Việt Nam hoàn thiện dữ liệu, siết chặt công tác kiểm soát tàu cá

Cuộc họp diễn ra ngay sau tháng cao điểm quốc gia chống khai thác IUU, trong bối cảnh toàn bộ 101/101 nhiệm vụ Thủ tướng giao đã hoàn thành, nhưng thách thức gỡ “thẻ vàng” từ Ủy ban châu Âu (EC) vẫn còn nguyên.

Phó Thủ tướng Trần Hồng Hà nhấn mạnh, cần đổi mới căn bản cách tiếp cận giám sát khai thác. Ông cho rằng, lực lượng trên biển khó bao quát hết phạm vi rộng lớn, do đó Việt Nam phải chuyển mạnh sang kiểm soát từ bờ, kết hợp công nghệ số, viễn thông và quản trị dựa trên dữ liệu.

Điểm mấu chốt là hoàn thiện cơ sở dữ liệu nghề cá quốc gia (VNFishbase). Khi dữ liệu được chuẩn hóa và liên thông, Việt Nam có thể đối thoại trực tiếp với EC bằng thông tin chi tiết về hành trình tàu cá, xuất xứ thủy sản, xử lý vi phạm và quản lý giấy phép, thay vì chỉ báo cáo tổng hợp.

Phó Thủ tướng yêu cầu các bộ, ngành và địa phương cập nhật tiến độ VNFishbase chi tiết. Trong tuần, các đoàn công tác của Bộ đội Biên phòng, Chi cục Thủy sản và cảng cá sẽ xuống địa phương kiểm tra tại hiện trường để đánh giá tình hình “thật hay chỉ trên giấy”.

Phó Thủ tướng Trần Hồng Hà chủ trì phiên họp lần thứ 24 của Ban Chỉ đạo IUU. Ảnh: VGP/Minh Khôi

Liên quan khung xử phạt mới, Phó Thủ tướng yêu cầu Bộ Nông nghiệp và Môi trường có văn bản giải trình với EC về việc thực thi hai nghị định đã sửa đổi (37/2024/NĐ-CP và 38/2024/NĐ-CP). Các bộ, ngành gồm Công an, Thanh tra Chính phủ, Quốc phòng cũng sẽ thành lập đoàn kiểm tra liên ngành rà soát thực hiện nhiệm vụ IUU ở các địa phương.

“Tất cả trao đổi với EC phải dựa trên số liệu xác thực, hồ sơ đầy đủ và kết quả đã được chứng minh,” Phó Thủ tướng nhấn mạnh.

Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường Phùng Đức Tiến cho biết, tính đến nay, các địa phương đã xử lý 4.037 vụ vi phạm, tổng số tiền phạt khoảng 162 tỷ đồng, khởi tố 91 vụ với 138 bị can liên quan khai thác IUU.

Trong tổng số 71 tàu cá Việt Nam bị nước ngoài bắt giữ, lực lượng chức năng đã xử lý 53 tàu (gần 74%), phần còn lại đang xác minh, đặc biệt các trường hợp sử dụng biển số giả hoặc chủ tàu không còn cư trú tại địa phương. 79.243 tàu cá đã được cập nhật vào VNFishbase, các tàu không đủ điều kiện hoạt động đã được giao về địa phương quản lý vị trí neo đậu.

Trong tuần, cơ quan công an đã xét xử 2 vụ/3 bị cáo về hành vi “tổ chức xuất nhập cảnh trái phép” và “cản trở hoạt động mạng máy tính, viễn thông”. 100% tàu mất kết nối VMS hoặc vượt ranh giới đều được xử lý.

Các lô cá kiếm xuất khẩu sang EU bị cảnh báo liên quan hai doanh nghiệp tại Khánh Hòa. Bộ Nông nghiệp và Môi trường yêu cầu đối chiếu toàn bộ hồ sơ với Bộ Tài chính để làm rõ dấu hiệu gian lận.

Phó Thủ tướng Trần Hồng Hà yêu cầu Khánh Hòa kiểm tra đến nơi đến chốn và báo cáo chi tiết ngay trong tuần: nguyên nhân, số lượng vi phạm, hình thức xử phạt. “Nếu có dấu hiệu hình sự, phải chuyển hồ sơ cho cơ quan điều tra và công khai thông tin trên báo chí,” ông nhấn mạnh.

Báo cáo của Viettel cho thấy VNFishbase đang tích hợp đầy đủ thông tin tàu cá, chủ tàu, thuyền viên; các lần xuất – nhập bến kết nối trực tiếp với cơ sở dữ liệu quốc gia về dân cư và dữ liệu xử phạt hành chính. Việc liên thông với VMS giúp quản lý tàu cá minh bạch, đồng bộ và truy xuất nguồn gốc thủy sản. Phó Thủ tướng đánh giá hệ thống dữ liệu tích hợp đa mục tiêu giúp giảm thủ tục hành chính, tăng minh bạch và thuyết phục đối tác quốc tế.

VASEP báo cáo Mỹ từ chối công nhận tương đương 12 ngành nghề khai thác hải sản Việt Nam theo Đạo luật Bảo vệ thú biển (MMPA), gây rào cản kỹ thuật và thương mại. Hiệp hội phối hợp Bộ Nông nghiệp và các chuyên gia hoàn thiện hồ sơ gửi lại Mỹ, đồng thời đề xuất cấp giấy chứng nhận xuất khẩu (COI) cho 14 nghề khai thác đã được công nhận tương đương.

Phó Thủ tướng Trần Hồng Hà xác định ngày 15/12 là mốc quan trọng để xử lý tất cả tồn đọng. Các bộ, ngành phải đánh giá số liệu tàu vi phạm, đặc biệt các trường hợp bị bắt ở nước ngoài hoặc hoạt động ở khu vực chồng lấn, tranh chấp. Địa phương phải xuất trình hóa đơn, biên bản tịch thu, giấy phép bị hủy, hình ảnh xử lý để chứng minh minh bạch; nếu không thể xử lý vì lý do khách quan, phải giải thích rõ.

Song song, các đoàn kiểm tra sẽ đánh giá thực tế việc lắp đặt và duy trì kết nối VMS, công tác chứng nhận nguồn gốc, vận hành cảng cá, quản lý tàu không đủ điều kiện hoạt động và xử lý tình trạng mất kết nối.

Phó Thủ tướng chỉ đạo đối chiếu báo cáo với vận hành thực tế, rà soát quy trình và xác định rõ quyền truy cập, trách nhiệm từng nhóm người sử dụng từ cơ quan quản lý đến chủ tàu, thuyền trưởng. Viettel và VNPT tiếp tục phối hợp để xây dựng cơ sở dữ liệu toàn diện, bao gồm cả khai thác và nuôi biển. Các địa phương cần đánh giá hiệu quả vận hành, hướng dẫn cảng tư nhân tham gia quản lý tàu thuyền, và trình Chính phủ các dự án sinh kế chuyển đổi nghề cá, nuôi trồng công nghệ cao và dịch vụ biển.

Phó Thủ tướng yêu cầu rà soát Luật Thủy sản để đảm bảo phù hợp yêu cầu Mỹ, EU và các thị trường xuất khẩu. Trong thời gian chờ sửa luật, các đơn vị chuẩn bị báo cáo về 12 ngành nghề chưa được công nhận tương đương, 14 ngành nghề được công nhận và các tiêu chuẩn bảo vệ động vật. Bộ Ngoại giao và Bộ Tư pháp sẽ hỗ trợ Bộ Nông nghiệp trong các phiên đối thoại với EC và Mỹ, đảm bảo mọi dữ liệu, hồ sơ được chuẩn bị đầy đủ và sẵn sàng kiểm tra.

Minh Khuê