Sự chuyển dịch tất yếu của thị trường xuất khẩu

Bức tranh thương mại bất ổn

Giá trị xuất khẩu thủy sản tháng 6/2025 ước đạt 950 triệu USD, nâng tổng kim ngạch 6 tháng đầu năm 2025 lên 5,16 tỷ USD, tăng 16,9% so cùng kỳ năm trước. Hai mặt hàng chủ lực là tôm và cá tra ghi nhận mức tăng trưởng khả quan, lần lượt đạt 2,07 tỷ USD, tăng 26% và 1 tỷ USD, tăng 10%.

Với tổng kim ngạch xuất khẩu đạt 5,16 tỷ USD trong 6 tháng đầu năm, ngành thủy sản còn cần hơn 5,4 tỷ USD trong nửa cuối năm để hoàn thành kế hoạch. Đây là giai đoạn bản lề, đòi hỏi sự vào cuộc đồng bộ từ chính sách thị trường, sản phẩm chiến lược, đến phát triển chuỗi cung ứng bền vững.

Xuất khẩu tôm tăng trưởng khá. Ảnh: NQN

Về thị trường, xuất khẩu thủy sản sang các thị trường lớn như Trung Quốc, Nhật Bản, Thái Lan, Brazil trong tháng 6 và nửa đầu năm 2025 ghi nhận mức tăng trưởng hai con số so cùng kỳ năm trước. Trong đó, xuất khẩu sang thị trường Brazil tăng mạnh nhất với 111,8% trong tháng 6/2025 và 77,1% trong 6 tháng đầu năm nay so cùng kỳ năm trước.

Đáng chú ý, với kim ngạch đạt 1,1 tỷ USD, tăng mạnh tới 45% so cùng kỳ năm trước, Trung Quốc đã vượt Mỹ trở thành thị trường nhập khẩu thủy sản lớn nhất của Việt Nam.

Thực tế, từ đầu năm đến nay, Trung Quốc đã tăng mua nhiều mặt hàng thủy sản của nước ta. Một số mặt hàng có kim ngạch xuất khẩu sang thị trường Trung Quốc tăng đột biến. Đơn cử, trong tháng 1/2025, quốc gia tỷ dân này đã chi ra 70 triệu USD (khoảng 1.800 tỷ đồng) để mua tôm hùm Việt Nam, gấp 9 lần so cùng kỳ năm trước. Xuất khẩu cua sang Trung Quốc trong tháng 1 cũng tăng gấp 18 lần, lên tới 18,5 triệu USD.

Quý I/2025, Trung Quốc (bao gồm cả Hồng Kông) đã chi hơn 23 triệu USD để nhập khẩu sản phẩm nhuyễn thể có vỏ của Việt Nam, tăng gần 2.000% so cùng kỳ năm trước. Con số này vượt xa các thị trường quan trọng khác như EU với 18 triệu USD và Mỹ với hơn 6 triệu USD. Nếu quý I/2024, thị trường Trung Quốc chỉ chiếm 4% kim ngạch xuất khẩu nhuyễn thể có vỏ của Việt Nam thì sang năm nay đã chiếm tới 37%.

Trong tháng 6/2025, xuất khẩu thủy sản sang Mỹ chỉ thu về 132 triệu USD, giảm 17,7% so cùng kỳ năm trước. Điều này phản ánh rõ nét bức tranh thương mại đang ngày càng bất ổn, đầy rủi ro dưới tác động của chính sách thuế quan mới từ chính quyền Tổng thống Donald J. Trump.

Sự chuyển dịch tất yếu

Hiệp hội Chế biến và Xuất khẩu Thủy sản (VASEP) nhìn nhận, chính sách thuế quan thiếu ổn định từ Mỹ đã ảnh hưởng nghiêm trọng đến việc lập kế hoạch sản xuất – kinh doanh, ký kết hợp đồng và giao hàng của các doanh nghiệp cả ở Mỹ lẫn các nước xuất khẩu, trong đó có Việt Nam.

Việc áp – hoãn – thay đổi thuế liên tục cũng khiến các nhà nhập khẩu Mỹ rơi vào trạng thái “ngồi trên đống lửa” vì không thể xác định được chi phí nhập hàng. Trong khi đó, các nhà xuất khẩu Việt Nam lại gặp khó trong việc điều chỉnh giá, thời điểm giao hàng và lên kế hoạch đơn hàng dài hạn. Với ngành hàng chịu ảnh hưởng lớn bởi mùa vụ và chi phí logistics như thủy sản, tình trạng bất ổn thương mại càng làm tăng rủi ro tài chính và kéo theo những hệ lụy dây chuyền từ vùng nuôi, chế biến đến vận tải và thanh toán.

Ngược lại, Trung Quốc ngày càng siết tiêu chuẩn chất lượng, nhưng với chính sách thương mại ổn định hơn đã giúp doanh nghiệp dễ lên kế hoạch sản xuất, ký hợp đồng dài hạn.

Liên quan đến vấn đề này, hai tổ chức uy tín Kontali của Na Uy và Rabobank của Hà Lan đã đưa ra nhận định, hầu hết các quốc gia xuất khẩu thủy sản lớn trên thế giới vẫn sẽ ghi nhận mức tăng trưởng sản lượng tôm đáng kể trong năm nay, bất chấp các chính sách thuế quan mà Mỹ đang áp dụng.

Điều này cho thấy, thị trường của những mặt hàng thiết yếu sẽ có sự tự điều chỉnh trên phạm vi toàn cầu. Thuế quan không đủ sức để “quật ngã“ các quốc gia xuất khẩu. Thay vào đó, nó đang dồn những khó khăn sang cho chính người tiêu dùng và nền kinh tế của nước Mỹ.

Đây là một nghịch lý quen thuộc trong các cuộc chiến thương mại. Khi một quốc gia áp thuế lên hàng hóa nhập khẩu, mục tiêu ban đầu có thể là để bảo vệ các nhà sản xuất trong nước. Nhưng với những mặt hàng mà sản xuất nội địa không đủ đáp ứng, hoặc có chi phí sản xuất cao hơn nhiều, gánh nặng thuế quan cuối cùng sẽ do người tiêu dùng phải gánh chịu thông qua việc giá cả hàng hóa tăng lên.

Đối với trường hợp của ngành thủy sản, người tiêu dùng Mỹ vẫn cần phải ăn. Nếu các sản phẩm từ Việt Nam hay các quốc gia khác bị áp thuế và trở nên đắt đỏ hơn, họ sẽ phải tìm kiếm các nguồn cung thay thế. Tuy nhiên, nếu tất cả các nguồn cung lớn đều bị áp thuế, lựa chọn duy nhất của họ là phải chấp nhận một mức giá cao hơn.

Trong khi đó, các quốc gia xuất khẩu, dù có thể gặp khó khăn trong ngắn hạn tại thị trường Mỹ, họ sẽ không ngồi yên. Họ sẽ tích cực tìm kiếm và đẩy mạnh xuất khẩu sang các thị trường khác, như Trung Quốc, châu Âu hay các thị trường tiềm năng mới. Thị trường toàn cầu sẽ tự tái cân bằng. Dòng chảy thương mại sẽ thay đổi nhưng tổng sản lượng và nhu cầu tiêu thụ các mặt hàng thiết yếu sẽ không biến mất.

Cơ hội cho Việt Nam

Ở một góc nhìn khác, ông Nguyễn Hoài Nam, Phó Tổng Thư ký VASEP nhận định, theo kịch bản lạc quan nhất, nếu Mỹ giữ mức thuế cố định dài hạn, ngành thủy sản Việt Nam vẫn có thể đạt gần mục tiêu 10 tỷ USD xuất khẩu trong năm nay. Nhưng nếu ở mức thuế cao hơn trong thời gian dài, ngành có thể giảm doanh thu đáng kể.

Theo ông Nam, chính sách thuế mới của Mỹ chắc chắn là thách thức lớn, làm giảm sức cạnh tranh và áp lực cho ngành xuất khẩu thủy sản. Tuy nhiên, áp lực này cũng buộc ngành phải tái cơ cấu nhanh chóng từ minh bạch hóa chuỗi cung ứng, đầu tư chế biến sâu đến đa dạng hóa thị trường xuất khẩu.

Nếu vượt qua được giai đoạn khó khăn này, ngành thủy sản Việt Nam sẽ đứng vững hơn trên thị trường toàn cầu và phát triển bền vững hơn. Thuế có thể là lực cản trước mắt nhưng là cú hích cần thiết để ngành thủy sản Việt Nam thay đổi. Nếu tận dụng được, đây sẽ là bước ngoặt cho phát triển lâu dài.

Đông Phong