Iceland: AI vẽ bản đồ ngư trường – Lối đi mới cho nghề cá bền vững

Trong con mắt của nhiều người, ngành khai thác thủy sản thương mại vốn không gắn liền với khái niệm “công nghệ cao”. Đây là một trong những nghề lâu đời nhất thế giới, thường bị gắn mác lỗi thời, dựa nhiều vào kinh nghiệm và ít đổi mới. Dù tàu thuyền, động cơ hay công nghệ chế biến đã có bước tiến vượt bậc, thì những công cụ hỗ trợ ngư dân lựa chọn ngư trường lại hầu như giậm chân tại chỗ.

Chính điều này đã thôi thúc Sveinn Sigurður Jóhannesson, một nhà nghiên cứu trẻ người Iceland dấn thân tìm lời giải. Trong quá trình thực hiện luận văn cử nhân với đề tài “Đổi mới bằng AI trong ngành thủy sản”, ông nhận ra một phần quan trọng của nghề cá đang bị bỏ lại phía sau trong tiến trình phát triển. “Ngư dân vẫn chưa có công cụ hiện đại để xác định nên đưa tàu đến đâu, đánh bắt ở vùng nào. Trong khi đó, chúng ta đã có những đột phá lớn ở các lĩnh vực khác,” ông chia sẻ.

Từ nhận thức này, Jóhannesson đã sáng lập GreenFish năm 2023, một công ty chuyên nghiên cứu và ứng dụng trí tuệ nhân tạo (AI) vào nghề cá. GreenFish phát triển các công cụ dựa trên phân tích hàng triệu dữ liệu từ nhật ký khai thác kết hợp với thông tin môi trường, giúp ngư dân có thêm căn cứ khoa học khi ra quyết định.

“Những công cụ chúng tôi tạo ra không chỉ dự báo mà còn đưa ra gợi ý hành động cụ thể, hỗ trợ quá trình ra quyết định và nâng cao hiệu quả tổng thể,” Jóhannesson nói.

AI, dữ liệu lớn và vệ tinh: Định hình tương lai

Điểm đặc biệt của GreenFish nằm ở cách họ kết hợp ba yếu tố: AI, dữ liệu lớn và thông tin vệ tinh. Công ty sử dụng dữ liệu nhật ký khai thác kéo dài hàng chục năm, kết hợp với dự báo môi trường từ NASA và Cơ quan Vũ trụ châu Âu (ESA), để xây dựng các mô hình dự báo. Kết quả là ngư dân có thể biết trước tới 8 ngày khu vực nào nhiều khả năng tập trung cá.

Năm 2025, GreenFish đã giành giải Đổi mới thủy sản (Seafood Innovation Award) tại Diễn đàn Thủy sản Bắc Đại Tây Dương (Na Uy) nhờ mô hình AI đột phá. Mô hình này có khả năng dự báo ngư trường trên toàn bộ các vùng biển, bao phủ cả nhóm cá nổi và cá đáy như cá ngừ, cá tuyết, cá trích, cá mòi hay cá nục.

Với độ chính xác tối thiểu 75% và có khi đạt tới 92%, hệ thống không chỉ xác định được vị trí đàn cá mà còn ước lượng chất lượng, sản lượng và kích cỡ. Điều này giúp ngư dân tối đa hóa giá trị mỗi chuyến biển, đồng thời giảm thiểu rủi ro khi đánh bắt.

Đằng sau kết quả ấy là khả năng xử lý dữ liệu khổng lồ. Đội ngũ GreenFish phân tích các yếu tố như vị trí, tập tính di cư, biến đổi hành vi của từng loài cá trước những thay đổi của môi trường. Mô hình sau đó học hỏi liên tục để dự báo hành vi tương lai và đưa ra khuyến nghị theo thời gian thực.

“Chúng tôi bắt đầu với dự báo ngư trường nhằm rút ngắn thời gian ra khơi, giảm nhiên liệu và phát thải carbon,” Jóhannesson giải thích. “Rồi phát triển thêm các mô hình dự báo sản lượng, chất lượng, kích cỡ cá, thậm chí cả khả năng xuất hiện sản lượng ngoài mong muốn. Ngư dân giờ đây có thể tránh những vùng biển có nguy cơ cao, vừa tiết kiệm chi phí vừa tuân thủ yêu cầu bền vững.”

GreenFish còn chú trọng tính tiện lợi: phần mềm của họ hoạt động trên cả máy tính, máy tính bảng và điện thoại. Ngư dân có thể tra cứu thông tin ở bất cứ đâu, bất cứ lúc nào, ngay trên boong tàu giữa biển khơi.

Nghề cá bền vững: Dữ liệu dẫn đường

Theo Jóhannesson, công nghệ AI của GreenFish có tiềm năng làm thay đổi cách con người khai thác đại dương. Bằng việc giảm thời gian tìm cá và cắt bỏ những chuyến đi không cần thiết, mô hình giúp tiết kiệm nhiên liệu, giảm chi phí vận hành và hạ thấp phát thải carbon.

Quan trọng hơn, AI còn hỗ trợ tuân thủ các tiêu chuẩn khai thác bền vững: hạn chế khai thác ngoài mong muốn, giảm tỷ lệ loại bỏ cá nhỏ, góp phần bảo vệ quần thể thủy sản. GreenFish đã nhận được sự ủng hộ của Bộ Môi trường, Năng lượng và Khí hậu Iceland cùng Viện Nghiên cứu Biển Iceland – minh chứng cho giá trị thực tiễn của công nghệ này.

“Những dữ liệu chúng tôi phân tích đều dựa trên tri thức và kinh nghiệm tích lũy nhiều năm của ngư dân,” Jóhannesson nhấn mạnh. “Chúng tôi chỉ gợi ý những vùng biển tiềm năng, còn quyết định cuối cùng vẫn thuộc về họ. Khi kết hợp công nghệ với kinh nghiệm truyền thống, ngư dân có lợi thế vượt trội.”

Nhìn về tương lai, vị CEO trẻ tin rằng các công cụ như GreenFish sẽ trở thành trang thiết bị tiêu chuẩn trên mọi tàu cá. AI đang từng bước len lỏi vào mọi khía cạnh của ngành từ quản lý nguồn lợi, thực hành bền vững cho đến nghiên cứu và an toàn tàu thuyền.

“AI đã bước vào ngành thủy sản, và nó sẽ ở lại lâu dài, tiến hóa nhanh chóng,” Jóhannesson khẳng định. “Trong bối cảnh biến đổi khí hậu ảnh hưởng tới đại dương và nguồn lợi, tương lai của ngành cá phụ thuộc vào đổi mới và công nghệ. Mô hình của chúng tôi chính là trung tâm tri thức và công cụ trách nhiệm, giúp ngư dân hiểu sâu hơn về biển cả và từng loài cá, từ đó đưa ra quyết định đúng đắn.”

Tuấn Minh

Theo GlobalSeafood