Liên kết chuỗi – chìa khóa mở đường cho nghề nuôi cá rô phi bền vững

Phát biểu tại diễn đàn, ông Nhữ Văn Cẩn – Phó Cục trưởng Cục Thủy sản và Kiểm ngư khẳng định, cá rô phi là đối tượng nuôi có tiềm năng lớn, phù hợp với điều kiện tự nhiên của Việt Nam và xu thế tiêu dùng toàn cầu. Tuy nhiên, để phát triển bền vững, cần tổ chức lại sản xuất theo chuỗi giá trị, từ con giống, kỹ thuật nuôi đến chế biến và tiêu thụ. “Chúng ta đã có kinh nghiệm thành công với cá tra. Giờ là lúc cần một chiến lược tương tự cho cá rô phi, với quy mô bài bản, công nghệ hiện đại và thị trường ổn định,” ông nói.

Theo ông Cẩn, Cục Thủy sản và Kiểm ngư đang hoàn thiện khung chính sách và lộ trình phát triển cho nghề nuôi cá rô phi, tập trung vào 8 nhóm giải pháp trọng tâm. Trong đó, ưu tiên hàng đầu là quy hoạch vùng nuôi và hạ tầng kỹ thuật đồng bộ, phát triển giống chất lượng cao, ứng dụng công nghệ nuôi tiên tiến, xây dựng vùng nguyên liệu đạt chuẩn truy xuất nguồn gốc và tổ chức sản xuất theo chuỗi khép kín. Cùng với đó là các giải pháp phát triển thức ăn trong nước, đầu tư chế biến sâu, hoàn thiện cơ chế chính sách, tăng cường quản lý chất lượng và xúc tiến thương mại. “Điều quan trọng nhất là phải chuyển từ định hướng sang hành động cụ thể, có đầu mối chịu trách nhiệm và chỉ số đánh giá rõ ràng,” ông Cẩn nhấn mạnh. 

Các đại biểu thảo luận tại Diễn đàn phát triển sản xuất và tiêu thụ cá rô phi 2025. Ảnh: Thùy Khánh 

Tại diễn đàn, các đại biểu thống nhất, yếu tố “chuỗi liên kết” chính là chìa khóa để nghề nuôi cá rô phi phát triển bền vững. Thực tế hiện nay, phần lớn người nuôi vẫn sản xuất nhỏ lẻ, thiếu ràng buộc về kỹ thuật và tiêu chuẩn, trong khi doanh nghiệp chế biến lại gặp khó trong việc tìm nguồn nguyên liệu đồng đều, ổn định. 

Đại diện Hợp tác xã Thủy sản Xuyên Việt – đơn vị đang vận hành chuỗi sản xuất từ giống đến chế biến tại Hải Phòng chia sẻ, khi người nuôi có hợp đồng bao tiêu, được hỗ trợ giống, thức ăn và hướng dẫn kỹ thuật, họ sẽ chủ động đầu tư hơn, tuân thủ quy trình và đảm bảo chất lượng sản phẩm. Ngược lại, doanh nghiệp có thể yên tâm với vùng nguyên liệu đạt chuẩn, truy xuất được nguồn gốc, đáp ứng yêu cầu của thị trường xuất khẩu. “Liên kết chuỗi không thể chỉ dừng ở lời hứa, mà phải là cam kết bằng hợp đồng, có trách nhiệm và chia sẻ lợi ích rõ ràng,” ông Lê Văn Việt – Chủ tịch HĐQT Xuyên Việt Coop nhấn mạnh.

Song song đó, vấn đề con giống cũng được xem là nền tảng then chốt. Hiện cả nước có hơn 300 cơ sở sản xuất giống cá rô phi, song chỉ khoảng 40% đạt tiêu chuẩn VietGAP hoặc có nguồn gốc di truyền được kiểm soát. Đại diện Cục Thủy sản và Kiểm ngư cho biết ngành sẽ mở rộng chương trình chọn giống GIFT, rô phi đỏ và Phú Ninh, kết hợp xây dựng hệ thống trại giống gốc – vệ tinh, áp dụng kiểm định di truyền để bảo đảm chất lượng và tính thuần của đàn cá. Cùng với đó là việc khuyến khích các cơ sở ươm giống áp dụng công nghệ sinh học, quản lý truy xuất nguồn gốc và ghi nhật ký điện tử – yếu tố ngày càng bắt buộc đối với sản phẩm thủy sản xuất khẩu.

Một vấn đề khác được nhiều đại biểu bàn luận là chi phí sản xuất cao, trong đó riêng thức ăn chiếm tới 65–70% giá thành. Đây là điểm yếu khiến cá rô phi Việt Nam khó cạnh tranh với các nước như Trung Quốc hay Indonesia. Giải pháp được đưa ra là khuyến khích các doanh nghiệp trong nước sản xuất thức ăn từ nguồn nguyên liệu sẵn có như đậu nành, cám gạo, bột cá nội địa và phụ phẩm nông nghiệp.

Bên cạnh đó, cần áp dụng các mô hình cho ăn thông minh, quản lý lượng thức ăn hợp lý và tăng cường chuyển giao công nghệ nuôi tiết kiệm chi phí. Một số mô hình ứng dụng công nghệ Biofloc và hệ thống tuần hoàn (RAS) tại Hải Phòng, Bắc Ninh, Đồng Tháp đã chứng minh hiệu quả, giúp giảm 20–30% chi phí thức ăn, cải thiện năng suất và chất lượng nước nuôi.

Hiệp hội Chế biến và Xuất khẩu Thủy sản Việt Nam (VASEP) nhấn mạnh vai trò của chế biến sâu trong việc nâng cao giá trị gia tăng. Hiện hơn 80% sản lượng cá rô phi xuất khẩu của Việt Nam vẫn là phi lê đông lạnh, trong khi thị trường thế giới đang ưa chuộng các sản phẩm tiện lợi như chả cá, cá tẩm bột, dầu cá, bột protein và collagen. “Phụ phẩm không phải là phế phẩm. Nếu biết tận dụng, chúng ta có thể tăng giá trị con cá lên 30–40%,” đại diện VASEP chia sẻ. Cục Thủy sản và Kiểm ngư cho biết sẽ phối hợp cùng các doanh nghiệp xây dựng thương hiệu quốc gia cho cá rô phi gắn với tiêu chí xanh, sạch, bền vững, tương tự cách ngành đã làm thành công với cá tra.

Ngoài ra, các đại biểu cũng đề xuất Chính phủ và Bộ Nông nghiệp và Môi trường ban hành chính sách tín dụng xanh ưu đãi cho doanh nghiệp đầu tư công nghệ nuôi tuần hoàn, dây chuyền chế biến sâu và xử lý phụ phẩm. Bên cạnh đó là việc tăng cường các chương trình khuyến nông, đào tạo kỹ thuật, hướng dẫn quản trị chuỗi giá trị và quản lý chất lượng sản phẩm. “Nếu người nuôi được trang bị kiến thức, được tiếp cận công nghệ và có thị trường ổn định, họ sẽ gắn bó lâu dài. Đó mới là gốc của phát triển bền vững,” ông Cẩn nhấn mạnh.

Thùy Khánh