Phòng ngừa stress trên thủy sản

Khái niệm

Stress là phản ứng của cơ thể thủy sản trước những tác động của các yếu tố bất lợi từ bên trong và bên ngoài. Quá trình stress thực chất là huy động năng lượng tiềm tàng của cơ thể bằng cách tăng các quá trình tạo năng lượng thông qua 2 cơ chế thần kinh – thể dịch để tham gia chống lại các tác nhân stress nhằm duy trì sự cân bằng của cơ thể. Khi thủy sản lâm vào trạng thái stress thì hầu như toàn bộ năng lượng của cơ thể đều được huy động sử dụng để vượt qua stress, làm cho cơ thể chúng tiêu tốn nhiều năng lượng, dẫn đến thủy sản gầy, yếu, thậm chí có thể chết, ngoài ra năng suất, tốc độ tăng trọng đều giảm, gây thiệt hại về kinh tế cho người nuôi. 

Tuy nhiên, không phải loại tác nhân gây stress nào cũng có hại, trong thực tế sản xuất, con người đã lợi dụng, khai thác các yếu tố stress để kích thích vật nuôi sinh trưởng, phát triển tốt, đẻ nhiều, đẻ sớm, tăng năng suất và chất lượng sản phẩm như bổ sung thêm các loại thuốc bổ, premix khoáng, axit amin… sử dụng chế độ màu sắc, cường độ ánh sáng phù hợp, tăng thời gian chiếu sáng để vật nuôi nhanh lên giống, tăng tỷ lệ trứng rụng… 

Nguyên nhân

Trong thủy sản, các tác nhân stress có hại dẫn đến tình trạng chậm phát triển của thủy sản bao gồm: thời tiết, khí hậu, nguồn thức ăn bị thay đổi đột ngột; sự thay đổi của pH, độ mặn của nước, mưa liên tục, nắng nóng kéo dài; sự thiếu hụt ôxy , nồng độ CO₂, NH₃, H₂S cao hoặc quá trình vận chuyển, dùng thuốc quá liều quy định, chất lượng nước kém; chất rắn lơ lửng, hàm lượng kim loại nặng trong ao cao; độc tố do nấm, vi khuẩn; thuốc trừ sâu; thủy sản thường xuyên bị thiếu dinh dưỡng; quá trình lột xác; xử lý nước bằng hóa chất quá liều hoặc hóa chất gây độc cho thủy sản; thủy sản bị nhiễm bệnh do ký sinh trùng, vi khuẩn hay virus.

Biểu hiện

Các dấu hiệu nhận biết thủy sản bị stress thường gặp như giảm ăn đôi khi bỏ ăn, màu sắc cơ thể thay đổi bất thường, đối với tôm dễ bị cong thân, đục cơ. Stress thường gây hại thầm lặng nhưng thực sự nguy hiểm, dẫn đến tình trạng trao đổi chất kém, rối loạn dẫn đến mất khoáng, quá trình hấp thu chất dinh dưỡng bị giảm đáng kể, bơi lội kém, tăng trưởng chậm, giảm sức đề kháng và thậm chí có thể gây chết thủy sản.

Xử lý

Stress xảy ra phổ biến ở tất cả các ao thủy sản đặc biệt là nuôi thâm canh. Stress gây hại thầm lặng nhưng nguy hiểm vì nó là giai đoạn chuyển tiếp từ thủy sản khỏe sang thủy sản bệnh. Trong 3 yếu tố chính gây stress, nhiệt độ nước là yếu tố khó khống chế nhất vì ao thủy sản nằm ngoài trời, hàng ngày chịu ảnh hưởng trực tiếp của thời tiết. Nhiệt độ tăng cao và thay đổi bất thường là yếu tố chính mà người nuôi cần quan tâm nhất vì thủy sản là loài biến nhiệt (nhiệt độ cơ thể thay đổi theo nhiệt độ nước). Do đó, người nuôi cần quan tâm tìm hiểu và xác định đúng nguyên nhân gây stress để có biện pháp xử lý phù hợp.

Phòng ngừa

Thực hiện đúng các quy trình kỹ thuật trong nuôi thủy sản như: mật độ vừa phải, thả nuôi đúng thời điểm…

Lựa chọn thời điểm và hình thức vận chuyển hợp lý, tránh làm thủy sản sốc.

Hạn chế dùng sàng, vó để kiểm tra tôm vào lúc nắng nóng để tránh khả năng tôm bị đục cơ và chết. 

Nắng nóng kéo dài cần kiềm chế lượng thức ăn để tránh phân sống gây ô nhiễm nước và tôm dễ bị phân trắng; Cung cấp đủ quạt nước đảm bảo ôxy ở vùng rìa chất thải tối thiểu 3ppm. Che lưới chống nắng cho ao nuôi.

Thường xuyên sử dụng Vitamin C đặc biệt vào mùa lạnh và nắng nóng nhằm giúp thủy sản tăng sức đề kháng. Định kỳ sử dụng chế phẩm sinh học xử lý nước và trộn vào thức ăn cho thủy sản ăn.

Sử dụng các sản phẩm cung cấp đầy đủ chất khoáng vi lượng và các acid amin cần thiết cho quá trình phát triển của thủy sản.

Chỉ sử dụng hóa chất khi thật cần thiết, đúng liều lượng, sử dụng loại hóa chất được phép. Cần bảo quản thuốc, hóa chất đúng cách.

Thường xuyên theo dõi các thông số biến động môi trường nước nhiệt độ, pH, NH₃, NO₂, H₂S …

Kiểm tra mật độ khuẩn trong ao, định kỳ đánh diệt khuẩn bằng dung dịch BKC 80%, Iodine 98%…

Nguyễn Hằng