Dự báo xuất khẩu sang thị trường Trung Quốc duy trì tăng nhẹ dịp cuối năm

Theo báo cáo xuất nhập khẩu nông lâm thủy sản tháng 10/2025 của Viện Chiến lược, Chính sách nông nghiệp và môi trường (Bộ Nông nghiệp và Môi trường), kim ngạch thủy sản của Việt Nam sang Trung Quốc trong tháng 9 đạt hơn 211 triệu USD, giảm nhẹ 2,1% so với tháng trước nhưng tăng 7,1% so với cùng kỳ. Tính chung 9 tháng đầu năm, xuất khẩu đạt hơn 1,63 tỷ USD, gần chạm mức của cả năm 2024. Cơ cấu hàng xuất khẩu cho thấy tôm tiếp tục là mặt hàng chủ lực, chiếm khoảng 58% giá trị trong tháng 9, đạt gần 123 triệu USD. Các sản phẩm cá da trơn, cá thịt trắng đạt hơn 40 triệu USD; mực, bạch tuộc và cua ghẹ chiếm phần còn lại. Tốc độ tăng trưởng ổn định cho thấy thị trường Trung Quốc vẫn là điểm đến lớn nhất của thủy sản Việt Nam, nhất là nhóm sản phẩm tươi, đông lạnh và chế biến.

Xuất khẩu nhóm hàng tôm của Việt Nam sang thị trường Trung Quốc có sự phục hồi tương đối ổn định.

Tuy nhiên, thị trường này đang xuất hiện nhiều cảnh báo mới từ phía cơ quan quản lý Trung Quốc. Đáng chú ý nhất là quy định mới của Hải quan Trung Quốc (GACC) liên quan Lệnh 280, khuôn khổ thay thế Lệnh 248, sẽ siết chặt hơn các yêu cầu về đăng ký và quản lý cơ sở chế biến nước ngoài. Theo đó, chỉ các sản phẩm và doanh nghiệp nằm trong danh mục được công bố mới được phép đăng ký; các mã xuất khẩu có thể bị đình chỉ nếu không cập nhật đúng quy định hoặc không đáp ứng tiêu chuẩn an toàn thực phẩm. Doanh nghiệp Việt Nam, đặc biệt trong nhóm thủy sản, được cảnh báo cần rà soát toàn bộ hồ sơ, kiểm soát mã số và chủ động hoàn thiện hệ thống truy xuất nguồn gốc.

Cùng với đó, thủ tục kiểm nghiệm, kiểm dịch tại cửa khẩu cũng xuất hiện nguy cơ quá tải và gián đoạn. Báo cáo dẫn trường hợp gần 2.000 container sầu riêng bị ùn ứ do phòng xét nghiệm tạm ngừng tiếp nhận mẫu kiểm tra hai chỉ tiêu bắt buộc, khiến hàng hóa chậm thông quan nhiều ngày. Dù sự cố không liên quan trực tiếp đến thủy sản, nhưng vẫn được coi là bài học cảnh báo quan trọng vì cơ chế xét nghiệm của Trung Quốc đang ngày càng siết chặt, thời gian xử lý có thể kéo dài, ảnh hưởng ngay lập tức tới các mặt hàng nhạy cảm như tôm và cá thịt trắng.

Ngoài các rủi ro về thủ tục, nhu cầu trong nước của Trung Quốc cũng có biến động. Ngành chế biến cá thịt trắng phục vụ tái xuất của nước này đang chịu áp lực do giá nguyên liệu tăng và thay đổi trong chính sách thương mại một số thị trường lớn, khiến tình hình nhập nguyên liệu từ Việt Nam có thời điểm chững lại. Bên cạnh đó, xu hướng đa dạng hóa nguồn cung và ưu tiên hàng nội địa của Trung Quốc khiến các doanh nghiệp Việt Nam không thể chủ quan trong việc duy trì thị phần.

Trong bối cảnh đó, dự báo cho thấy xuất khẩu thủy sản sang Trung Quốc những tháng cuối năm 2025 có thể duy trì đà tăng nhẹ nhờ nhu cầu cao vào mùa lễ hội và sự phục hồi tương đối ổn định của nhóm tôm. Nếu các nút thắt về xét nghiệm được khắc phục, kim ngạch quý tới có thể tăng từ 3 – 8% so với cùng kỳ. Trường hợp thuận lợi hơn, khi nhiều sản phẩm chế biến tiếp tục được phía Trung Quốc cấp phép, mức tăng trưởng có thể đạt 10 – 15%.

Tuy nhiên, các rủi ro về thủ tục có thể tạo ra cú “phanh gấp” cho xuất khẩu. Nếu Lệnh 280 được triển khai sớm hơn dự kiến hoặc các phòng xét nghiệm cửa khẩu siết lại quy trình kiểm tra, kim ngạch có thể giảm 10 – 20% trong ngắn hạn do chậm thông quan, đình chỉ mã hoặc chi phí kiểm định tăng mạnh. Đây là yếu tố bất định lớn nhất đối với doanh nghiệp thủy sản Việt Nam trong nửa đầu năm 2026.

Các chuyên gia khuyến nghị doanh nghiệp cần khẩn trương rà soát mã đăng ký GACC, chuẩn hóa hồ sơ theo yêu cầu mới; tăng cường năng lực kiểm soát chất lượng, nhất là chứng nhận HACCP, BRC và truy xuất nguồn gốc. Đồng thời, doanh nghiệp được khuyến cáo thiết lập cơ chế cập nhật thường xuyên với cơ quan chức năng Việt Nam và các phòng xét nghiệm để chủ động điều tiết tiến độ giao hàng, tránh rơi vào tình trạng ách tắc như một số mặt hàng nông sản gần đây. Việc đa dạng hóa khách hàng, tăng tỷ trọng sản phẩm chế biến và nâng cao khả năng ứng phó rủi ro logistics cũng được xem là giải pháp dài hạn nhằm giữ vững thị phần trong thị trường Trung Quốc vốn giàu tiềm năng nhưng ngày càng chặt chẽ về tiêu chuẩn.

Phan Thảo