Cua Cà Mau – Hương rừng Vị biển

Sản phẩm sinh thái, giá trị tinh hoa 

Ngày 11/12/2015, Cục Sở hữu trí tuệ (Bộ Khoa học và Công nghệ) cấp Giấy chứng nhận Nhãn hiệu tập thể “Cua Năm Căn – Cà Mau”. Đến năm 2022, thương hiệu “Cua Cà Mau” được bảo hộ Chỉ dẫn địa lý, để xây dựng và bảo vệ thương hiệu nông sản đặc trưng. 

Kết quả đó, phát triển từ điều kiện tự nhiên đặc thù. Từ xưa, con cua ở Cà Mau sinh sôi tự nhiên. Trứng cua và cua con từ biển theo thuỷ triều vào rừng ngập mặn trú ngụ rồi lớn lên. Hoàn toàn tự nhiên làm nên cua Cà Mau sinh thái, mang giá trị kinh tế, bảo vệ môi trường và cả bản sắc văn hoá địa phương.

Cua Cà Mau có tem chỉ dẫn địa lý được bảo hộ

Khi nuôi tôm lợ phát triển, con cua được nuôi thêm vào ao tôm để tăng thêm giá trị, ổn định thu nhập cho người nông dân, nhất là những khi tôm bị dịch bệnh. Theo thời gian, biến đổi khí hậu gây nhiều khó khăn cho con tôm thì con cua không ngừng tăng giá trị ổn định cuộc sống cho người nông dân, ở nhiều cánh rừng và vùng đất đã giữ vị trí là sản phẩm chính. Hàng năm, “thủ phủ tôm Cà Mau” đã có hàng chục ngàn tấn, xuất khẩu giá trị hàng trăm triệu đô la Mỹ. 

Con cua biển Cà Mau từ món ăn dân dã đã thành đặc sản, định vị giá trị tinh hoa ở thịt chắc, dai, vị ngọt thơm đậm đà, gạch béo mà không nơi nào có được. Khi “Cua Năm Căn – Cà Mau” được cấp Giấy chứng nhận Nhãn hiệu tập thể thì Tổ chức Kỷ lục Việt Nam (VietKings) cũng vinh danh trong Top 100 món ăn đặc sản Việt Nam giai đoạn 2020-2021. Khi “Cua Cà Mau” được bảo hộ Chỉ dẫn địa lý, lại tiếp tục xác lập kỷ lục với 69 món ăn chế biến từ cua vào năm 2022.

Lúc khai thác tự nhiên, trước năm 1980, Cua Cà Mau đã được xuất khẩu sang Hồng Kông, Đài Loan. Sau năm 1990, nghề nuôi cua biển phát triển, xuất khẩu mở rộng mạnh mẽ sang Trung Quốc và một số thị trường khác, nhất là với sản phẩm nuôi sinh thái, truy xuất được nguồn gốc. Đặc biệt, khác với con tôm, Cua Cà Mau được tiêu thụ mạnh ở thị trường nội địa, có mặt trong nhiều hệ thống siêu thị, nhà hàng cao cấp. Tại thị trường nội địa, cua gạch có giá từ 400.000-700.000 đồng/kg, dịp lễ tết nhiều lúc cao hơn. thậm chí cao hơn vào dịp lễ, tết. 

Định hướng phát triển, khắc phục hạn chế

Hiện tại, Cà Mau có hơn 3.000 ha nuôi tôm – lúa – cua, tôm – cua – rừng đạt chứng nhận quốc tế ASC, BAP. Kế hoạch đến cuối năm 2025 phát triển thêm hơn 1.000 ha. Ở Cà Mau có nhiều hợp tác xã nuôi cua đang phấn đấu 100% diện tích đạt các chứng nhận quốc tế. Mục tiêu năm 2030, tổng diện tích nuôi cua kết hợp khoảng 265.000 ha, năng suất bình quân 0,15 tấn/ha, sản lượng khoảng 40.000 tấn. Trong đó, nuôi bán thâm canh 500 ha, năng suất 0,5 tấn/ha, sản lượng 250 tấn. Xuất khẩu ít nhất 30% sản lượng. 

Cua Cà Mau nuôi hoàn toàn tự nhiên gắn với việc bảo vệ rừng ngập mặn nên giá trị không ngừng nâng cao trong bối cảnh thương mại toàn cầu ngày càng đề cao giá trị xanh giữ đa dạng sinh học

Để đạt được mục tục đó, phải vượt qua một số hạn chế, tập trung ở con giống và liên kết sản xuất. Hiện nay, cua giống còn phụ thuộc vào khai thác tự nhiên 95%. Cà Mau có một số cơ sở sản xuất cua giống nhân tạo nhưng quy mô nhỏ, tỷ lệ thành công còn thấp. 

Chưa đảm bảo giống nên chưa chủ động được sản xuất, không ổn định giá cả và chất lượng. Cua nuôi còn dễ bị bệnh, tỷ lệ sống thấp và gây rủi ro cạn kiệt tài nguyên cua bố mẹ, ảnh hưởng tới hệ sinh thái, không đảm bảo phát triển bền vững. Từ năm 2020 đến nay, dịch bệnh trên cua tăng mạnh. Giai đoạn 2021 – 2024, hơn 20.000 ha cua nuôi bị bệnh, gây thiệt hại 15 – 35%. Riêng quý I/2025, có 2.000 ha bị bệnh, tỷ lệ thiệt hại từ 5-40%, ảnh hưởng trực tiếp đến hàng trăm hộ nuôi. Kết quả phân tích của các nhà khoa học cho biết, tác nhân gây bệnh là ký sinh trùng giáp xác chân tơ Sacculina spp, có thể lây nhiễm ở nhiều kích cỡ cua. 

Hạn chế lớn tiếp theo là thiếu liên kết chuỗi nuôi và chế biến, tiêu thụ. Phần lớn cua đang được tiêu thụ tươi sống qua chợ truyền thống và xuất tiểu ngạch sang Trung Quốc. Tình trạng này dẫn đến nhiều khoảng trống kìm hãm sự phát triển, trong đó có cả nạn mạo danh thương hiệu “Cua Cà Mau”. Một số doanh nghiệp đã phát hiện hành vi đưa cua từ nơi khác về Cà Mau, dán nhãn “Cua Cà Mau” để tiêu thụ. 

Thiếu liên kết chuỗi thì không thể truy xuất nguồn gốc sản phẩm, khó đảm bảo an toàn thực phẩm. Hạn chế này đang là điểm nghẽn lớn để đáp ứng nhu cầu của người tiêu dùng, mở rộng thị trường trong nước và quốc tế.

Nâng tầm thương hiệu cho hương rừng vị biển bay xa

Tỉnh Cà Mau đã mời nhiều cơ quan nghiên cứu nâng cao chất lượng cua giống. Các hợp tác xã và doanh nghiệp đang đẩy mạnh tuân thủ các tiêu chuẩn kỹ thuật tiên tiến và thắt chặt liên kết để nâng tầm thương hiệu “Cua Cà Mau”, thúc đẩy mở rộng thị trường.

“Thịt càng cua sinh thái” của Hợp tác xã Tài Thịnh Phát Farm, đặc sản thiên nhiên từ vùng rừng ngập mặn Năm Căn Cà Mau đã có mặt ở nhiều ở siêu thị 

Điển hình như Hợp tác xã Đồng Tâm ở xã Trần Văn Thời tuân thủ quy trình kỹ thuật theo tiêu chuẩn quốc tế để hợp tác với doanh nghiệp bao tiêu sản phẩm. Nhờ đó, năng suất quảng canh ổn định trung bình 0,3 tấn/ha, và đang chuyển sang chuyên canh với giống tốt, có đầu tư bảo vệ. Hợp tác xã Tài Thịnh Phát Farm ở xã Tam Giang mở rộng diện tích nuôi cua trong ao tôm công nghiệp bỏ trống, có hệ thống làm mát và phòng dịch bệnh cho cua đạt kết quả tốt; còn thử nghiệm việc nuôi cua bằng hộp và bè nổi, thu hoạch khá. Các hợp tác xã phấn đấu 100% đạt các chứng nhận quốc tế.

Nhiều trang trại cua đã lắng lọc và xử lý nước biển trước khi đưa vào hệ thống nuôi, nghiên cứu nuôi cua lột có thịt mềm, ngọt, ăn được cả con nhờ lớp vỏ mỏng, với giá bán rất hấp dẫn. Con cua từ nuôi truyền thống hoàn toàn dựa vào thiên nhiên đang chuyển mạnh ứng dụng công nghệ để nâng cao giá trị, phát triển bền vững. 

Liên kết với nông dân, Công ty TNHH Dư Thái Bình mỗi năm xuất khẩu chính ngạch hơn 130 tấn cua sống sang Trung Quốc. Công ty này, năm 2022 tham dự Ngày hội Cua Cà Mau lần thứ I đã giành danh hiệu “Cua Sumo” với con cua nặng 1,452 kg. Công ty TOH Fish tập trung đầu tư xây dựng chuỗi cung ứng cua biển sạch, có truy xuất nguồn gốc, đạt chuẩn HACCP để hướng đến thị trường EU và Nhật Bản. Công ty CP Quốc tế Logistics Hoàng Hà ký hợp đồng tiêu thụ cua với nhiều hợp tác xã và đại lý thu mua. Qua liên kết, nhiều sản phẩm OCOP như “Thịt cua sinh thái” của Hợp tác xã Tài Thịnh Phát Farm đã có mặt khá nhiều ở siêu thị Big C, VinMart, Mega Market, AEON. Kinh doanh Cua Cà Mau đã có 6 doanh nghiệp được cấp Giấy chứng nhận xuất xứ hàng hoá (CO), đủ điều kiện cạnh tranh toàn cầu. 

Chuỗi liên kết đã thúc đẩy phát triển mô hình “trồng rừng nuôi cua – nuôi cua giữ rừng”, chiếm khoảng 60% tổng diện tích nuôi cua. Với cua-rừng, tỉnh Cà Mau thúc đẩy hướng tới nền sản xuất tuần hoàn, sinh thái, hữu cơ, ứng dụng công nghệ cao, góp phần thực hiện cam kết phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050 của Việt Nam. 

Nhiều doanh nghiệp Nhật Bản, Hàn Quốc, Singapore, Malaysia, Trung Quốc đã tìm đến Cà Mau, khảo sát vùng nuôi, đánh giá cao tính minh bạch và bày tỏ sự quan tâm đến cua tươi, cua lột cùng một số sản phẩm chế biến từ cua. Công ty 101 PTE Vegetarian Singapore đã ký biên bản ghi nhớ để mua cua của một số hợp tác xã. Chuỗi siêu thị NSK GROCER SDN BHD tại Malaysia đã tiếp cận sản phẩm cua chất lượng cao của Hợp tác xã Tài Thịnh Phát Farm. 

Theo kế hoạch, giữa tháng 11/2025, Cà Mau tổ chức Ngày hội Cua Cà Mau lần thứ 2 với chủ đề “Cua Cà Mau – Hương rừng, Vị biển” để giới thiệu chuỗi giá trị ngành cua trong vị thế mới. Từ đây, nâng tầm nhận diện thương hiệu, xúc tiến thương mại, kết nối cung – cầu với chỉ dẫn địa lý “Cua Cà Mau”, nhãn hiệu tập thể “Cua Năm Căn – Cà Mau” để đưa hương rừng, vị biển không ngừng bay xa.

Sáu Nghệ