Trung Quốc: Tái định hình ngành nuôi trồng thủy sản

Theo ông Chen Xi – CEO Decycle New Materials, doanh nghiệp hàng đầu cung cấp vật liệu lọc cho hệ thống RAS – sự thay đổi này đang diễn ra mạnh mẽ với sự dẫn dắt từ chính phủ trung ương và nhu cầu tiêu dùng mới từ giới trẻ đô thị. Trong chính sách tam nông 2023, Trung Quốc cũng lần đầu tiên xác định nuôi trồng thủy sản là trụ cột chiến lược trong bảo đảm an ninh lương thực quốc gia, đồng thời tích hợp vào các chương trình phục hưng nông thôn và hiện đại hóa nông nghiệp. Nhờ định hướng đó, các mô hình nuôi biển quy mô lớn và hệ thống RAS đã có bước tiến nhanh trong những năm gần đây.

Cuộc đua ngoài khơi

Nhận thấy tiềm năng lớn từ vùng biển xa bờ trong việc cung cấp protein cho 1,4 tỷ dân, Trung Quốc đã xác định nuôi biển là chiến lược dài hạn nhằm đảm bảo an ninh lương thực bền vững. Quốc gia này đã ban hành hướng dẫn phát triển trang trại nuôi xa bờ ở cấp trung ương, nhưng trao quyền thực hiện cho các địa phương. Nhờ đó, nhiều mô hình thử nghiệm đa dạng đã ra đời: từ lồng chìm dưới đáy biển, nền tảng nổi tích hợp khách sạn, đến tàu cải hoán thành trang trại di động.

Hai dự án mới nhất gây chú ý là “Shenlan-2” và “Tô Hải số 1”. “Shenlan-2”, vận hành từ tháng 1/2024, là lồng nuôi chìm cao bằng tòa nhà 20 tầng, chứa tới 1 triệu con cá hồi, tích hợp AI để tự động hóa quy trình chăm sóc và giám sát. Trong khi đó, “Tô Hải số 1” – tàu nuôi dài 250 mét vừa hạ thủy tháng 4/2025 có thể tích nuôi 83.000 m³, sản lượng hơn 8.000 tấn cá hồi/năm, trị giá khoảng 70 triệu USD. Dự án là sự kết hợp giữa chính quyền địa phương và doanh nghiệp, do Viện Khoa học Thủy sản Trung Quốc thiết kế.

Một nhân tố chủ lực trong cuộc đua này là tập đoàn CIMC Raffles. Trong 4 năm, doanh nghiệp đã triển khai 25 nền tảng ngoài khơi, 12 hệ thống lồng sâu và 1 tàu nuôi xa bờ, nuôi đa dạng loài như cá hồi, cá mú, cá chim, cá hồng, cá cam Nhật. Mục tiêu của họ là đạt 100 dự án vào năm 2030.

Với đà phát triển nhanh và công nghệ không ngừng cải tiến, nuôi biển xa bờ Trung Quốc được dự báo sẽ bùng nổ trong hai năm tới.

Đẩy mạnh RAS trên đất liền 

Trong khi khai thác ngoài khơi nhận được nhiều chú ý, trên đất liền, Trung Quốc đang âm thầm thúc đẩy một cuộc chuyển đổi mạnh mẽ sang nuôi trồng thủy sản bền vững.

Theo ông Chen Xi, các trang trại thủy sản buộc phải tuân thủ tiêu chuẩn xả thải theo Luật Phòng chống ô nhiễm nguồn nước và Luật Bảo vệ môi trường biển. Trường hợp vi phạm có thể bị phạt tới 500.000 nhân dân tệ (khoảng 69.000 USD), và cả cơ quan quản lý cũng sẽ bị xử lý nếu buông lỏng giám sát.

Một động lực lớn là chính sách khuyến khích phát triển xanh do 10 bộ ngành Trung Quốc ban hành năm 2019, ưu tiên hỗ trợ các trang trại ứng dụng hệ thống nuôi tuần hoàn (RAS). Nhờ đó, nhiều dự án RAS được chính quyền trung ương và địa phương rót vốn mạnh mẽ.

“Người tiêu dùng, đặc biệt là giới trẻ thu nhập cao, ngày càng ưu tiên sản phẩm thủy sản an toàn, không kháng sinh. Đây là cơ hội lớn để RAS phát triển tại thị trường nội địa” – ông Chen nhận định.

Làn sóng đầu tư vào RAS lan rộng toàn quốc. Một trong những dự án nổi bật nhất là hệ thống nuôi lươn RAS của Ze Hui Aquaculture, quy mô 520.000 m², gồm 560 bể thương phẩm, nhà máy chế biến, sản xuất thức ăn và phòng nghiên cứu. Với gần 300 triệu USD vốn đầu tư, Ze Hui hợp tác cùng các đối tác công nghệ hàng đầu như Billund Aquaculture, Oxyguard và Ultraqua, đặt mục tiêu sản xuất 15.000 tấn lươn mỗi năm. Ngay trong lô hàng đầu tiên cuối năm 2022, công ty đã xuất khẩu hơn 5.000 tấn, thu về 71 triệu USD.

Không chỉ lươn, các tập đoàn lớn như CP, Evergreen, Tongwei và Haida cũng đang đẩy mạnh đầu tư vào nuôi tôm RAS. Hiện bốn công ty này đã xây dựng tám trang trại thương phẩm với tổng dung tích bể 2 triệu m³, hướng đến sản lượng 70.000 tấn/năm.

Các hộ nuôi nhỏ cũng bắt kịp xu hướng. Nhiều người đã sáng tạo mô hình nuôi nhà màng có lót bạt và hệ thống lọc, giúp nuôi hiệu quả cả tôm nhiệt đới ở vùng lạnh. Với tỷ lệ sống trung bình đạt 80%, nhiều hộ kỳ vọng hoàn vốn chỉ sau một vụ nuôi.

Một mô hình đáng chú ý khác là Luyu Aquaculture – đơn vị tiên phong ứng dụng trí tuệ nhân tạo (AI) trong nuôi trồng. Luyu hiện vận hành 8 cơ sở, đồng thời thu thập dữ liệu để huấn luyện AI hỗ trợ ra quyết định hàng ngày, tạo lợi thế cạnh tranh rõ rệt.

Chi phí đầu tư thấp cũng là yếu tố thu hút mạnh. Tại Trung Quốc, hệ thống RAS có giá chỉ bằng 20 – 30% so với các nước phương Tây. Với chuỗi cung ứng nội địa hoàn chỉnh và thiết bị dễ tiếp cận, người nuôi chỉ cần vài cú nhấp chuột trên nền tảng như Alibaba để sở hữu hệ thống RAS.

Chiến lược dài hạn 

Hiện vẫn thiếu minh bạch tài chính trong các dự án nuôi biển xa bờ và nuôi trồng tuần hoàn (RAS), khiến nhiều chuyên gia quốc tế hoài nghi tính khả thi về kinh tế. Ông Alan Cook, chuyên gia hàng đầu theo dõi ngành nuôi biển Trung Quốc cho biết, chi phí đầu tư trên mỗi kg công suất giữa các dự án nuôi biển Trung Quốc và mô hình RAS phương Tây là tương đương, nhưng Trung Quốc đang vượt trội nhờ chủ động phát triển hạ tầng và tích lũy tri thức, trong khi phương Tây vẫn do dự.

Chuyên gia Chen Xi bổ sung, các trang trại ngoài khơi tại Trung Quốc thường được hỗ trợ mạnh về tài chính: 30 – 40% từ trợ cấp nhà nước, 50 – 60% vốn doanh nghiệp hoặc huy động thị trường, và phần còn lại từ vay thương mại.

Nếu cởi mở quan sát, ngành thủy sản toàn cầu có thể học được nhiều từ mô hình Trung Quốc. Từ một quốc gia đang phát triển trong thập niên 1980, Trung Quốc đã vươn lên thành trung tâm thử nghiệm và đổi mới công nghệ nuôi biển, củng cố vị thế dẫn đầu ngành thủy sản thế giới trong nhiều thập kỷ tới.

“Khi các nước vẫn mải bàn về ESG hay vướng thủ tục cấp phép, Trung Quốc đã lặng lẽ triển khai đội tàu nuôi biển quy mô lớn do nhà nước hậu thuẫn. Đây không chỉ là câu chuyện nuôi cá hồi, mà là chiến lược dài hạn về chủ quyền lương thực, công nghiệp và kiểm soát nguồn protein thế hệ mới. Điều đó chỉ có thể đạt được nếu một quốc gia có ký ức thể chế sâu sắc và kỷ luật công nghiệp đủ mạnh để kiến tạo tương lai thực phẩm.” – ông Cook nhận định.

Với vai trò tiên phong, Trung Quốc đang tạo ra những bài học thiết thực cho thế giới từ thiết kế trại nuôi đến xây dựng chính sách nhằm hướng tới một ngành thủy sản bền vững và hài hòa với đại dương.

Tuấn Minh

Theo Thefishsite