Những lý do khiến mực, bạch tuộc thay đổi hình dạng và màu sắc

Hầu như tất cả các loài động vật chân đầu – lớp cư dân đại dương bao gồm bạch tuộc, mực nang và mực – có một khả năng đáng kinh ngạc không chỉ là thay đổi màu sắc và hoa văn trên da mà còn biến đổi hình dạng và kết cấu cơ thể của chúng.

Nhờ những thủ thuật này, động vật thân mềm có thể thay đổi hoàn toàn diện mạo của chúng nhanh hơn một cái chớp mắt, sự thay đổi nhanh nhất được biết đến trong thế giới động vật.

Bạch tuộc và các loài động vật chân đầu khác thực hiện quá trình biến đổi nhanh nhất trong vương quốc động vật. Tại đây, một con bạch tuộc khổng lồ Thái Bình Dương (Enteroctopus dofleini) thay đổi màu sắc và hình dạng để hòa nhập với nhím đỏ và các loài da gai khác ở eo biển Queen Charlotte ngoài khơi bờ biển Canada. Ảnh: Sofia Quaglia

Michael Vecchione, người phụ trách Cephalopoda tại Bảo tàng Lịch sử Tự nhiên Quốc gia Smithsonian cho biết: “Chúng là những loài nhất về bất cứ điều gì mà chúng tôi biết”. Điều này đặc biệt đáng ngạc nhiên vì hầu hết các loài động vật chân đầu đều mù màu, vì vậy chúng ta vẫn chưa hiểu làm thế nào chúng có thể nhận biết đầy đủ những gì cần sao chép ngay từ đầu.

Vecchione nói: “Điều quan trọng về mặt tiến hóa là chúng phải phát triển khả năng thay đổi màu sắc và kết cấu] cũng như phát triển rất nhiều phiên bản khác nhau của nó”. Thật vậy, các nghiên cứu cho thấy rằng mỗi loài động vật thân mềm đã tiến hóa tới 30 loại kiểu mẫu khác nhau để ẩn nấp trong tầm nhìn rõ ràng.

Nhóm động vật thân mềm thân mềm này có làn da được bao phủ bởi hàng triệu tế bào giống như pixel được gọi là tế bào sắc tố: các túi chứa đầy sắc tố, mỗi túi được bao quanh bởi sợi cơ nhỏ của chính chúng. Những cơ này có thể kéo dài tế bào sắc tố để tràn ngập màu sắc  hoặc co lại và co lại thành một chấm, tạo ra các kiểu mẫu đa dạng và phức tạp. Bạch tuộc và mực nang cũng được bao phủ bởi các vết sưng nhỏ, vạt, cành và đường gờ gọi là nhú , có thể xù lên trên hoặc làm phẳng để tạo ra các kết cấu da khác nhau.

Bạch tuộc thông thường (Octopus Vulgaris) săn mồi qua lớp tảo bẹ thấp dưới đáy đại dương gần đảo Catalina, California. Ảnh: Russell Laman

Bạch tuộc thông thường (Octopus cyanea) có thể có màu be và trắng gần như trong suốt trên bề mặt cát phẳng; sẫm màu, lốm đốm và gồ ghề trên những tảng đá gập ghềnh; và lóe lên những gai màu cam, đỏ và nâu dọc theo san hô. Mực nang đôi khi co lại, teo lại và giấu đi cánh tay của chúng để trông giống như một chùm tảo, và mực nang khổng lồ con (Sepia apama) ẩn náu giữa rong biển đã được ghi nhận gửi các làn sóng sắc tố màu xanh nâu sẫm bóng mờ khắp cơ thể chúng để sao chép chuyển động của rong biển đung đưa.

Mặc dù những kỹ năng biến hình này chắc chắn có ích cho những việc ngụy trang kín đáo, nhưng có nhiều lý do khác khiến bạch tuộc và các loài động vật chân đầu khác thay đổi làn da của chúng và chúng có thể làm bạn ngạc nhiên.

Để đe dọa kẻ săn mồi

Đôi khi động vật thân mềm cần làm ngược lại với việc hòa nhập để thoát khỏi kẻ săn mồi.

Nếu bị bắt khi đang ngụy trang, nhiều loài bạch tuộc có thể biến cơ thể sẫm màu và có mây , làm tối mắt , duỗi cơ thể và cánh tay để trông to hơn và đứng cao hơn. Mực nang thậm chí còn tạo ra những hình dạng giống mắt trên lớp áo của chúng – cơ thể hình bao tải – quay lại để nhìn chằm chằm vào kẻ săn mồi.

Những kẻ săn mồi học cách liên kết những con bạch tuộc vòng xanh cực độc với những vòng màu chàm lòe loẹt mà chúng lóe lên trên làn da màu vàng của mình để cảnh báo những kẻ săn mồi rằng chúng không nên bị quấy rầy.

Trong khi đó, những con bạch tuộc bắt chước ít nguy hiểm hơn (Thaumoctopus bắt chước) mạo danh tất cả các loại động vật có tính đe dọa hoặc độc hại hơn chúng. Trong số nhiều cách cải trang khác, chúng có thể dang rộng cánh tay và hiển thị các sọc trắng và nâu để trông giống như loài cá sư tử có gai nhọn và cực độc.

Mực nang Broadclub (Sepia latimanus) có màu cát ở eo biển Lembeh của Indonesia. Ảnh: National Geographic

Để lừa và thôi miên con mồi

Bắt chước các loài động vật khác cũng giúp động vật chân đầu tỏ ra ít đe dọa hơn và đến gần con mồi hơn. Người ta thấy mực nang Pharaoh (Sepia pharaonis) sử dụng màu sắc, kết cấu và chuyển động của chúng để xuất hiện như những con cua ẩn sĩ ngoan ngoãn trước con mồi của chúng, loài cá thia nhiệt đới. Mực ống rạn san hô Caribe (Sepioteuthis sepioidea) bơi ngược và vẫy cánh tay để trông giống loài cá vẹt ăn cỏ , cũng để đến gần con mồi.

Động vật chân đầu cũng có thể có các đường sọc, hình tròn và hoa văn màu sắc khắp cơ thể như thể để đánh lừa con mồi trước khi tấn công. Martin How , một nhà nghiên cứu hệ sinh thái về thị giác tại Đại học Bristol, nghiên cứu cách mực nang Broadclub (Sepia latimanus) gợn sóng những vòng màu tối ấn tượng từ đầu đến cánh tay khi chúng đến gần con mồi hơn. “Nó gần giống như một nhà ảo thuật đang cố gắng mê hoặc hoặc thôi miên khán giả của họ,” ông nói, đưa ra giả thuyết rằng điều này giúp mực nang ngụy trang cách tiếp cận của nó, nhìn xa hơn để bắt con mồi mất cảnh giác.

Theo How, bạch tuộc nhiệt đới (Octopus laqueus) cũng đã được phát hiện phát ra các mô hình tối màu để tạo ra ảo ảnh nghịch đảo – dường như đang di chuyển về phía trước trong khi nó vẫn đứng yên, lừa con mồi di chuyển ra khỏi nơi ẩn náu, theo How. Điều này cũng đã được báo cáo ở các loài bạch tuộc khác .

“Trong nhiều thập kỷ, chúng tôi đã nghiên cứu việc ngụy trang như một vật cố định,” How nói. “Nhưng thực ra, một khi bạn thực sự có thể tạo ra kiểu chuyển động trên cơ thể mình, bạn có thể làm được mọi điều thực sự thú vị.”

Để giao tiếp với nhau 

Một con mực ngụy trang ngoài khơi bán đảo Shiretoko ở Hokkaido, Nhật Bản. Ảnh: National Geographic

Mực Humboldt xã hội (Dosidicus gigas) đã tìm ra cách giao tiếp bằng ngoại hình ngay cả ở độ sâu của đại dương, nơi có rất ít ánh sáng mặt trời. Chúng tạo ra ánh sáng của riêng mình bằng các tế bào gọi là tế bào quang để tạo ra phông nền sáng để hiển thị những thay đổi về màu sắc của chúng – giống như một máy đọc sách điện tử. Theo Vecchione, chúng có thể sử dụng những tín hiệu này để giúp tổ chức bơi lội trong trường học trong quá trình di chuyển thẳng đứng hàng ngày giữa vùng nước sâu hơn và nông hơn.

Những con mực khổng lồ đực này cũng sử dụng tín hiệu trên da để chống lại những con đực khác, thể hiện sự thống trị bằng cách phóng những phi tiêu màu tối trên cơ thể chúng. Tương tự như vậy, khi mực nang đực gặp những con đực khác, chúng bắn tung tóe các sọc đen và trắng của ngựa vằn trong khi vỗ vây.

“Một số tín hiệu tuyệt vời nhất mà chúng thực hiện là giữa nhau,” How nói về mực nang.

Để giành bạn đời hoàn hảo

Khi giao tiếp trong cùng loài, ai có thể quan trọng hơn một người bạn đời tiềm năng? Để gây ấn tượng với các quý cô, bạch tuộc đực (Octopus Cyanea) sẽ chuyển sang màu nhạt và có các sọc đen dọc cơ thể , trong khi mực đực ở rạn san hô Caribe (Sepioteuthis sepioidea) chuyển sang màu đỏ sẫm.

Vì mực nang khổng lồ Úc đực nhỏ không có cơ hội tranh giành con cái khi có con đực lớn hơn ở gần nên chúng cần phải lẻn đi khắp nơi. Chúng thay đổi màu sắc và tư thế để mạo danh con cái, đến gần những con cái khác, sau đó giao phối với chúng ngay dưới mũi của con đực lớn hơn. Một số loài mực nang có thể chia đôi lớp áo của chúng theo đúng nghĩa đen và thể hiện cả hai kiểu cùng một lúc: kiểu tán tỉnh đối với con cái và kiểu đánh lừa đối thủ của chúng.

Anh Vũ

(Theo National Geographic)