Xuất khẩu cá tra năm 2015: Áp lực mở rộng thị trường

Dấu hiệu bão hòa

Năm 2014, tỷ trọng xuất khẩu cá tra trong tổng xuất khẩu thủy sản giảm từ 26% năm 2013 xuống 22% (1,76 tỷ USD). Xuất sang EU giảm 10,7%, sang Mỹ giảm 11,5%. Nguyên nhân chính là sự cạnh tranh trên thị trường thủy sản ngày càng gay gắt, đồng thời giá thuế cũng diễn biến bất lợi.

2015 sẽ là năm khó khăn, khi nhiều chính sách “ngăn sông cấm chợ” được thực hiện. Bộ Thương mại Mỹ (DOC) công bố, thuế chống bán phá giá POR10  áp với cá tra fillet đông lạnh của Việt Nam tăng gần gấp đôi so với kết quả sơ bộ. Nếu cứ giữ đà xuất khẩu vào Mỹ giảm 11,5% như trong năm 2014, chắc chắn sẽ là một đòn mạnh giáng vào ngành cá tra.

Năm 2015, theo dự báo, diện tích nuôi cá tra 5.500 ha, sản lượng khoảng 1 triệu tấn, nhưng vấn đề đầu ra sẽ vẫn nan giải.

Thị trường toàn cầu có điều kiện

Giấc mơ thị trường toàn cầu không chỉ một màu hoa hồng như người ta vẫn tưởng và dưới hoa hồng chính là những cành gai. Bởi vậy, để thâm nhập được vào các thị trường, Việt Nam cần được trao “những chùm chìa khóa” là các hiệp định thương mại để tránh những hàng rào thuế quan không thể khoan thủng tại các nước phát triển.

Dự báo năm 2015, ngành cá tra sẽ gặp khó khăn đầu ra – Ảnh: Hoàng Vũ

Năm 2015 Việt Nam sẽ hội nhập sâu hơn, với nhiều hiệp định được ký kết và thực thi. Hiệp định thương mại TPP giữa Việt Nam và 11 nước châu Á – Thái Bình Dương với 790 triệu dân, đóng góp 40% GDP và chiếm 1/3 thương mại toàn cầu, được xem như mũi nhọn tiên phong. Việc thành lập Cộng đồng Kinh tế ASEAN (Asean Economic Community – AEC) vào năm 2015 cũng chắc chắn sẽ làm thay đổi rất nhiều trong phương thức vận hành nền kinh tế trong khối, là chuyển từ cạnh tranh sang hợp tác. Việt Nam sẽ phải giữ vai trò lớn hơn trong khối. Cùng đó, thị trường chung với dân số 600 triệu người, tổng GDP khoảng 2.000 tỷ USD/năm, càng đáng để mắt tới.

Kim ngạch xuất khẩu thủy sản Việt Nam tăng từ 6,2 tỷ USD/năm 2012 lên 7,9 tỷ USD/năm 2014. Thị trường xuất khẩu chủ yếu là Mỹ, EU, Nhật Bản, Hàn Quốc. Sự tham gia của Mỹ, EU, Nhật, Hàn Quốc trong các hiệp định đối tác thương mại xuyên Thái Bình Dương (TPP) và các hiệp định thương mại tự do (FTA) Việt Nam –  EU, Việt Nam – Nhật Bản, Việt Nam – Hàn Quốc, Việt Nam – Liên minh Hải quan (Nga, Belarus, Kazakhstan) sẽ là những điều kiện đảm bảo đầu ra cho sản phẩm Việt Nam.

Tăng sức cạnh tranh và giá trị

Việc ký kết các hiệp định thương mại không phải phép màu, vì khi đó Việt Nam sẽ cạnh tranh với các nước đã ký trước đó, cùng sự ưu đãi như nhau; đồng thời, các nước đó vẫn tiếp tục ký với đối tác khác, khiến sự cạnh tranh không bao giờ dừng. Việc ký kết các hiệp định chỉ là tính chất tiền đề ban đầu để các doanh nghiệp Việt Nam được bước vào “sân chơi” bình đẳng như các doanh nghiệp khác, không bị phân biệt đối xử, chứ không phải một dạng “bao cấp” xuất khẩu.

Tuy vậy, với một quốc gia mới chân ướt ráo hội nhập quốc tế như Việt Nam thì việc giảm thuế suất, hưởng lợi ích từ thuế quan là điều thấy rõ. Kim ngạch xuất khẩu thủy sản của Việt Nam sẽ tăng. Song, một số chuyên gia cho rằng kim ngạch xuất khẩu tăng không đồng nghĩa lợi nhuận tăng, vì quá trình thực hiện các hiệp định cũng đồng thời mở cửa thương mại cho phía bạn hội nhập sâu hơn vào nền kinh tế Việt Nam và can dự nhiều hơn vào thị trường Việt Nam. Nếu cá tra, mặt hàng truyền thống của Việt Nam, chủ động được đầu vào mà lợi nhuận không cao thì có nghĩa hiệu quả hội nhập không lớn. Chưa kể, nếu phải nhập khẩu con giống, thức ăn… thì lợi nhuận đến tay nông dân không nhiều.

Đơn cử vấn đề mạ băng, các doanh nghiệp đã rất chật vật để thực hiện các tiêu chí đề ra, như tỷ lệ mạ băng (tỷ lệ nước mạ băng trên tổng trọng lượng) đối với sản phẩm cá tra xuất khẩu phải phù hợp quy định của nước nhập khẩu. Các trường hợp khác tỷ lệ mạ băng không được quá 10%. Hay hàm lượng nước tối đa không vượt quá 83% so với khối lượng tịnh (khối lượng cá tra fillet sau khi loại bỏ lớp mạ băng) của sản phẩm…

Theo đánh giá của một số cán bộ nghiên cứu thì việc ứng dụng khoa học kỹ thuật vào hiện đại hóa công nghệ cá tra nhiều năm qua khá chậm, trong khi ứng dụng trên lĩnh vực con tôm phát triển nhanh hơn, do lĩnh vực nuôi trồng xuất khẩu tôm nhiều yếu tố nước ngoài tham gia. Ngành cá tra phải cần đến sự đồng tâm hợp lực để tạo thương hiệu, uy tín bền vững, dựa trên những nghiên cứu khoa học cập nhật và những nguyên tắc kinh doanh hiện đại.

Trao đổi với chúng tôi, nhiều chuyên gia và những người làm thương mại đều cho rằng cá tra là của người Việt Nam (với 90% thị phần); vì vậy, chính người Việt Nam phải tự tạo ra công nghệ, tiêu chuẩn, thương hiệu cũng như các sản phẩm đa dạng, để định hướng cho người tiêu dùng. So với việc quảng bá các loại cá thịt trắng hay cá rô phi của các nước khác thì việc quảng bá, xây dựng tiêu chuẩn, thương hiệu cá tra Việt Nam suốt 20 năm qua được cho là chưa tương xứng, khiến giá cá tra chưa tăng được bao nhiêu.