Tìm cá trên đại dương

.

Tàu vỏ thép QNa 91327 TS đang đánh bắt ở đảo ngầm giữa Biển Đông Ảnh: Văn Chương

Ra vùng biển huyền thoại

Tàu cá QNa 91327 TS của ngư dân Nguyễn Văn Tiến xuất hành ra khơi, khi tờ lịch của năm mới được lật những tờ đầu tiên. Thuyền trưởng Nguyễn Văn Tiến quyết định đưa con tàu vỏ thép (được đóng bằng nguồn tín dụng của Nghị định 67) ra thẳng vùng biển Hoàng Sa, tiến ra đảo ngầm Mác léc phiêu. Theo GS.TS Nguyễn Chu Hồi, chuyên gia về biển, Mác léc phiêu là vùng biển quốc tế, ngư dân có quyền tự do đánh bắt. Còn theo các ngư dân kỳ cựu, đây là vùng biển huyền thoại, từng là vựa cá lớn nhất ở Biển Đông.

Từ trong đất liền, tàu hành trình ròng rã 3 ngày 2 đêm. Khi màn hình định vị Haiyang Smart 5 hiện ra tọa độ 15 độ 45 phút vĩ Bắc – 114 độ 20 phút kinh Đông thì tàu dừng lại để bắt đầu đánh lưới. Khi trời tối sập, 50 bóng đèn pha trên tàu được bật sáng để thu hút luồng cá. Dưới ánh đèn đêm, từng bầy cá trắng xóa liên tục di chuyển. Phiên lưới đầu tiên vào lúc 3 giờ sáng và thu được gần 1 tấn cá. Các tàu bên cạnh điện sang cho biết, chỉ đánh bắt được vài trăm kg.

Bãi ngầm Mác léc phiêu nằm cách đảo cuối cùng của quần đảo Hoàng Sa hơn 74 hải lý về phía đông. Chỉ cách đây 5 năm, nơi đây luôn có trữ lượng cá dồi dào. Các ngư dân so sánh, thời đó tàu chạy ra đánh cá khoảng 4 ngày là đầy hầm. Mỗi ngày kéo 1 mẻ lưới là thu được vài tấn cá. Còn cách đây khoảng 10 năm, ngư dân ra bãi ngầm không dám thả hết dàn lưới mà chỉ bung hơn 1 nửa. Vì cá các loại dày đặc ở bãi ngầm. Nếu ngư dân xổ hết lưới thì không thể nào kéo một lúc hết cá lên tàu. Cá bị dầm dưới nước lâu sẽ chết và không còn tươi. Trong một mẻ lưới rút, bao giờ cũng bắt được vài chục kg cá thu.

“Máy đo cá” trên tàu là 2 sợi dây cước gắn lưỡi câu được thả sau đuôi tàu. Trong quá trình tàu vận hành, các ngư dân căn cứ vào lượng cá mắc câu để phỏng đoán sản lượng cá tại các vùng biển. Từ đất liền ra Hoàng Sa, lưỡi câu không dính một con cá nào. Cho đến khi tàu hành trình tiếp đến Mác léc phiêu, cách đất liền hơn 300 hải lý thì mới có cá ngừ dính câu. Ngư dân Trần Anh Tuấn cho biết: “Ngó biển rộng vậy chứ nhiều tàu đánh cá, toàn máy móc hiện đại, nên chừ cá cũng mãn lần đi. Ngư dân sống được là nhờ giá cá cao hơn trước đây”.

Loại cá nào tuyệt chủng?

Trên con tàu QNa 91327 TS có 15 ngư dân. Bạn chài trên tàu vỏ thép có 2 ngư dân là thuyền trưởng tàu vỏ gỗ làm nghề câu. Do đánh bắt không đạt, nên các ngư dân neo tàu và nhảy sang tàu thép để đi bạn. Đó là các ngư dân Trần Tương, chủ tàu câu QNa 09006 TS, ngư dân Trần Lai QN 00449 TS, cùng quê ở xã Tam Quang, huyện Núi Thành, tỉnh Quảng Nam.

Ông Lai sinh năm 1967, đi biển từ hồi 16 tuổi. Vậy nên bằng kinh nghiệm dân gian, ông Lai cũng ước tính được lượng hải sản bị cạn kiệt ra sao. Ông cho biết: “Có rất nhiều loại cá ở vùng lộng gần bờ đã tuyệt chủng. Cá thiều, tôm, đẳng biển, cả thẩn… coi như là hết sạch, không còn con nào. Đặc biệt là cá thu xước, cá lạt, cá ngân, dường như không kiếm được một con ở gần bờ. Ra khơi còn có nhưng ít lắm”.

Lý giải điều này, ông Lai cho biết, hàng ngàn tàu giã cào hoạt động sai tuyến. Hàng ngày, ngồi câu trên tàu, các ngư dân luôn chứng kiến đoàn tàu giã cào với cái miệng lưới tham lam càn quét, cào qua, xát lại ở vùng gần bờ nhưng không có lực lượng nào ra đuổi bắt. Ngư dân chỉ biết ra hiệu tránh xa khu vực thả câu. Vùng biển bị tàu giã cào “oanh tạc” nhiều nhất là từ ngang tỉnh Bình Thuận về tới Quảng Nam.

Ông Cẩm, cán bộ Nghiệp đoàn Nghề cá xã Phổ Quang (huyện Đức Phổ, tỉnh Quảng Ngãi) cho biết, tàu ở cửa biển Mỹ Á có một lực lượng chuyên đánh bắt xa bờ. Còn lại là tàu đánh bắt ở tuyến lộng, cách bờ chỉ khoảng 5 hải lý. Tàu đánh lưới vây loại nhỏ nên chỉ hoạt động vào ban đêm. Vậy nhưng có nhiều đêm, tàu giã cào tiến vào sát bờ và cào ngay khu vực lưới đang đánh bắt.

Trong khi những năm trước đây, ngư dân đánh 2 phiên lưới là thu được cả tạ cá thu xuất khẩu. Tàu làm nghề lưới rút thường đánh bắt được cá nục loại nhỏ. Nhưng tính bình quân thì sản lượng cá đánh bắt được so với trước đây chỉ còn chưa tới một nửa. Có nhiều loại cá chim, cá thu tại vùng biển này đã biến mất.

Cạn vùng cá truyền thống

Đi dọc vùng biển miền Trung, có những nơi mà ngư dân xem như bãi cá. Tỉnh Quảng Ngãi có những vùng mà cá từ khơi dạt vào quanh năm, như vùng biển từ Mỹ Á ra đến gần huyện Tư Nghĩa. Ở khoảng cách chỉ cách bờ chục hải lý, các ngư dân cho tàu đánh bắt quanh năm nhưng không bao giờ hết cá. Ngư dân Nguyễn An cho biết, do vùng biển này có đáy cát sạch, có san hô cho cá trú ngụ. Vì vậy cá không bao giờ cạn. Cứ tới dịp gần cuối năm thì gánh cá thu, cá chuồn lên bờ. Nhưng khoảng 4 năm trở lại đây thì sản lượng cho những tàu đánh bắt gần bờ chỉ còn khoảng một nửa. Mỗi đêm ra biển, ngư dân chỉ đánh bắt được chừng vài trăm đến 1 tấn cá.

Khu vực gần mũi đèn Pa Làng An tỉnh Quảng Ngãi và huyện đảo Lý Sơn cũng là những bãi cá có tiếng. Vào dịp cuối năm, ngư dân của rất nhiều tỉnh đổ về và đánh lưới sát cạnh nhau. Vào dịp đó, vùng biển này giống như thành phố, bởi tàu thuyền của các tỉnh Phú Yên, Bình Định, Quảng Nam, Quảng Ngãi. Nhưng các ngư dân tính toán, sản lượng hiện nay đã sụt giảm hơn một nửa so với trước đây. Những con số ngư dân cung cấp chưa được tính bằng số liệu cụ thể, nhưng theo ước tính của ngư dân, phần lớn sản lượng cá tại các vùng này giảm hơn 50%.

Có một bãi cá gần như bị triệt hẳn, đó là đảo Cù Lao Xanh (tỉnh Bình Định). Ngư dân ở đảo này đã sống bằng nghề lưới đăng từ mấy chục năm nay. Khu vực trước đảo có một gành san hô rộng, cá ngừ thường tự tìm về sinh sản và đi thành từng bầy. Ngư dân trong đảo chỉ việc chèo thuyền ra, quây lưới thành chiếc đăng để cá tự vào lưới rồi khép đăng lại và bắt.

Những năm trước đây, các ngư dân tính cá bằng muôn, lằm. Từ là mỗi ngày quây lưới chờ cá thì kiếm được vài trăm con hoặc trên 1.000 con. Nhưng hiện nay, vùng cá truyền trống này đã bị cạn dần luồng cá. Các ngư dân địa phương cho biết, do tàu cá chặn bắt từ ngoài khơi. Năm 2015, có tàu thuyền suốt một mùa chỉ quây được… 1 con cá thu. Còn năm 2016, sản lượng cũng không khá hơn trước là bao.