Bảo tồn nguồn cá cơm

Tham dự có đại diện Bộ Y tế, Công thương, Khoa học và Công nghệ, lãnh đạo và ngư dân đánh bắt cá cơm ở tỉnh Kiên Giang, nhiều chủ cơ sở sản xuất nước mắm trong cả nước. Thông tin tại Hội nghị, cả nước có 2.900 cơ sở sản xuất nước mắm, tổng công suất một năm 215 triệu lít; trong đó, 273 cơ sở có công suất một năm từ 100.000 lít trở lên. Trong số các cơ sở chế biến lớn, vùng Tây Nam bộ chiếm 45,7%.

Nước mắm và cá cơm giảm mạnh

Trong các loại nước mắm truyền thống, nước mắm Phú Quốc làm từ cá cơm là đặc sắc nhất và được chứng nhận bảo hộ mang chỉ dẫn địa lý ở trong nước từ năm 2001; tháng 12/2012, EU trao chứng nhận về tên gọi xuất xứ được bảo hộ. Theo đó, tên gọi “nước mắm Phú Quốc” được bảo hộ trên toàn lãnh thổ 28 quốc gia thành viên EU và là sản phẩm đầu tiên của Đông Nam Á được EU trao chứng nhận này. 

Nước mắm Phú Quốc có lợi thế từ loại cá cơm đặc biệt cùng điều kiện khí hậu nắng gió, nguồn nước và bí quyết công nghệ trên 200 năm. Hoạt động sản xuất đã quy trình hóa và được kiểm soát theo tiêu chuẩn chất lượng đặc thù. Thế nhưng, Cục Chế biến Thương mại Nông lâm thủy sản và Nghề muối cũng cho biết, nước mắm cá cơm Phú Quốc đang bị thách thức lớn do các lợi thế về điều kiện sản xuất tự nhiên thay đổi. Đó là nguồn nguyên liệu cá cơm giảm về số lượng và chất lượng dẫn đến sản lượng và chất lượng nước mắm giảm. Từ đánh bắt cá cơm nguyên liệu đến sản xuất nước mắm có hiện tượng chạy theo số lượng, nạn hàng giả và hàng nhái tấn công, truyền thông lại kém.

Nguồn cá cơm không đáp ứng đủ cho sản xuất nước mắm, nhiều nhà thùng ở Phú Quốc đã phải giải thể. Sở NN&PTNT tỉnh Kiên Giang thông tin, năm 2011 – 2012, Phú Quốc có 100 hộ sản xuất nước mắm, đầu năm 2016 chỉ còn 56 hộ (giảm 44%). Về sản lượng, năm 2011 – 2012, Phú Quốc sản xuất 25 – 30 triệu lít nước mắm, còn hiện nay cá cơm chỉ đáp ứng 50 – 60% nhu cầu nên dự kiến cả năm chỉ đạt khoảng 20 triệu lít.

Giảm áp lực khai thác cá cơm

Sở NN&PTNT Kiên Giang cho biết hiện tượng rất đáng lo ngại là cá cơm ít tụ thành đàn như trước đây. Hồi nào, cá cơm đi từng đàn rất lớn ở khu vực quần đảo Phú Quốc, Nam Du, Thổ Chu, nghề lưới vây cá cơm chỉ vây ngời, tức là phát hiện cá thì dùng lưới vây bắt.  Đàn cá bị vây gần như 100% là cá cơm đã trưởng thành, rất tốt để chế biến nước mắm có độ đạm cao. 

Nguồn lợi cá cơm ngày càng suy giảm Ảnh: Huy Hùng

Sau năm 2000, ngoài tàu của Kiên Giang còn có nhiều tàu miền ngoài vào khai thác cá cơm, nên cá cơm ít tụ thành đàn. Đa số ngư dân lưới vây đã phải chuyển sang khai thác cá cơm có kết hợp ánh sáng; một tàu lưới vây đi kèm 2 – 3 tàu chong đèn công suất cao để thu hút cá cơm tụ lại, mới buông lưới vây. Bên cạnh, còn có khoảng 500 tàu cá từ các tỉnh khác vào làm nghề pha xúc, dùng ánh sáng công suất cao dụ cá tụ lại để xúc hải sản hỗn tạp, ngoài cá cơm còn lẫn nhiều loài cá khác. Nghiêm trọng hơn là có quá nhiều tàu kéo lưới đôi góp phần hủy diệt cá cơm, theo Sở NN&PTNT Kiên Giang. Tính đến cuối tháng 6/2016, Kiên Giang có 2.720 tàu kéo lưới đôi với tổng công suất 1.593.729 CV, khai thác trên 70% sản lượng hải sản của tỉnh. Trong đó, cá tạp chiếm 40% sản lượng với “tỷ lệ cá cơm đáng kể” chỉ để làm phân hoặc chế biến thức ăn gia súc.  

Theo các chuyên gia, để duy trì trữ lượng ở trạng thái cân bằng vì mục tiêu sử dụng bền vững nguồn lợi thì việc điều chỉnh giảm áp lực khai thác đối với nhóm cá cơm rất quan trọng. Cần đưa ra chính sách khai thác, bảo tồn nguồn lợi cá cơm vùng Tây Nam bộ ngay từ bây giờ (quy định sản lượng, mùa vụ và nghề đánh bắt cá cơm), loại bỏ những nghề đánh bắt hải sản ảnh hưởng đến môi trường sống của cá cơm. Về sản xuất nước mắm, tăng cường liên kết và hợp tác giữa các cơ sở, chủ động hơn trong truyền thông, xây dựng thương hiệu. Nhà nước có chính sách hỗ trợ xúc tiến thương mại. Cục Chế biến Thương mại Nông lâm thủy sản và Nghề muối đề xuất đưa “nghề sản xuất nước mắm truyền thống” vào danh mục di sản văn hóa phi vật thể cấp quốc gia để bảo tồn và phát triển.