại một công hai việc: vừa đi rập cua ngoài ven biển, vừa có người hùn vô tiền dầu… Gần đây, giá xăng dầu lên quá, dân đi rập cua xa và cả những chủ ghe máy đều than”.

Dụng cụ rập cua? Đây cũng là một cách sáng tạo của ngư dân vùng ven biển ĐBSCL. Rập cua được làm bằng hai thanh tre buộc xéo nhau thành hình chữ X. Dưới hai thanh tre đã uốn cong là khoảng lưới hình vuông, cạnh khoảng 50 cm và để rập cua có đủ sức nặng, khi thả chìm xuống đáy sông, người ta buộc thêm hai cục gạch cân bằng ở phía trên cái rập. Chính giữa hai gọng tre là chỗ để móc mồi. Ngư dân từ trên xuồng điều khiển(kéo lên, thả xuống) chiếc rập dưới nước nhờ vào một sợi dây buộc chắc vào cái rập. Dấu hiệu của một rập cua vừa được thả xuống đáy sông là một chiếc phao nhỏ nổi lều bều trên mặt nước. 

Đi rập cua trên sông. (Ảnh: PLHH)

Cách bắt cua từ chiếc rập? Thông thường các chú cua túa ra đi tìm mồi, ăn mồi vào lúc con nước vừa đổ lớn và lúc nước vừa giựt ròng. Bởi vậy, để mai phục chúng, dân ngư chọn lúc nước đứng là thời điểm thả những chiếc rập cua xuống đáy sông. Khi ấy, thật đơn giản, cua ham mồi, vào rập ăn mồi, thì bất thần ngư dân ở trên xuồng giựt mạnh chiếc rập lên. Khi giựt rập lên, cua…giựt mình rơi xuống lưới.

“Cua nhướng” tiến quân vào đất liền

Tôi theo cuộc “hành quân xa” ra biển với ông Hai Hoanh. Tôi hỏi ông Hai: “Bây giờ ghe máy mình đang cách bờ chừng bao nhiêu cây số?” Ông Hai nói: “Thấy gần vậy chớ xa hơn 15 cây số nghen”. Rồi ông Hai vào chuyện: “Đi bắt cua thuộc nghề truyền thống, cha truyền con nối, thường tập trung thành một xóm giữa những vùng dân cư sống bằng nhiều nghề khác nhau. Đầu tư cho một xuồng đi rập cua chẳng gì lớn lao: một chiếc xuồng 7 lá mua khoảng 300.000 – 400.000 đồng, 30 cái rập cua tự tạo, chỉ tốn tiền mua lưới, cộng tất cả chừng 500.000 – 600.000 đồng là có thể “hành nghề”. Còn những ai khá hơn, họ sắm ghe tàu lớn đi rập cua ngoài cửa biển. Đi rập cua ngoài biển, nếu may gặp những “bệnh viện cua” ở ngoài đó thì coi như vô mánh” . 

 “Bệnh viện cua” giữa biển?” – tôi thắc mắc, hỏi vặn ông Hai Hoanh. Ông Hai ví von: “Anh em sống nghề nói vậy cho hình tượng chớ thật ra đó là những hầm cua, tức nơi đáy biển tự nhiên có rất nhiều cua tựu lại rồi chúng giành ăn, “giành cái” với nhau, cắn nhau sứt tay gãy gọng nên khi đi rập cua trúng chỗ đó, vui lắm, cứ kéo lên là gặp…cua què (gãy càng). Nhưng nói đó là “bệnh viện cua” xem ra cũng có lý. Phải chăng ở đó là nơi có điều kiện thiên nhiên lý tưởng để cua tề tựu lại sinh sống, dưỡng sức sau cuộc chiến đấu với kẻ thù hoặc với tình địch nào đó trong thế giới của loài cua?”

Thả rập cua. (Ảnh: PLHH)

Vài năm gần đây, cua con sinh sản trong thiên nhiên xuất hiện nhiều vô số kể ngoài cửa sông Hàm Luông, cửa sông Cổ Chiên rồi cua con theo thủy triều tiến quân vào các sông rạch trong đất liền. Vậy là ngư dân đi rập cua có thêm công việc mới là rập cua con, làm cua giống bán cho người nuôi cua. Đi rập bắt cua gạch, cua xô (gọi chung là cua lớn) từ tháng 7 đến tháng 11 âm lịch, đi rập bắt cua con từ sau tháng 11 cho đến ra giêng. Rập cua lớn, ngư dân dùng mồi chình, rập cua con ngư dân dùng mồi ruốc sống. Một chiếc rập cua con khi kéo lên, cơ man nào là cua, loại cua còn nhỏ cỡ đầu đũa hay cỡ ngón tay út. Cứ đếm từng con mà bán. Con nhỏ cỡ đầu đũa thì 1.000 đồng/con, cỡ ngón tay út 2.000 đồng/con, lớn hơn nữa là 3.000 đồng/con, còn nhỏ quá gọi là cua nhướng… 

 Anh Tư Nghĩa, người đi rập cua sống ở xã Mỹ Hưng, sau một chuyến đi rập, anh xách một thùng thiếc cua nhướng đem bán cho một chủ vuông nuôi cua. Cua nhướng bò lích nhích, không sao đếm xuễ nên chủ vuông đề nghị mua “mão” cho anh tất cả là 500.000 đồng. Chẳng do dự chi, anh trao hết cho chủ vuông cua chiếc thùng thiếc và khi vừa nhận tiền xong, anh Tư trở ngay lại với dòng sông để tiếp tục đi rập cua nhướng. Tôi hỏi anh Nghĩa vì sao gọi là cua nhướng, anh Nghĩa cười khì: “Cua mới được sinh ra, nó nhỏ đến độ phải… nhướng mắt lên mới thấy”.

Vô số con cua nhướng do thiên nhiên hào phóng ban tặng, nó đang lấp dần những khoảng trống ủ rủ của các vùng nuôi tôm.