Xuất khẩu thủy sản: Thách thức trong chặng cuối năm

Phục hồi từ các thị trường lớn

Trong bối cảnh kinh tế toàn cầu dần ổn định sau giai đoạn nhiều biến động, xuất khẩu thủy sản Việt Nam đang khởi sắc rõ rệt, tiến gần hơn tới mục tiêu 10 tỷ USD xuất khẩu trong năm 2025.

Tính đến hết tháng 9, kim ngạch xuất khẩu thủy sản đạt khoảng 8,33 tỷ USD, tăng 15,5% so với cùng kỳ năm trước. Theo Hiệp hội Chế biến và Xuất khẩu Thủy sản Việt Nam (VASEP), chỉ riêng tháng 9/2025, kim ngạch xuất khẩu thủy sản đạt khoảng 991 triệu USD, tăng 7,5% so với cùng kỳ năm 2024. Đây là tháng thứ tư liên tiếp ngành duy trì tăng trưởng dương, một tín hiệu cho thấy sự phục hồi bền vững của toàn ngành.

Bà Nguyễn Hà, chuyên gia thị trường cá ngừ của VASEP nhận định: “Chính sách thuế đối ứng 0% nếu được thông qua sẽ là động lực giúp doanh nghiệp Việt Nam khôi phục tăng trưởng xuất khẩu. Tuy nhiên, cơ chế này có thể áp dụng chọn lọc, ưu tiên các mặt hàng đáp ứng quy tắc xuất xứ rõ ràng, minh bạch và tiêu chuẩn phát triển bền vững”.

Trong đó, tôm tiếp tục là mặt hàng chủ lực với hơn 3,4 tỷ USD, tăng 22% (mức cao nhất trong ba năm gần đây). Cá tra cũng duy trì vị thế vững chắc trên thị trường thế giới. Các doanh nghiệp ở Đồng Tháp, An Giang, Cần Thơ đã chuyển hướng sang chế biến sâu, đa dạng hóa sản phẩm như cá tra hữu cơ, cá tra phi lê cao cấp và cá tra tẩm gia vị, đáp ứng thị hiếu người tiêu dùng châu Âu, Mỹ và Trung Đông.

Động lực tăng trưởng của ngành thủy sản chủ yếu đến từ nhu cầu tiêu thụ ổn định tại các thị trường trọng điểm như Mỹ, EU, Nhật Bản và Trung Quốc, cùng khả năng thích ứng nhanh của doanh nghiệp Việt Nam. Nhiều doanh nghiệp đã chủ động chuyển hướng sản phẩm, tận dụng các hiệp định thương mại tự do (EVFTA, CPTPP, UKVFTA) để hưởng ưu đãi thuế quan, đồng thời đầu tư mạnh vào công nghệ chế biến, truy xuất nguồn gốc và chứng nhận bền vững.

Xét theo thị trường, Trung Quốc và Hồng Kông tiếp tục là điểm sáng. Dù tháng 9 giảm nhẹ, nhưng lũy kế 9 tháng vẫn tăng tới 32,1%, đạt 1,76 tỷ USD, chiếm thị phần lớn nhất. Thị trường này được đánh giá hấp dẫn nhờ nhu cầu dồi dào và chi phí logistics thuận lợi. Nhu cầu tiêu thụ cá tra, tôm và hải sản đông lạnh của Trung Quốc cũng phục hồi mạnh, nhất là trong các tháng cuối năm khi tiêu dùng nội địa tăng cao dịp Tết Nguyên đán.

Mỹ vẫn là một trong những thị trường trọng điểm, với kim ngạch 9 tháng tăng 6,2% so với cùng kỳ. Người tiêu dùng Mỹ ngày càng ưa chuộng các sản phẩm có chứng nhận bền vững, xuất xứ rõ ràng, đây là lợi thế của thủy sản Việt Nam vốn đã đầu tư bài bản về truy xuất nguồn gốc và chứng nhận môi trường.

Với EU, thị trường này nhập khẩu thủy sản Việt Nam tăng mạnh cả về lượng (18,2%) và giá trị (19,2%) trong 7 tháng đầu năm. EVFTA tiếp tục mang lại lợi thế thuế quan rõ rệt, đặc biệt cho các sản phẩm tôm, cá ngừ và cá tra chế biến. Một số thị trường như Đức, Hà Lan, Tây Ban Nha, Pháp gia tăng nhập khẩu các sản phẩm có chứng nhận ASC, BAP hoặc MSC từ Việt Nam.

Ngoài ra, các thị trường Nhật Bản, Hàn Quốc, Australia và ASEAN cũng duy trì mức nhập khẩu ổn định, đặc biệt ở nhóm sản phẩm chế biến sâu, đồ ăn liền và thủy sản đông lạnh tiện dụng. Việc đa dạng hóa thị trường giúp Việt Nam giảm phụ thuộc vào một vài thị trường lớn, tăng khả năng chống chịu trước biến động toàn cầu.

Cơ hội đan xen thách thức

Mặc dù xuất khẩu đang phục hồi tốt, tuy nhiên, ngành thủy sản vẫn phải đối mặt với nhiều thách thức trong chặng đường còn lại của năm.

Đáng chú ý nhất là rào cản kỹ thuật và chính sách thương mại tại các thị trường lớn. Trong đó, Mỹ tiếp tục rà soát thuế chống bán phá giá đối với tôm và cá tra, quy định tại Đạo Luật bảo tổn thú biển (MMPA), còn EU và Nhật Bản tiếp tục tăng cường kiểm tra dư lượng kháng sinh, yêu cầu truy xuất nguồn gốc chặt chẽ hơn.

Đặc biệt, việc EU vẫn duy trì “thẻ vàng” IUU đối với Việt Nam đang ảnh hưởng trực tiếp tới xuất khẩu hải sản khai thác. Nếu không sớm gỡ bỏ, nhiều doanh nghiệp sẽ bị hạn chế xuất hàng vào châu Âu, ảnh hưởng đến hình ảnh và uy tín của toàn ngành. Bộ Nông nghiệp và Môi trường đang đẩy mạnh các biện pháp khắc phục, bao gồm giám sát tàu cá, quản lý nhật ký khai thác và tăng cường kiểm soát truy xuất điện tử.

Trong khi đó, cạnh tranh quốc tế cũng ngày càng gay gắt. Các nước như Ấn Độ, Indonesia, Thái Lan, Ecuador đẩy mạnh sản xuất và xuất khẩu với chi phí thấp hơn, trong khi được hưởng ưu đãi thuế quan tại một số thị trường mà Việt Nam chưa có hiệp định thương mại song phương. Cùng với đó, chi phí logistics và vận tải quốc tế vẫn ở mức cao, gây áp lực lên giá thành sản phẩm.

Khó khăn còn hiện hữu, tuy nhiên theo VASEP, gam màu xuất khẩu của ngành thủy sản Việt Nam vẫn tích cực khi vừa đón hai tín hiệu sáng từ thị trường Mỹ, đó là việc nước này tạm hoãn lệnh cấm nhập khẩu ghẹ và một số sản phẩm cá ngừ có khả năng giảm thuế về 0%.

Cụ thể, ngày 31/10/2025, Tòa án Thương mại Quốc tế Mỹ đã ra phán quyết tạm hoãn hiệu lực lệnh cấm nhập khẩu ghẹ từ Việt Nam, Philippines, Indonesia và Sri Lanka theo MMPA. Cùng đó, Hiệp định thương mại đối ứng, công bằng và cân bằng giữa Việt Nam và Mỹ – được công bố tại Hội nghị cấp cao ASEAN 2025 ở Malaysia, mở ra khả năng giảm thuế nhập khẩu xuống 0% cho một số sản phẩm cá ngừ như: cá ngừ tươi hoặc ướp lạnh, philê cá ngừ đông lạnh và cá ngừ, cá ngừ vằn chế biến không đóng hộp kín. Nếu những điều này được thực thi, đây là động lực giúp doanh nghiệp Việt Nam khôi phục tăng trưởng xuất khẩu.

Linh hoạt tận dụng lợi thế

Để giữ vững đà tăng trưởng và hướng tới mục tiêu 10 tỷ USD, ngành thủy sản đang triển khai đồng bộ nhiều giải pháp tháo gỡ. Trước hết, tập trung đa dạng hóa thị trường xuất khẩu, mở rộng sang Trung Đông, Nam Mỹ, châu Phi và Nam Á để giảm phụ thuộc vào các thị trường truyền thống.

Đầu tư chế biến sâu, nâng cao giá trị gia tăng, phát triển các sản phẩm có chất lượng cao, phù hợp thị hiếu tiêu dùng hiện đại như tôm hấp chín, cá tra hữu cơ, cá ngừ đóng hộp, sản phẩm ăn liền. Thúc đẩy phát triển bền vững và chuyển đổi xanh, xây dựng chuỗi nuôi trồng tuần hoàn, giảm phát thải, tăng cường sử dụng năng lượng tái tạo và vật liệu thân thiện môi trường.

Với kết quả 9 tháng tăng trưởng ấn tượng, xuất khẩu thủy sản Việt Nam năm 2025 hoàn toàn có thể đạt hoặc vượt mốc 10 tỷ USD nếu duy trì đà tăng trong quý IV. Tuy nhiên, điều này phụ thuộc lớn vào khả năng gỡ “thẻ vàng” IUU, diễn biến kinh tế toàn cầu và sự linh hoạt trong chính sách thương mại của các quốc gia nhập khẩu cũng như việc nắm bắt cơ hội của các doanh nghiệp xuất khẩu thủy sản Việt Nam.

Bảo Hân