Cần xây dựng chuỗi liên kết đồng bộ để cá rô phi Việt Nam bứt phá xuất khẩu

Ngôi sao đang lên của thủy sản

Theo ông Nguyễn Hoài Nam, cá rô phi đang vươn lên trở thành một trong những loài cá được tiêu thụ nhiều nhất thế giới. Năm 2024, sản lượng cá rô phi toàn cầu đạt hơn 7 triệu tấn, dự báo tăng lên 7,3 triệu tấn trong năm 2025, với tốc độ tăng trưởng bình quân khoảng 3,5%/năm.

Châu Á hiện là trung tâm sản xuất lớn nhất, chiếm tới 67% tổng sản lượng, trong đó Trung Quốc dẫn đầu với khoảng 1,8 triệu tấn, tương đương hơn một nửa lượng cá rô phi xuất khẩu toàn cầu.

Cá rô phi được đánh giá là loài cá “dễ nuôi – dễ thích nghi – hiệu quả cao”, đồng thời đáp ứng xu hướng tiêu dùng mới của thế giới: ưu tiên thực phẩm lành mạnh, có nguồn gốc bền vững và truy xuất rõ ràng. Các thị trường lớn như Mỹ, EU, Nhật Bản và Trung Đông đang gia tăng nhập khẩu sản phẩm cá rô phi đạt chứng nhận ASC, BAP hoặc GlobalGAP – một tín hiệu tích cực cho các nước đang phát triển như Việt Nam.

Ông Nguyễn Hoài Nam – Tổng Thư ký Hiệp hội Chế biến và Xuất khẩu Thủy sản Việt Nam (VASEP) trình bày tham luận. Ảnh: Thùy Khánh 

“Đây là thời điểm vàng để Việt Nam bứt phá, khi nhiều quốc gia sản xuất lớn đang gặp khó về chi phí, môi trường và dịch bệnh,” ông Nam nhận định.

Theo thống kê của VASEP, Việt Nam hiện có hơn 40.000 ha nuôi cá rô phi chuyên canh cùng 300.000 ha nuôi ghép và hơn 3 triệu m³ lồng bè. Mỗi năm, sản lượng đạt khoảng 310.000 tấn, chiếm khoảng 4 – 5% sản lượng toàn cầu. Cả nước có hơn 300 cơ sở sản xuất giống, 77 nhà máy thức ăn và 500 cơ sở chế biến đủ điều kiện xuất khẩu.

Tuy nhiên, theo ông Nam, chi phí sản xuất của ngành cá rô phi trong nước vẫn còn cao, trong đó thức ăn chiếm tới 65 – 70% tổng chi phí, khiến lợi nhuận của người nuôi chưa ổn định. Bên cạnh đó, sản xuất vẫn còn manh mún, nhỏ lẻ, thiếu liên kết chuỗi giữa người nuôi – doanh nghiệp chế biến – nhà phân phối, trong khi thương hiệu “Cá rô phi Việt Nam” chưa được định hình rõ ràng trên thị trường quốc tế.

“Chúng ta có tiềm năng, có điều kiện tự nhiên thuận lợi, có lực lượng lao động giàu kinh nghiệm, nhưng điều thiếu nhất là tư duy chuỗi giá trị và một chiến lược quốc gia dành riêng cho cá rô phi,” ông Nam nói.

Thị trường mở rộng – cơ hội xuất khẩu bứt phá

Theo phân tích của VASEP, trong 8 tháng đầu năm 2025, xuất khẩu cá rô phi Việt Nam tăng hơn 40%, đạt mức cao nhất trong 5 năm trở lại đây. Mỹ hiện là thị trường chủ lực, chiếm tới 62% tổng giá trị xuất khẩu, nhờ chính sách tăng thuế nhập khẩu 45–54% đối với cá rô phi từ Trung Quốc, tạo khoảng trống thị phần lớn cho Việt Nam, Brazil và Indonesia.

Ngoài ra, thị trường Nga, châu Âu và Trung Đông cũng đang gia tăng nhu cầu nhập khẩu cá rô phi từ Việt Nam, nhờ lợi thế sản phẩm có chất lượng thịt trắng, sạch và giá cả cạnh tranh.

Cùng với đó, các hiệp định thương mại tự do như EVFTA, CPTPP, ASEAN – Trung Quốc hay ASEAN – Hàn Quốc đang giúp cá rô phi Việt Nam hưởng ưu đãi thuế suất, mở rộng cơ hội thâm nhập thị trường cao cấp.

“Không chỉ là sự thay thế, mà là cơ hội tái định vị. Nếu tận dụng tốt, cá rô phi có thể trở thành ngành hàng xuất khẩu tỷ đô trong 5–7 năm tới,” ông Nam khẳng định.

Bốn trụ cột phát triển cá rô phi Việt Nam

Từ thực tiễn sản xuất và kinh nghiệm của các doanh nghiệp hội viên, ông Nguyễn Hoài Nam đề xuất bốn trụ cột chiến lược để phát triển ngành cá rô phi bền vững, hiệu quả và có thương hiệu:

Thứ nhất, chuẩn hóa vùng nuôi và tăng cường quản lý chất lượng. Cần quy hoạch các vùng nuôi tập trung theo tiêu chuẩn VietGAP, ASC, gắn với cấp mã vùng và hệ thống truy xuất điện tử. Việc quan trắc môi trường, giám sát dịch bệnh thường xuyên là nền tảng để xây dựng thương hiệu quốc gia có uy tín.

Thứ hai, thúc đẩy liên kết giữa sản xuất – chế biến – thị trường. Ông Nam nhấn mạnh, muốn phát triển bền vững, phải có doanh nghiệp hạt nhân đóng vai trò trung tâm liên kết, bao tiêu đầu ra ổn định cho người nuôi, bảo đảm giá thu mua hợp lý và minh bạch.

Thứ ba, đa dạng hóa sản phẩm và đầu tư chế biến sâu. Hiện hơn 80% sản lượng cá rô phi xuất khẩu của Việt Nam vẫn ở dạng phi lê đông lạnh, giá trị gia tăng thấp. Trong khi đó, thị trường lại có nhu cầu lớn với các sản phẩm chế biến sẵn như chả cá, cá tẩm bột, đồ hộp, dầu cá, collagen hoặc bột protein từ phụ phẩm. “Phải xem phụ phẩm là tài nguyên, không phải phế phẩm,” ông nói.

Thứ tư, xây dựng và quảng bá thương hiệu “Vietnam Tilapia”. VASEP đề xuất Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn phối hợp cùng các địa phương và doanh nghiệp xây dựng chiến lược thương hiệu quốc gia cho cá rô phi, với logo, chứng nhận và thông điệp gắn với giá trị “xanh – sạch – bền vững”.

Theo ông Nguyễn Hoài Nam, mục tiêu trong giai đoạn 2025 – 2030 là tăng sản lượng cá rô phi thương phẩm 10 – 15% mỗi năm, phấn đấu đạt kim ngạch xuất khẩu trên 100 triệu USD vào năm 2027.

Để đạt được mục tiêu này, cần sự phối hợp chặt chẽ giữa Nhà nước, doanh nghiệp và người nuôi. Nhà nước đóng vai trò kiến tạo – ban hành chính sách tín dụng ưu đãi, quy hoạch vùng nuôi; doanh nghiệp đầu tư vào công nghệ và chế biến sâu; còn người nuôi cần áp dụng quy trình sản xuất an toàn, truy xuất nguồn gốc và gắn bó với chuỗi giá trị.

“Cá rô phi sẽ không chỉ là một sản phẩm xuất khẩu, mà là biểu tượng cho chiến lược phát triển thủy sản xanh của Việt Nam – nơi tăng trưởng kinh tế song hành với bảo vệ môi trường và sinh kế cộng đồng,” ông Nguyễn Hoài Nam nhấn mạnh.

Thùy Khánh