Nhà trình tường trên cao nguyên đá

Trên Cao nguyên đá Đồng Văn, người Mông chiếm số đông trong 17 dân tộc cùng sinh sống. Bao đời nay, họ sinh tồn, phát triển và tạo dựng nên một nền văn hóa kiến trúc độc đáo, điển hình nhất là những ngôi nhà trình tường. Nhà trình tường của đồng bào Mông ở đây không chỉ cho thấy mức độ giàu có, mà còn để xác định thời gian cư trú lâu đến đâu.

Những ngôi nhà trình tường được xây dựng nhằm phù hợp môi trường sống trên sườn núi cao, khí hậu lạnh khắc nghiệt. Việc trình tường được tiến hành khá công phu, móng được làm bằng những phiến đá xanh to vuông; sau đó, họ đặt lên đấy những chiếc khuôn gỗ dài khoảng 1,5 m, rộng 40 – 50 cm. Đất chọn để trình tường là loại đất nạc, loại bỏ sạch rễ cây, cỏ dại, rồi trộn với đá phong hóa để bức tường chắc chắn và hạn chế nứt; sau đó, dùng chày, vồ nén thật chặt. Cứ thế hàng tuần, thậm chí hàng tháng mới hoàn thành được bức tường trình theo chiều dài và chiều cao như thiết kế. Trong quá trình làm, người Mông đặt ra một số quy định như người lạ không được vào khu vực nhà đang trình tường, nhất là phụ nữ.

Mái của những ngôi nhà trình tường truyền thống thường được lợp bằng tranh hoặc ngói âm dương. Ngói được lợp 1 hàng sấp và 1 hàng ngửa. Khi lợp, người thợ đặt từng dãy ngói ngửa (âm) rồi đến từng dãy ngói sấp (dương). Mỗi dãy âm dương được chồng so le giữa các viên chỉ chừng 4 – 5 cm, nên mái ngói âm dương rất dày.

Nét độc đáo trong kiến trúc ngôi nhà của người Mông tương đối thống nhất theo một khuôn mẫu, phải có 3 gian 2 cửa (1 cửa chính, 1 cửa phụ và ít nhất 2 cửa sổ). Ngôi nhà có thể có 1 hoặc 2 chái, nhưng không liên quan trực tiếp đến 3 gian nhà chính. Ở trong 3 gian nhà chính thì gian bên trái dùng để đặt bếp nấu nướng và buồng ngủ của vợ chồng gia chủ, gian bên phải đặt bếp sưởi và giường khách, gian giữa rộng hơn để bàn thờ tổ tiên, đồng thời cũng là nơi tiếp khách, ăn uống của gia đình.

Một nét độc đáo nữa trong cấu trúc nhà truyền thống của người Mông là tất cả các ngôi nhà thường được xếp đá xung quanh. Những viên đá có kích cỡ khác nhau với nhiều góc cạnh được xếp lèn vào nhau, tạo nên bức tường bao kiên cố.