“Xanh hóa”cảng cá: Kích phát tiềm năng phát triển thủy sản

Xu thế tất yếu

Cảng biển từ lâu đã là huyết mạch của ngành vận tải, là động lực phát triển kinh tế – xã hội của nhiều quốc gia. Tuy nhiên, cùng với sự phát triển là những tác động tiêu cực không nhỏ đến môi trường. Các nghiên cứu chỉ ra rằng, ngành vận tải biển chiếm khoảng 3% tổng lượng phát thải carbon toàn cầu, đồng thời đóng góp tới 15% lượng phát thải sulfur và 11% lượng phát thải hạt nhựa hàng năm.

Trước thực trạng đó, Tổ chức Hàng hải quốc tế đã đưa ra mục tiêu cắt giảm lượng phát thải khí nhà kính về mức 0 vào năm 2050. Điều này buộc các quốc gia phải chuyển đổi sang mô hình cảng xanh – mô hình không chỉ là lựa chọn, mà đã trở thành điều kiện tiên quyết trong cuộc cạnh tranh khốc liệt của ngành vận tải biển toàn cầu. Trong xu thế hội nhập, việc xây dựng cảng biển thông minh, cảng “xanh” được xem là một ưu tiên hàng đầu của các quốc gia có biển, bao gồm cả Việt Nam.

Để hiện thực hóa mục tiêu này, năm 2020, Bộ Giao thông vận tải (nay là Bộ Xây dựng) phê duyệt Đề án phát triển cảng “xanh” tại Việt Nam. Sau đó, Cục Hàng hải Việt Nam ban hành Kế hoạch thực hiện Đề án phát triển cảng “xanh” được chia làm ba giai đoạn. Cụ thể, giai đoạn đầu tiên (2021-2025) tập trung vào nghiên cứu cơ chế chính sách, hỗ trợ các doanh nghiệp trong quá trình chuyển đổi, đồng thời ứng dụng công nghệ sạch trong khai thác cảng biển.

Trong đó, giai đoạn 2023-2025 sẽ điều chỉnh quy định liên quan đến quản lý, đầu tư và xây dựng cảng biển để phù hợp với tiêu chí cảng “xanh”. Đến năm 2030, tiêu chuẩn kỹ thuật quốc gia về cảng “xanh” sẽ được xây dựng và áp dụng tự nguyện, tiến tới áp dụng bắt buộc trên toàn hệ thống cảng biển Việt Nam từ sau năm 2030.

Nút thắt quan trọng

Đối với ngành thủy sản, cảng cá là nút thắt quan trọng, nơi hội tụ của các hoạt động dịch vụ hậu cần, kiểm soát an toàn, vệ sinh thực phẩm và quy trình chế biến gia tăng giá trị sản phẩm. Cảng cá cũng đóng vai trò là nền tảng tương tác giữa công và tư, tác động trực tiếp đến chất lượng, hiệu quả và tính bền vững trong thương mại thủy sản.

Tác động của hiện tượng thời tiết cực đoan đến nguồn lợi thủy sản, các yêu cầu pháp lý ngày càng tăng trên thị trường quốc tế và nhu cầu áp dụng các biện pháp bền vững và công bằng hơn, đòi hỏi những cảng cá vượt ra ngoài chức năng truyền thống để phát triển thành trung tâm tăng trưởng bền vững cho chuỗi giá trị thủy sản.

Theo Tổ chức Nông nghiệp và Lương thực Liên hợp quốc (FAO), cảng “xanh” cho phép vận chuyển thủy sản ra thị trường một cách hiệu quả và có thể truy xuất nguồn gốc sản phẩm, đồng thời thúc đẩy các điều kiện công bằng cho tất cả các bên có liên quan trong chuỗi cung ứng thủy sản (kể cả ngư dân hoạt động sản xuất quy mô nhỏ). Điều này đòi hỏi hệ thống xử lý sau thu hoạch phù hợp, cơ sở hạ tầng đông lạnh và kho bãi, năng lực chế biến, năng lực kiểm soát vệ sinh thực phẩm hiệu quả, cũng như tính minh bạch, khả năng truy xuất nguồn gốc và các cơ chế tuân thủ quy định nghiêm ngặt.

Lợi thế canh trạnh

Cục Biển và Hải đảo Việt Nam cho biết, phát triển cảng “xanh” sẽ góp phần tăng cường sức cạnh tranh cho doanh nghiệp Việt Nam. Cùng với đó, việc đầu tư xây dựng phát triển hệ thống cảng “xanh” sẽ mở ra nhiều cơ hội hợp tác với các nước.

Với lợi thế về hạ tầng cảng biển, Việt Nam đang tiếp tục đẩy mạnh đầu tư và khai thác hệ thống cảng biển theo tiêu chí “xanh” và bền vững, kết nối đồng bộ với khu vực và thế giới, gia tăng giá trị hàng hoá xuất nhập khẩu. Mô hình cảng “xanh” là yêu cầu bắt buộc và là điều kiện tiên quyết để Việt Nam hội nhập với thế giới.

Đề án phát triển cảng “xanh” được chia thành nhiều giai đoạn, nhưng quan trọng nhất là giai đoạn 2023-2025 điều chỉnh quy định liên quan đến quản lý, đầu tư và xây dựng cảng biển phù hợp với tiêu chí cảng “xanh”. Năm 2025 này, việc hoàn thiện các tiêu chí về cảng “xanh” cần nỗ lực thực hiện. Song song với quá trình đầu tư khai thác hệ thống cảng biển, các doanh nghiệp cần đẩy mạnh hoạt động chuyển đổi số, áp dụng công nghệ để tăng tính kết nối trong các hoạt động, thúc đẩy phát triển kinh tế biển bền vững.

Hiện nay, tăng trưởng hàng hóa tại cảng biển Việt Nam mỗi năm đều ở mức hai con số, được đánh giá là một mức tăng trưởng tốt. Nguồn đầu tư về cảng đang đổ dồn vào Việt Nam, tạo cơ hội trở thành trung tâm trung chuyển lớn. Trong xu thế phát triển chung, Việt Nam phải chọn hướng phát triển “xanh – sạch – bền vững” để phù hợp với xu thế toàn cầu. Đây là xu hướng cạnh tranh có tính bền vững cao. Thủ tướng Chính phủ đã đưa ra các hình thức phát triển cảng biển theo hướng phát triển cảng “xanh”. Khi đó, Việt Nam sẽ thu hút được các nhà đầu tư tham gia đầu tư hệ thống cảng biển đồng bộ và bền vững.

Trên thế giới hiện có khoảng 70% số tàu hàng đóng mới đã chuyển sang sử dụng nhiên liệu xanh. Điều này đòi hỏi các cảng tại Việt Nam cũng phải nhanh chóng tìm phương án “xanh hoá” để hiện thực mục tiêu phát triển kinh tế biển. Khi Việt Nam có hệ thống cảng “xanh”, giảm chi phí logistics, sẽ tăng sức cạnh tranh cho các doanh nghiệp trên trường quốc tế.

Thực tế năm 2025 cảng Đà Nẵng đã đặt mục tiêu tập trung nguồn lực để mở rộng, phát triển hệ thống cảng biển, kết hợp khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo, cải tiến để hoàn thiện hạ tầng, nâng cao chất lượng dịch vụ cảng biển và logictics. Cảng Đà Nẵng đang tiếp tục số hóa để tăng năng lực, giảm chi phí, tạo điều kiện tối ưu cho khách hàng. Hiện nay, cảng Đà Nẵng đã áp dụng quy trình bán tự động hóa, khách hàng có thể làm thủ tục trực tuyến, tạo điều kiện thuận lợi cho doanh nghiệp.

Trong bối cảnh cạnh tranh toàn cầu, Việt Nam sẽ tập trung phát triển cảng “xanh” hướng đến tính bền vững, trong đó, công nghệ số đóng vai trò quan trọng. Đầu tư xây dựng phát triển hệ thống cảng “xanh” sẽ mở ra cơ hội hợp tác lớn, các cảng có thể đón siêu tàu container, tạo ra khí thế và động lực mới cho các cảng cá; giúp gia tăng doanh thu và lợi nhuận, củng cố vị thế của cảng cá Việt Nam; đồng thời tăng sức cạnh tranh cho các doanh nghiệp.

Liên quan đến lĩnh vực thủy sản, thống kê của FAO năm 2023 cho thấy, thương mại thủy sản thế giới đã được thực hiện ở 255 quốc gia và vùng lãnh thổ, tổng giá trị 182 tỷ USD, với rất nhiều hoạt động diễn ra tại các cảng cá như hoạt động cập cảng và bốc dỡ thủy sản, vốn là những điểm then chốt trong chuỗi cung ứng thủy sản toàn cầu. Trong bối cảnh thương mại đầy biến động, khi các tiêu chuẩn về tính bền vững, truy xuất nguồn gốc và thương mại công bằng ngày càng trở nên cấp thiết hơn, các cảng cá dần nổi lên như những trung tâm chiến lược để củng cố chuỗi giá trị thủy sản bền vững.

Ủy ban Thủy sản (COFI) nhấn mạnh rằng, các cảng cá có thể trở thành “trung tâm chiến lược cho tăng trưởng kinh tế”. Cảng cá đóng vai trò là điểm giao thoa của nhiều hoạt động thủy sản và khi được quản lý tốt, có thể tạo ra nhiều lợi ích kinh tế – xã hội.

Cảnh Nghi