Mô hình tôm – rừng tạo giá trị kép cho kinh tế và môi trường

Tại hội thảo triển khai Khung đa dạng sinh học toàn cầu Kunming – Montreal (GBF) tổ chức ngày 27/11, tham luận của ông Lâm Thái Xuyên, Giám đốc Doanh nghiệp xã hội Minh Phú thu hút sự chú ý khi giới thiệu mô hình “Nuôi tôm bền vững gắn với bảo tồn đa dạng sinh học”. Mô hình được đánh giá là tạo ra giá trị kép cho kinh tế và môi trường tại địa phương.

Cà Mau sở hữu hơn 110.708 ha rừng ngập mặn, một trong những vùng rừng ngập mặn lớn nhất Việt Nam. Tại đây, hàng chục nghìn hộ dân xã Ngọc Hiển sinh sống bằng nghề nuôi tôm dưới tán rừng trên diện tích khoảng 57.000 ha. Mô hình này dựa trên nền tảng một hệ sinh thái đặc biệt giàu có: 27/32 loài cây ngập mặn đặc hữu, cùng vô số loài chim, thú, bò sát và cá sinh sống trong khu vực. Trong không gian ấy, rừng ngập mặn đóng vai trò như “hệ thống lọc tự nhiên” giữ lại phù sa, điều hòa nước, chống xói lở và tạo nguồn thức ăn tự nhiên cho tôm. Sự cân bằng sinh thái này giúp tôm sinh trưởng thuận tự nhiên mà hầu như không cần đến hóa chất hay thức ăn công nghiệp.

Ông Lâm Thái Xuyên, Giám đốc Doanh nghiệp xã hội Minh Phú trình bày tham luận. Ảnh: Thùy Khánh 

Theo ông Lâm Thái Xuyên, sức sống của mô hình này không chỉ đến từ thiên nhiên, mà từ chính người dân – những người trực tiếp bảo vệ và khai thác rừng một cách bền vững. Minh Phú đã tổ chức tập huấn kỹ thuật, xây dựng hợp tác xã và nhóm hộ liên kết, và áp dụng nhật ký điện tử, bản đồ số để theo dõi tình trạng rừng và vùng nuôi theo thời gian thực. Sự tham gia sâu của cộng đồng tạo nên “vòng tròn bền vững”: rừng nuôi tôm – tôm nuôi rừng. Khi rừng khỏe, tôm khỏe; khi tôm mang lại giá trị cao, người dân có động lực giữ rừng. Đây là điểm khác biệt quan trọng so với những mô hình khai thác ngắn hạn gây suy kiệt tài nguyên.

Một trong những thành công nổi bật của mô hình là khả năng đáp ứng hàng loạt tiêu chuẩn quốc tế khắt khe như ASC, BAP, EU Organic, Canada Organic, hay thậm chí tiêu chuẩn Selva Shrimp yêu cầu giữ tối thiểu 50% diện tích che phủ rừng ngập mặn. Đây đều là những chứng nhận yêu cầu đảm bảo vùng đệm sinh thái, bảo vệ loài bản địa và hạn chế tối đa việc can thiệp hóa chất. Đến nay, 5.169 hộ dân với khoảng 18.680 ha vùng nuôi đã tham gia vào chuỗi liên kết đạt chuẩn quốc tế. Những chứng nhận này không chỉ mở cánh cửa thị trường quốc tế, mà quan trọng hơn, chứng minh rằng mô hình nuôi tôm dựa vào hệ sinh thái tự nhiên hoàn toàn có thể đáp ứng chuẩn mực cao nhất của thế giới.

Mô hình tôm – rừng trở thành sinh kế quan trọng của người dân xã Ngọc Hiển, tỉnh Cà Mau. Ảnh: Kim Anh.

Có thể thấy, mô hình tôm – rừng mang lại nhiều lợi ích rõ rệt. Rừng ngập mặn được giữ nguyên, đóng vai trò như “tấm khiên sinh học” bảo vệ môi trường và duy trì nguồn lợi tự nhiên. Trong khi đó, tôm sinh thái thường có giá bán cao hơn tôm thông thường nhờ truy xuất minh bạch và chứng nhận quốc tế. Người dân không phải phụ thuộc vào hóa chất hoặc mô hình thâm canh rủi ro cao, giúp giảm chi phí và ổn định thu nhập. Không chỉ vậy, rừng ngập mặn còn giúp giảm xói lở, chống nước biển dâng và bảo vệ đê biển – yếu tố then chốt đối với Cà Mau.

Trong tham luận, ông Xuyên nhắc lại câu chuyện “Cá kèo nổi như mù u rụng”, khi nguồn lợi cá kèo suy kiệt do hai thời kỳ tác động mạnh: chuyển đổi đất ngập mặn để trồng lúa và sau đó là phong trào nuôi tôm thâm canh khiến ấu trùng cá kèo bị tiêu diệt hàng loạt. Câu chuyện này là lời nhắc nhở trực tiếp rằng nếu can thiệp sai cách, hệ sinh thái có thể bị phá vỡ và mất nhiều năm để phục hồi. Mô hình tôm – rừng vì vậy không chỉ là lựa chọn kinh tế, mà còn là hành động ứng xử có trách nhiệm với hệ sinh thái.

Trong bối cảnh Việt Nam đang triển khai Khung Kunming – Montreal, mô hình tôm – rừng của Minh Phú cho thấy một hướng đi phù hợp: giảm áp lực lên hệ sinh thái, phục hồi đa dạng sinh học, phát triển kinh tế bền vững và huy động cộng đồng tham gia quản lý tài nguyên. Ông Xuyên cho biết, thời gian tới Minh Phú sẽ tiếp tục mở rộng mô hình, áp dụng chuyển đổi số sâu hơn và tăng cường hợp tác công – tư – cộng đồng để củng cố vùng nuôi đạt chuẩn quốc tế.

Thùy Khánh