MMPA siết chặt: Việt Nam cấp tốc xây dựng kế hoạch ứng phó

Chiều 3/9, Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường Phùng Đức Tiến đã chủ trì cuộc họp với các đơn vị liên quan để bàn giải pháp trước yêu cầu khắt khe từ phía Mỹ. Cuộc họp diễn ra trong bối cảnh thị trường xuất khẩu thủy sản Việt Nam đối diện nguy cơ mất hàng trăm triệu USD kim ngạch nếu không kịp thời đáp ứng các quy định của MMPA.

Nhiều sản phẩm thủy sản chủ lực đứng trước thách thức

Theo báo cáo của Cục Thủy sản và Kiểm ngư, ngày 26/8 vừa qua, Cơ quan Quản lý Khí quyển và Đại dương Mỹ (NOAA) đã gửi thư thông báo kết quả đánh giá hồ sơ của Việt Nam. Kết quả cho thấy một số nghề cá được công nhận tương đương, song vẫn có tới 12 nghề/ngư cụ bị từ chối. Điều này đồng nghĩa với việc, từ ngày 1/1/2026, cá và sản phẩm thủy sản khai thác từ 12 nghề này sẽ không còn đủ điều kiện nhập khẩu vào Mỹ. Danh mục bị ảnh hưởng bao gồm nhiều loài cá ngừ, cá thu, mực, bạch tuộc và một số loài giáp xác vốn là nhóm sản phẩm xuất khẩu chủ lực của Việt Nam.

Việt Nam là một trong những nhà cung cấp thủy sản lớn của Mỹ. Ảnh: TL

Số liệu thống kê cho thấy, năm 2024, tổng kim ngạch xuất khẩu thủy sản của Việt Nam sang Mỹ đạt 1,805 tỷ USD, trong đó cá ngừ chiếm gần 385 triệu USD; cá biển các loại gần 765 triệu USD; mực, bạch tuộc, cua, ghẹ và nhuyễn thể khoảng 127 triệu USD. Các sản phẩm có nguồn gốc từ khai thác trong nước đạt gần 400 triệu USD, trong đó riêng khoảng 200 triệu USD từ những nghề không đáp ứng yêu cầu sẽ bị ảnh hưởng trực tiếp. Điều đáng lo ngại là tác động này không chỉ dừng lại ở con số kim ngạch, mà còn ảnh hưởng trực tiếp tới thu nhập của ngư dân, hoạt động của doanh nghiệp chế biến, xuất khẩu và uy tín thủy sản Việt Nam trên thị trường quốc tế.

Theo ông Tô Việt Châu, Phó Vụ trưởng Vụ Hợp tác quốc tế, việc Mỹ từ chối một phần hồ sơ của Việt Nam chủ yếu xuất phát từ ba lý do: nhiều loại ngư cụ có nguy cơ cao tương tác với thú biển; Việt Nam còn thiếu cơ chế giám sát và báo cáo đầy đủ các trường hợp khai thác ngoài ý muốn; đồng thời những biện pháp giảm thiểu được áp dụng chưa chứng minh được hiệu quả theo tiêu chuẩn của Mỹ. Đây là vấn đề mang tính chuyên ngành kỹ thuật sâu, đòi hỏi phải phân tích chi tiết từng nghề cá, từng loại ngư cụ và phương thức quản lý để chứng minh nỗ lực của Việt Nam trong việc cải thiện. Ông Châu kiến nghị Bộ giao Cục Thủy sản và Kiểm ngư chủ trì xây dựng kế hoạch ứng phó tổng thể, chuẩn bị kỹ nội dung kỹ thuật để sẵn sàng làm việc với cơ quan chức năng Mỹ, đồng thời cần thông tin sớm cho doanh nghiệp xuất khẩu để có sự điều chỉnh trong kế hoạch kinh doanh, tránh bị động khi quy định chính thức có hiệu lực.

Ông Châu cũng đề nghị các bộ, ngành liên quan như Ngoại giao, Công Thương tăng cường kênh đối ngoại, tham vấn phía Mỹ để làm rõ cơ sở đánh giá, đồng thời tham khảo kinh nghiệm từ những quốc gia đã được công nhận hoàn toàn nhằm hoàn thiện hồ sơ trong giai đoạn tới.

Ở góc độ thị trường, ông Lê Bá Anh, Phó Cục trưởng Cục Chất lượng, Chế biến và Phát triển thị trường cho rằng Việt Nam không phải là trường hợp duy nhất bị Mỹ từ chối một phần. Nhiều nước có ngành thủy sản lớn như Trung Quốc, Hàn Quốc, Philippines, Myanmar hay Indonesia cũng nằm trong nhóm này. Tuy nhiên, một số quốc gia trong khu vực như Thái Lan, Ấn Độ và Campuchia đã được Mỹ công nhận hoàn toàn, điều đó cho thấy Việt Nam hoàn toàn có thể học hỏi và áp dụng kinh nghiệm từ họ để cải thiện.

Theo ông Lê Bá Anh, nhiệm vụ cấp bách hiện nay là rà soát, sửa đổi văn bản quy phạm pháp luật, đồng thời thiết lập một chương trình giám sát nghề cá đủ mạnh. Đây là hai nội dung khó và mất nhiều thời gian, nhưng có ý nghĩa quyết định tới khả năng được công nhận trong giai đoạn tiếp theo. Ông lưu ý thêm rằng Việt Nam chỉ còn khoảng ba tháng để hoàn thiện hồ sơ bổ sung gửi phía Mỹ trước khi biện pháp chính thức được áp dụng vào năm 2026.

Quyết liệt hành động sớm

Kết luận cuộc họp, Thứ trưởng Phùng Đức Tiến nhấn mạnh đây không chỉ là thách thức về mặt kỹ thuật, mà còn là vấn đề chiến lược liên quan đến thương mại và uy tín quốc gia. Nếu không chuẩn bị nghiêm túc, Việt Nam có nguy cơ đánh mất một trong những thị trường xuất khẩu thủy sản lớn nhất, kéo theo những hệ lụy lâu dài. Thứ trưởng yêu cầu các đơn vị liên quan rà soát toàn bộ nhiệm vụ đã được giao, xác định rõ trách nhiệm, tiến độ, kinh phí và kết quả, báo cáo trước thời điểm 1/1/2026. Các nhiệm vụ đang triển khai phải được cụ thể hóa nhanh chóng, từ việc sửa đổi chính sách, bố trí kinh phí cho đến tăng cường kiểm tra, giám sát.

Đặc biệt, Thứ trưởng nhấn mạnh cần phân tích kỹ số liệu xuất khẩu, nhất là với mặt hàng cá ngừ – một trong những sản phẩm trọng điểm xuất khẩu sang Mỹ để đưa ra giải pháp phù hợp, đồng thời tính toán phương án đối ứng với mức thuế 20% mà Mỹ áp dụng. Bộ Nông nghiệp và Môi trường cũng sẽ phối hợp với Bộ Ngoại giao và các bộ, ngành liên quan nhằm học hỏi kinh nghiệm quốc tế, tranh thủ tối đa các kênh đối thoại, đồng thời huy động sự tham gia của hiệp hội, doanh nghiệp và các địa phương. “Không thể để đến khi lệnh cấm có hiệu lực mới bắt đầu loay hoay. Từ nay đến cuối năm, tất cả các đơn vị phải hành động quyết liệt, chuẩn bị kỹ cả về pháp lý, kỹ thuật và đối ngoại”, Thứ trưởng nhấn mạnh.

Cùng với nỗ lực trong nước, nhiều tổ chức quốc tế cũng đang đồng hành hỗ trợ Việt Nam. Humane Society International (HSI) và Liên minh Bảo tồn Thiên nhiên Quốc tế (IUCN) gần đây đã phối hợp tổ chức các khóa tập huấn về cứu hộ rùa biển và thú biển trong trường hợp bị khai thác ngoài ý muốn. Những chương trình này không chỉ nâng cao nhận thức, kỹ năng cho ngư dân và lực lượng thực thi, mà còn là minh chứng cho thấy Việt Nam đang nghiêm túc triển khai các biện pháp giảm thiểu tác động tới hệ sinh thái biển.

Các chuyên gia cho rằng, dù khó khăn trước mắt rất lớn, nhưng MMPA cũng mang lại cơ hội để ngành thủy sản Việt Nam nâng cấp hệ thống quản lý nghề cá, cải thiện tính bền vững và củng cố uy tín quốc tế. Nếu vượt qua được rào cản này, Việt Nam không chỉ giữ vững thị trường Mỹ mà còn khẳng định vị thế tại các thị trường khắt khe khác như EU, Nhật Bản, Hàn Quốc. Trong bối cảnh biến đổi khí hậu và suy giảm nguồn lợi hải sản, việc tuân thủ các chuẩn mực quốc tế chính là chìa khóa để ngành thủy sản Việt Nam phát triển bền vững, có trách nhiệm và duy trì lợi thế cạnh tranh lâu dài.

Chỉ còn chưa đầy 16 tháng trước thời điểm quy định có hiệu lực, ngành thủy sản Việt Nam đứng trước thách thức buộc phải hành động khẩn trương và quyết liệt. Bảo vệ 200 triệu USD kim ngạch, giữ vững thị trường Mỹ không chỉ là bài toán thương mại, mà còn là cam kết của Việt Nam đối với sự phát triển bền vững của nghề cá, cũng như uy tín quốc gia trên trường quốc tế.

Minh Khuê