Mỹ: Thị trường thủy sản đối mặt vòng xoáy suy thoái

Cơn địa chấn thuế quan

Chỉ cách đây không lâu, nhiều người còn tin rằng, ngành thủy sản đã vượt qua cơn địa chấn thuế quan mà Tổng thống Trump tạo ra. Nhưng thực tế xoay chuyển chóng mặt khi ông đe dọa áp thuế lên rô phi Brazil, cá tra, cá ngừ, tôm Việt Nam và cả thủy sản Canada. Kịch bản “thoát hiểm thuế” giờ phải viết lại từ đầu.

Điều đáng ngại nhất không chỉ là các mặt hàng bị nhắm tới, mà là cách ra quyết định đầy bất định: không mục tiêu rõ ràng, chủ yếu nhằm củng cố quyền lực chính trị. Khi chính sách thương mại chỉ phục vụ lợi ích cá nhân thay vì dựa trên phân tích thiệt hơn, quan hệ quốc tế trở nên mong manh, còn ngành thủy sản Mỹ rơi vào vòng xoáy bất ổn kéo dài, dễ tổn thương trước bất kỳ cơn khủng hoảng mới nào.

Với 25% GDP toàn cầu, Mỹ sở hữu sức mua khổng lồ. Cùng đó, đồng USD đang suy yếu, đầu tư nước ngoài giảm, hạ tầng công nghiệp lạc hậu. Một cuộc suy thoái toàn diện chưa xảy ra, nhưng sự xói mòn đang diễn ra âm ỉ và thủy sản không nằm ngoài vòng ảnh hưởng.

Tuy nhiên, thủy sản chỉ chiếm tỷ trọng nhỏ trong cán cân thương mại Mỹ (11% thị phần toàn cầu so với 25% GDP), giúp ngành tránh được sự đứt gãy quy mô lớn như thép hay ô tô. Phần lớn giao dịch vẫn diễn ra ngoài nước Mỹ, với EU, Trung Quốc, Nhật Bản và Na Uy chiếm gần 50% thị trường. Ngoài ra, Mỹ tăng nhập từ các nguồn “an toàn” như Canada (27%, tăng 22% giá trị), Chile (14%) và Na Uy (8%, tăng 45%). Chuỗi cung ứng phục hồi tốt nhưng vẫn dễ tổn thương nếu mối quan hệ Mỹ-Canada xấu đi, đặc quyền thuế quan có thể biến mất.

Tháng 4 và tháng 5, dù đối mặt đe dọa thuế, tổng nhập khẩu thủy sản Mỹ vẫn tăng 3,6% so với trung bình lịch sử, cho thấy chuỗi cung ứng hoạt động hiệu quả. Tuy nhiên, giá trị nhập khẩu giảm 5,1%, phản ánh nhu cầu tiêu dùng đang suy yếu. Giá cá hồi Đại Tây Dương giảm 18,4%, cá ngừ đông lạnh giảm 17%, tôm hùm sống giảm 13% là những biểu hiện rõ rệt của hiện tượng cầu yếu. Ngược lại, các loại cá khan hiếm như tuyết cod hay haddock vẫn tăng giá theo đúng quy luật thị trường: thiếu hàng, giá sẽ lên.

Nguồn cung thay đổi

Chuỗi cung ứng Mỹ đã linh hoạt xoay sở để tránh bị “bóp nghẹt” bởi các lệnh thuế nhắm vào Trung Quốc. Trong số 20 sản phẩm thủy sản chủ lực, 10 mặt hàng ghi nhận thay đổi nhà cung cấp trên 15% trong tháng 4 và tháng 5 so với các năm trước.

Ở các danh mục vốn lệ thuộc nặng vào Trung Quốc, đa số đã kịp đa dạng hóa: thị phần Trung Quốc trong nhập khẩu cá minh thái Alaska giảm từ 93% xuống 79%, phần còn lại được Canada và Indonesia bù đắp. Cá rô phi đông lạnh từ Trung Quốc giảm từ 58% xuống 35%, bù bởi Đài Loan và Việt Nam.

Một số mặt hàng khác vẫn ổn định. Tôm – mặt hàng nhập khẩu lớn nhất ghi nhận mức tăng 9% về sản lượng dù nguồn cung dịch chuyển nhẹ. Dù giá trị nhập giảm 3,3%, đây vẫn là mức sụt tương đối nhẹ.

Cá hồi – mặt hàng lớn thứ hai, giữ vững sản lượng nhưng giá trị nhập khẩu giảm 10%. Trong thời gian này, Na Uy giành thêm thị phần từ Chile, dù cả hai nằm cùng mức thuế. Sản lượng cá hồi tươi nhập khẩu không đổi nhưng giá trị giảm sâu 18%, với Anh và Quần đảo Faroe chiếm thị phần từ Canada nhờ yếu tố chi phí sản xuất và kinh tế hơn là tác động thuế.

Mặc dù nguồn cung vững, nhu cầu tiêu dùng đang chững lại. Tôm hùm và cua giữ được độ ổn định về nguồn cung, nhưng giá tôm hùm giảm vì nhu cầu yếu. Canada tránh “xả hàng” tôm hùm sống vốn không bán được sang Mỹ do cầu kém, thay vào đó đẩy sang chế biến đông lạnh. Kết quả, nhập khẩu tôm hùm đông lạnh tăng 24% trong tháng 4-5, nhưng giá trị giảm 6%. Nguy cơ áp thuế dồn lại ở các sản phẩm như cá rô phi, cá ngừ đông lạnh, cá tra và cá minh thái Alaska từ Trung Quốc – chiếm khoảng 16,7% tổng nhập khẩu Mỹ.

Đe dọa thị trường toàn cầu

Mối nguy lớn nhất hiện nay không nằm ở mức thuế cụ thể, mà là sự điều hành thương mại đầy bất định từ Tổng thống Trump. Chính quyền tuyên bố áp thuế 20% với hàng hóa Việt Nam, trong khi phía Việt Nam khẳng định hai bên đã đạt thỏa thuận ở mức 11%. Tuy nhiên, không có bất kỳ văn bản chính thức nào được xác nhận và trong một môi trường thiếu minh bạch như vậy, ngay cả các thỏa thuận đã công bố cũng trở nên vô nghĩa.

Dữ liệu tháng 4 và 5 cho thấy, ngành thủy sản đã phản ứng nhanh để giảm thiểu tác động trực tiếp của thuế quan. Nguồn cung từ Trung Quốc được thay thế bằng các thị trường khác. Chuỗi cung ứng trở nên linh hoạt chưa từng có.

Tuy nhiên, đó mới chỉ là nửa bức tranh. Dù sản lượng giữ vững, giá trị xuất khẩu lại giảm mạnh: cá hồi tươi mất 18,4%, cá ngừ đông lạnh giảm 17%, tôm hùm sống giảm 13%. Đây là dấu hiệu rõ ràng cho thấy người tiêu dùng đang thắt chặt chi tiêu.

Cầu yếu mới là rủi ro dài hạn mà không chuỗi cung ứng nào có thể khắc phục. Các phân khúc cao cấp chịu ảnh hưởng nặng nề: cua tuyết mùa xuân không đạt mức giá kỳ vọng. Nếu cơn hỗn loạn thuế quan gây ra lạm phát hoặc làm giảm tiêu dùng, thủy sản sẽ khó thoát khỏi vòng xoáy suy thoái.

Thách thức thực sự không chỉ là mức thuế 50% mới đánh vào thịt bò xay hay cà phê Brazil. Đó là sự suy giảm lòng tin người tiêu dùng, bất ổn kinh tế và nhu cầu sụt giảm. Khi giá burger và cà phê tăng, người tiêu dùng cũng sẽ cắt giảm chi tiêu cho cả thủy hải sản. Theo Expana, ngành thủy sản không thể chỉ trông cậy vào chuỗi cung ứng linh hoạt mà cần một nền kinh tế ổn định và một chính quyền có trách nhiệm để duy trì nhu cầu bền vững.

Tuấn Minh
Theo SeafoodNews