Hoàn thiện khung tài chính quản lý rác thải trên sông, vịnh và ven bờ

Sự kiện thu hút sự tham gia của đại diện các cơ quan quản lý nhà nước ở địa phương, các đơn vị cung cấp dịch vụ môi trường, doanh nghiệp đổi mới sáng tạo cùng các nhà đầu tư trong và ngoài nước. Trọng tâm của thảo luận là xây dựng khung định mức chi phí tài chính – yếu tố nền tảng giúp duy trì hoạt động thu gom, vận chuyển và xử lý rác nổi một cách bền vững.

Theo các đại biểu, trong nhiều năm qua, công tác thu gom rác thải trên mặt nước chủ yếu dựa vào các dự án thí điểm ngắn hạn, nguồn tài trợ quốc tế hoặc xã hội hóa, dẫn tới khó khăn trong việc duy trì hoạt động lâu dài. Việc thiếu các định mức kinh tế – kỹ thuật và cơ chế tài chính rõ ràng khiến nhiều mô hình hiệu quả chưa thể được tích hợp vào hệ thống dịch vụ công của địa phương.

Buổi thảo luận nằm trong khuôn khổ hợp tác toàn cầu giữa UNDP và tổ chức The Ocean Cleanup, hướng tới cung cấp hỗ trợ kỹ thuật và xây dựng nền tảng thể chế để huy động nguồn lực hiệu quả cho quản lý rác thải nhựa. Thông qua việc lồng ghép hoạt động thu gom và vận chuyển rác nổi vào kế hoạch ngân sách dài hạn, mô hình hợp tác này được kỳ vọng sẽ tạo tiền đề để nhân rộng trên phạm vi toàn quốc.

Ảnh minh họa.

Các ý kiến tại hội thảo thống nhất rằng, quản lý rác thải nổi không đơn thuần là vấn đề môi trường hay kỹ thuật, mà gắn chặt với các yếu tố thể chế, tài chính và tổ chức vận hành. Việc ban hành và áp dụng các định mức kinh tế – kỹ thuật phù hợp sẽ giúp các địa phương từng bước chuyển đổi từ cách làm mang tính dự án sang mô hình dịch vụ công ổn định, có nguồn chi trả từ ngân sách nhà nước.

Nhấn mạnh vai trò của khung tài chính, ông Vũ Thái Trường, Trưởng Ban Khí hậu, Năng lượng và Môi trường của UNDP Việt Nam cho rằng, xây dựng định mức kinh tế – kỹ thuật phù hợp với đặc thù từng địa phương là chìa khóa để duy trì hoạt động thu gom và quản lý chất thải trên mặt nước một cách lâu dài, hiệu quả.

Từ thực tiễn triển khai tại thành phố Cần Thơ, đại diện địa phương đã chia sẻ những kết quả bước đầu trong vận hành hệ thống thu gom rác nổi Interceptor 003 trên sông Cần Thơ. Đây là mô hình ứng dụng công nghệ hiện đại nhằm ngăn chặn rác thải nhựa trước khi trôi ra biển.

Tuy nhiên, quá trình vận hành cho thấy hoạt động của tàu thu gom chịu tác động bởi nhiều yếu tố như điều kiện thủy văn, hạ tầng bốc dỡ rác, yêu cầu thu thập và quản lý dữ liệu, trong khi vẫn thiếu định mức chi phí và cơ chế tài chính chính thức để đảm bảo duy trì lâu dài. Từ đó, Cần Thơ xác định nhu cầu cấp thiết trong việc xây dựng quy trình chuẩn, cơ chế phối hợp rõ ràng giữa các bên liên quan và nguồn ngân sách ổn định, nhằm đưa hoạt động thu gom rác nổi trở thành một cấu phần của hệ thống quản lý môi trường đô thị.

Trong khi đó, tỉnh Quảng Ninh được đánh giá là địa phương đi đầu trong việc hoàn thiện khung định mức kinh tế – kỹ thuật cho hoạt động thu gom rác nổi trên vịnh và khu vực ven bờ. Với sự hỗ trợ của UNDP và The Ocean Cleanup, Quảng Ninh đã xây dựng bộ định mức cấp tỉnh, xác định rõ các cấu phần chi phí cơ bản như nhân công, thiết bị, nhiên liệu và vận hành tại các khu vực ven bờ, đảo và vịnh.

Bộ định mức này được xem là cơ sở kỹ thuật quan trọng, giúp địa phương chủ động trong công tác lập kế hoạch, quản lý ngân sách, đồng thời từng bước chuẩn hóa hoạt động thu gom rác nổi trong hệ thống quản lý môi trường. Kinh nghiệm từ Quảng Ninh được đánh giá có giá trị tham khảo cao đối với các tỉnh, thành phố có hệ thống sông ngòi, ven biển phát triển.

Bên cạnh nội dung về chính sách và quản lý công, hội thảo cũng giới thiệu nhiều giải pháp và sáng kiến đổi mới trong thu gom, xử lý rác nổi đến từ Việt Nam và quốc tế. Các mô hình trình bày cho thấy vai trò ngày càng rõ nét của công nghệ, khu vực tư nhân và sáng kiến cộng đồng trong việc hỗ trợ chính quyền địa phương nâng cao hiệu quả quản lý chất thải trên các thủy vực.

Nhiều giải pháp công nghệ và công cụ tài chính đã được giới thiệu từ các đơn vị đổi mới sáng tạo uy tín như Sài Gòn Xanh (Việt Nam), Clear Rivers (Hà Lan), Joycle (Nhật Bản), Plastic Fischer và everwave (Đức), Plastic Odyssey (Pháp)… Các mô hình này góp phần đa dạng hóa cách tiếp cận, từ thu gom, xử lý đến tái chế rác thải nhựa.

Theo UNDP Việt Nam, việc kết nối các sáng kiến đổi mới với khung tài chính và thể chế phù hợp sẽ giúp các địa phương không chỉ triển khai thành công các mô hình thí điểm, mà còn sẵn sàng mở rộng trên diện rộng. Những kinh nghiệm từ Cần Thơ và Quảng Ninh hiện đang được khuyến nghị nhân rộng, hướng tới mục tiêu dài hạn là kiểm soát hiệu quả ô nhiễm nhựa, bảo vệ hệ sinh thái sông, vịnh và ven biển, vì một tương lai phát triển bền vững của Việt Nam.

Thùy Khánh