Siết chặt chống IUU: Việt Nam hướng đến quản lý nghề cá minh bạch, bền vững

Tăng tốc hành động, xử lý dứt điểm vi phạm IUU

Theo báo cáo của Bộ Nông nghiệp và Môi trường, đến nay, Việt Nam có 80.884 tàu cá đang hoạt động, trong đó 99,16% (27.990/28.225 tàu) đã lắp đặt thiết bị giám sát hành trình (VMS). Lũy kế từ đầu năm 2024 đến ngày 13/10/2025, các lực lượng chức năng đã xử lý 26 tàu, khởi tố 8 tàu, 59 vụ với 96 bị can; 29 vụ đã được đưa ra xét xử.

Các lực lượng trên biển đang tăng cường tuần tra, kiểm soát tại các vùng giáp ranh, kiên quyết ngăn chặn tàu cá vượt ranh giới khai thác, vi phạm vùng biển nước ngoài hoặc cố tình tắt thiết bị VMS. Phó Thủ tướng nhấn mạnh: “Vi phạm là phải truy bắt bằng được, không để lọt những tàu ‘ma’, tàu không số, tàu cố tình né tránh giám sát.”

Bộ Quốc phòng được giao làm lực lượng nòng cốt trong công tác tuần tra, truy vết, truy đuổi tàu vi phạm. Bộ Công an phối hợp cùng Bộ Nông nghiệp và Môi trường chỉ đạo công an cơ sở thống kê, cập nhật danh sách tàu cá đủ và không đủ điều kiện hoạt động, đảm bảo “tàu không đủ điều kiện thì tuyệt đối không thể ra khơi”.

Phó Thủ tướng Trần Hồng Hà, Phó Trưởng Ban Chỉ đạo Quốc gia về chống khai thác IUU chủ trì phiên họp lần thứ 17 của Ban Chỉ đạo. Ảnh: VGP/Minh Khôi

Một trong những nội dung được Phó Thủ tướng đặc biệt quan tâm là xây dựng cơ sở dữ liệu quốc gia thống nhất, đồng bộ về khai thác thủy sản – nền tảng để minh bạch hóa toàn bộ chuỗi hoạt động nghề cá từ cấp phép, giám sát, đến truy xuất nguồn gốc.

Theo chỉ đạo, các cơ quan quản lý nhà nước sử dụng dữ liệu này để cấp phép và giám sát hoạt động khai thác; ban quản lý cảng kiểm soát tàu ra vào; lực lượng kiểm ngư và biên phòng dùng để phát hiện, xử lý vi phạm; trong khi chủ tàu và thuyền trưởng có thể ghi nhật ký hành trình, chứng minh nguồn gốc khai thác hải sản.

Phó Thủ tướng yêu cầu các tập đoàn công nghệ như Viettel, VNPT nhanh chóng tích hợp dữ liệu tàu cá, giấy phép, dân cư và công nghệ định vị vệ tinh vào một hệ thống thống nhất. Viettel được giao chủ trì xây dựng phần mềm quản lý dữ liệu, phối hợp cùng các bộ, ngành và địa phương để đảm bảo tính đồng bộ và bảo mật.

 “Dữ liệu là nền tảng kỹ thuật quan trọng nhưng phải có quy chế rõ ràng: ai được truy cập, ai chịu trách nhiệm và phạm vi sử dụng đến đâu. Mục tiêu là hướng tới cấp phép tự động, quản lý điện tử, minh bạch toàn bộ hoạt động nghề cá.”, Phó Thủ tướng khẳng định.

Để tạo tính răn đe mạnh mẽ, Phó Thủ tướng Trần Hồng Hà giao Bộ Tư pháp sớm hoàn thiện dự thảo Nghị định sửa đổi, bổ sung Nghị định 38/2024/NĐ-CP về xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực thủy sản.

Dự thảo mới sẽ mở rộng thẩm quyền xử phạt cho lực lượng công an cấp xã, phường; đồng thời bổ sung các hành vi và đối tượng vi phạm như tổ chức, cá nhân thu mua, chế biến, xuất khẩu thủy sản không tuân thủ quy định IUU. Các mức phạt được đề xuất nâng lên tối đa, cho phép tịch thu phương tiện trong trường hợp tái phạm hoặc vi phạm chủ quyền.

Phó Thủ tướng nhấn mạnh: “Phải xử lý nghiêm, không khoan dung với những người cố tình vi phạm. Trách nhiệm không chỉ thuộc thuyền viên mà cả chủ tàu và thuyền trưởng nắm được chủ tàu thì mới quản lý được toàn bộ hoạt động trên biển.”

Hướng đến mô hình “cảng cá như sân bay”

Một trong những điểm mới đáng chú ý trong chỉ đạo của Phó Thủ tướng là xây dựng mô hình quản lý cảng cá theo kiểu sân bay, nơi mọi tàu cá phải đăng ký trước, ra vào được xác nhận qua hệ thống điện tử, hạn chế tối đa sự can thiệp thủ công.

Bộ Nông nghiệp và Môi trường được giao xây dựng phần mềm và cung cấp dữ liệu cho các cảng đủ điều kiện. Song song đó, các địa phương phải rà soát toàn bộ hệ thống cảng – cả công và tư, xác định cảng đủ tiêu chuẩn và công bố công khai để ngư dân biết, đồng thời phân bổ tàu thuyền theo khu vực quản lý, tránh tình trạng ra vào tự do gây khó kiểm soát.

Phó Thủ tướng yêu cầu các địa phương linh hoạt trong quản lý, nhất là tại những cảng lớn có năng lực tiếp nhận tàu khai thác xa bờ, đồng thời phối hợp chặt chẽ với

Trung ương để tháo gỡ vướng mắc trong xử lý hành chính, tránh tình trạng “phạt cho tồn tại”.

Kết luận cuộc họp, Phó Thủ tướng yêu cầu Bộ Nông nghiệp và Môi trường khẩn trương hoàn thiện Kế hoạch hành động cấp bách thực hiện khuyến nghị của EC, trình Thủ tướng ký ban hành. Đây sẽ là công cụ điều hành thực chất, xác định rõ người chịu trách nhiệm, tiến độ và sản phẩm cụ thể, nhằm xử lý dứt điểm các tồn tại mà EC đã nêu.

Mục tiêu xuyên suốt là phát triển bền vững, quản lý minh bạch và đáp ứng tiêu chuẩn quốc tế, để ngành thủy sản Việt Nam sớm gỡ “thẻ vàng” và tiến tới “thẻ xanh”. Phó Thủ tướng chỉ rõ: “Không thể để tình trạng tỉnh nào cũng có kế hoạch riêng, làm mạnh nơi này, yếu nơi kia. Phải thống nhất hành động, có cơ chế kiểm tra, giám sát thường xuyên, báo cáo tiến độ hàng tháng cho Ban Chỉ đạo Quốc gia.”

Bên cạnh giải pháp quản lý, Phó Thủ tướng giao các cơ quan truyền thông quốc gia như Thông tấn xã Việt Nam, Đài Truyền hình Việt Nam, Đài Tiếng nói Việt Nam…xây dựng các chương trình truyền thông đối ngoại nhằm lan tỏa nỗ lực của Việt Nam trong quản lý nghề cá bền vững, thực hiện nghiêm các quy định chống IUU.

Thông qua các bản tin, phóng sự và chuyên đề, thông điệp “Việt Nam hành động vì nghề cá có trách nhiệm” cần được lan tỏa mạnh mẽ, giúp cộng đồng quốc tế nhận thấy Việt Nam không chỉ khắc phục vi phạm mà còn chủ động đổi mới mô hình quản lý, phát triển kinh tế biển xanh, thân thiện môi trường.

Phó Thủ tướng nhấn mạnh, đây không chỉ là nhiệm vụ của riêng ngành nông nghiệp mà là trách nhiệm của cả hệ thống chính trị và toàn xã hội, bởi mỗi hành động vi phạm đều ảnh hưởng trực tiếp đến uy tín quốc gia và hàng triệu ngư dân đang sống nhờ biển.

Thùy Khánh