Tuân thủ để giữ vững thị trường

Tối đa hóa quyền con người

Là một trong những doanh nghiệp xuất khẩu tôm lớn vào thị trường EU, ông Hồ Quốc Lực – Chủ tịch HĐQT Công ty Cổ phần Thực phẩm Sao Ta, cho biết các nước châu Âu ngày càng coi trọng tiêu chuẩn về môi trường và lao động là điều dễ hiểu, bởi đây cũng là 2 lĩnh vực chính trong quá trình sản xuất ra mỗi sản phẩm. Còn trong nước, quy định ứng xử người lao động của Việt Nam đã theo chuẩn của thông lệ quốc tế. Tuy nhiên, cái khó cho doanh nghiệp khi thực thi tiêu chuẩn này là họ buộc mọi hoạt động ứng xử với người lao động đều phải tương đồng với các chuẩn của châu Âu. Ví dụ như số giờ làm việc trong ngày, trong tuần; chế độ phúc lợi, nghỉ ngơi cho lao động nữ đang mang thai; không được sử dụng lao động trẻ em… đều đúng theo quy định của châu Âu… “Tức là mọi thứ đều phải chuẩn mực như ở châu Âu nhằm mục đích chính là bảo vệ quyền và lợi ích cho người lao động”. Ông Lực chia sẻ thêm.

Ông Lực ví dụ cụ thể thêm: “Đơn cử như tại trại nuôi tôm của Sao Ta, trước đây nhà ở cho người lao động chỉ cất bằng nhà lá, khi kiểm tra, phía châu Âu không đồng ý vì họ cho rằng không đảm bảo an toàn. Theo quy định của họ, trước hết nhà ở cho người lao động phải chắc chắn, kín đáo để không cho động vật bên ngoài xâm nhập, nhưng phải đảm bảo thoáng mát với đầy đủ tiện nghi tối thiểu, như: quạt, điện… Còn nhà ăn cũng phải có chuẩn của chỗ nấu ăn, chỗ ngồi ăn, có nhà vệ sinh, lavabo, nơi rửa tay đàng hoàng… Vì vậy, để bán được hàng vào châu Âu, trại tôm của Sao Ta ở mỗi khu đều đã thực hiện đầy đủ theo đúng tiêu chuẩn châu Âu.

Coi trọng yếu tố môi trường

Đối với tiêu chuẩn môi trường, theo ông Lực là cực kỳ khó khăn, khi doanh nghiệp buộc phải đáp ứng đầy đủ các tiêu chí phụ về: kiểm soát phát thải, tiết kiệm năng lượng và giải pháp bù trừ phát thải. Việc kiểm soát phát thải sẽ được châu Âu kiểm tra toàn bộ chuỗi sản xuất từ trại tôm cho đến nhà máy chế biến. Trong đó, phải xác định cụ thể có bao nhiêu máy móc, thiết bị, dụng cụ, con người… tạo ra khí thải và lượng khí thải này là bao nhiêu (phải có con số định lượng rõ ràng) chứ không còn định tính như trước đây. Đây chỉ mới là kiểm soát thôi, còn vấn đề tiếp theo là tiết kiệm. Ví dụ: sử dụng loại máy móc gì ít hao nhiên liệu/năng lượng, sử dụng nhiên liệu gì ít thải ra chất thải nhất… Còn vấn đề giải pháp cân bằng phát thải là làm sao để giảm tối đa sử dụng năng lượng hóa thạch, tăng cường sử dụng năng lượng tái tạo, trồng rừng…

Về vật nuôi (phúc lợi động vật), phải được đối xử một cách hết sức là phù hợp với điều kiện tự nhiên mà vật nuôi sinh sống. Ví dụ: tôm bố mẹ khi cho sinh sản không được cắt mắt, trong khi đó, lịch sử công nghệ sinh sản tôm nhân tạo của Việt Nam trong suốt thời gian dài gắn liền với quy trình cắt mắt, nên bước đầu, ngành giống cũng gặp không ít khó khăn. Thứ hai là mật độ nuôi vừa phải, đảm bảo điều kiện tôm bơi lội thoải mái, đầy đủ khí thở… Mật độ này là rất thấp so với mật độ nuôi công nghiệp hiện tại của Việt Nam, nên nếu nuôi công nghiệp theo quy định mật độ này thì hầu như không có lời. Thứ ba là phải có hệ thống giám sát các chỉ tiêu môi trường: ô xy hòa tan, khoáng chất… theo đúng điều kiện sống của tôm. Đồng thời cũng phải có camera theo dõi tình trạng sức khỏe của tôm xem tôm có bị stress hay không để có giải pháp xử lý kịp thời… “Nói tóm lại, nếu thực hiện đầy đủ các quy định về phúc lợi động vật thì chỉ riêng ở công đoạn nuôi thôi, chỉ có trại nuôi lớn mới có đủ khả năng đáp ứng, còn các trại nuôi nhỏ lẻ sẽ rất khó đạt được”. Ông Lực đúc kết.

Đảm bảo tính minh bạch

Đối với vấn đề truy xuất nguồn gốc có 2 ý nghĩa: thứ nhất là đảm bảo tính minh bạch, an toàn của sản phẩm cung ứng cho thị trường EU. Thứ hai là tuân thủ các quy định của FTA, nhằm tránh tình trạng doanh nghiệp nhập hàng hóa có xuất xứ khác về gắn nhãn Việt Nam. Trước đây, doanh nghiệp thực hiện ASC chỉ cần khai ao tôm này ở trại nào, ao số mấy… 2, 3 năm sau họ mới đến kiểm tra hồ sơ. Còn bây giờ ao nào khai thực hiện ASC là họ cử bộ phận ASC tại Việt Nam đến kiểm tra ngay tại thực tế. Ngoài ra, họ còn kiểm tra các loại vật tư đầu vào đã được sử dụng xem đúng theo quy định ASC hay không.

Có thể nói, truy xuất nguồn gốc là vấn đề cực kỳ khó đối với trại nuôi và doanh nghiệp hiện nay. Vì truy xuất nguồn gốc gắn liền với kiểm tra thực hư quá trình sản xuất từ khâu nguyên liệu đến sản phẩm xuất khẩu có sự đồng bộ theo quy định chặt chẽ từ EU hay không. Đây là vấn đề mà thoạt nhìn tưởng chừng như đơn giản nhưng lại cực kỳ khó khăn đối với hoàn cảnh thực tế nghề nuôi ở Việt Nam. Đặc biệt là những doanh nghiệp, hộ nuôi nhỏ rất khó để có được sự tin tưởng tuyệt đối của EU như các doanh nghiệp, trang trại nuôi lớn. VASEP cũng đã có làm việc với phía EU về việc sử dụng vật tư đầu vào nuôi tôm, nhất là thuốc thú y thủy sản, nhằm tìm tiếng nói chung trong vấn đề dư lượng chất cấm trong nuôi trồng, chế biến.

Khó, nhưng có cơ hội lớn

Thẩm định chuỗi cung ứng (Supply Chain Due Diligence) là quy trình đánh giá, xác định và giải quyết các rủi ro tiềm ẩn trong chuỗi cung ứng, bao gồm cả rủi ro về tài chính, vận hành và các vấn đề về môi trường, xã hội. Quá trình này giúp doanh nghiệp đảm bảo tuân thủ pháp luật và các tiêu chuẩn bền vững, cũng như giảm thiểu tác động tiêu cực đến con người và hành tinh. Mục tiêu chính là đảm bảo chuỗi cung ứng hoạt động một cách bền vững, tuân thủ các quy định pháp lý và có đạo đức, bao gồm các khía cạnh về môi trường, xã hội và quản trị (ESG).

Theo các doanh nghiệp, việc đáp ứng đầy đủ các tiêu chuẩn của chuỗi cung ứng thị trường châu Âu trong bối cảnh hiện tại là một thách thức không nhỏ đối với doanh nghiệp xuất khẩu. Tuy nhiên, doanh nghiệp cũng thừa nhận, nếu thực hiện đúng và đủ, cơ hội mở ra cho doanh nghiệp cũng sẽ rất lớn. Ông Lực, cho biết: “Hiện nay, doanh nghiệp nào đáp ứng đầy đủ các chuẩn trong chuỗi cung ứng của EU thì có thể nói là gần như họ không cần phải đi tìm khách hàng, mà khách hàng EU sẽ tự tìm đến doanh nghiệp để đặt hàng”.

Chia sẻ thêm về giải pháp thực hiện các tiêu chuẩn trong chuỗi cung ứng thị trường châu Âu, các doanh nghiệp đều cho rằng, với thực trạng nuôi trồng thủy sản, nói chung và con tôm nói riêng còn nhỏ lẻ manh mún như hiện nay là rất khó để đạt được các tiêu chuẩn này. Vì vậy, vấn đề tổ chức lại sản xuất theo hướng hợp tác gắn với liên kết chuỗi giá trị cũng như chính sách tích tụ đất đai là hết sức quan trọng đối với ngành tôm trong thời gian tới.

Riêng các doanh nghiệp Việt Nam xuất khẩu vào EU thời gian qua đều đã có tâm thế chuẩn bị và thực hiện khá tốt giúp bên mua hàng ở EU an tâm trong việc kiểm soát dây chuyền cung ứng từ phía Việt Nam. Không chỉ có doanh nghiệp, mà kể cả ngành nông nghiệp, nhiều năm qua cũng đã có sự chuẩn bị rất kỹ cho vấn đề này. Thực tế cho thấy, thời gian qua, các khách hàng lớn ở EU đều rất hài lòng trước sự chuẩn bị của doanh nghiệp Việt Nam, nhất là các doanh nghiệp lớn có uy tín.

Xuân Trường