Phát triển chuỗi giá trị thủy sản: Xu hướng tất yếu trong quá trình hội nhập

Chuỗi giá trị thủy sản là tập hợp các hoạt động từ người sản xuất đến người tiêu dùng cuối cùng gồm các tác nhân: Khai thác, sơ chế, thu mua, chế biến, tiêu thụ. Đây là những tác nhân trực tiếp tham gia vào chuỗi giá trị thủy sản. Vì vậy, xây dựng và phát triển chuỗi giá trị thủy sản là xu hướng tất yếu trong quá trình hội nhập và là nhân tố quan trọng thay đổi mô hình tăng trưởng, giúp nâng cao giá trị gia tăng và phát triển bền vững ngành hàng này.

Nhận thức rõ cơ hội và lợi thế

Theo Trung tâm Khuyến nông, Chi cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật Hải Phòng, sau hợp nhất, thành phố Hải Phòng có nhiều cơ hội và lợi thế khác biệt để phát triển chuỗi giá trị, liên kết tiêu thụ sản phẩm, góp phần phát triển nông nghiệp theo hướng thông minh, an toàn, hướng tới phát triển bền vững và hội nhập toàn cầu. Toàn thành phố hiện có 185.000 ha sản xuất nông nghiệp, trong đó nuôi trồng thủy sản 23.000 ha, sản lượng khoảng 190.000 tấn/năm; khai thác biển đạt trên 681.000 tấn/năm. Nuôi trồng thủy sản bước đầu đã hình thành các chuỗi liên kết sản xuất, tiêu thụ sản phẩm đem lại hiệu quả cao.

Ông Lê Văn Việt, Chủ tịch Hội đồng quản trị Công ty CP Sản xuất và thương mại Xuyên Việt (xã Gia Phúc) cho biết, đơn vị chuyên sản xuất và cung cấp sản phẩm cá rô phi, cá tra… cho thị trường trong và ngoài nước. Quy trình nuôi được áp dụng theo tiêu chuẩn VietGAP. Để nâng cao giá trị, hiệu quả kinh tế Công ty chủ động liên kết với các hộ nuôi thủy sản, doanh nghiệp chế biến và một số đối tác xuất khẩu xây dựng chuỗi giá trị. Công ty cũng đầu tư, xây dựng cơ sở chế biến hiện đại, áp dụng công nghệ tiên tiến trong bảo quản và chế biến thủy sản.

Trước yêu cầu phát triển nhanh, bền vững và hội nhập quốc tế sâu rộng, giai đoạn 2025 – 2030, ngành nông nghiệp Hải Phòng đặt mục tiêu năm 2030 phát triển kinh tế nông nghiệp toàn diện, bền vững, bảo đảm an ninh lương thực, chủ động thích ứng biến đổi khí hậu, hướng tới nông nghiệp sinh thái, hiện đại, giá trị gia tăng cao. Tốc độ tăng trưởng GRDP khu vực nông, lâm, thủy sản đạt khoảng 3%/năm; cơ cấu giá trị sản xuất định hướng hợp lý với trồng trọt chiếm 37,99%, chăn nuôi 35,48%, thủy sản 23,17%. Hải Phòng phấn đấu đến năm 2030, xây dựng 45 khu sản xuất tập trung với tổng diện tích 1.750 ha, hình thành 58.320 ha vùng sản xuất hàng hóa lớn (trong đó có 51.625 ha trồng trọt, 1.544 ha chăn nuôi, 5.151 ha thủy sản). Tỷ lệ sản xuất tập trung đạt 30% trong trồng trọt, 70% chăn nuôi trang trại, 50% thủy sản.

Mới đây, UBND tỉnh Ninh Bình đã ban hành Kế hoạch phát triển thủy sản đến năm 2030. Đây được coi là định hướng quan trọng nhằm khai thác hiệu quả tiềm năng mặt nước, bảo vệ nguồn lợi thủy sản, phát triển nuôi trồng và khai thác bền vững trong bối cảnh biến đổi khí hậu và yêu cầu thị trường ngày càng cao. Theo đó, Ninh Bình xác định phát triển thủy sản theo hướng phù hợp điều kiện tự nhiên và kinh tế – xã hội của tỉnh; khai thác hiệu quả mọi nguồn lực để phát triển nuôi trồng, khai thác và bảo vệ nguồn lợi. Tỉnh Ninh Bình sẽ điều tra đầy đủ thực trạng nguồn lợi, môi trường sống của thủy sản, nhằm xây dựng cơ sở dữ liệu phục vụ quản lý; đồng thời phục hồi hệ sinh thái, chống khai thác IUU và gắn khai thác thủy sản với sinh kế bền vững của cộng đồng ngư dân.

Đồng thời, đẩy mạnh hoàn thiện điều tra nguồn lợi, môi trường sống các loài thủy sản vùng ven bờ, sông, hồ định kỳ 5 năm. Thực hiện thả giống tái tạo nguồn lợi hàng năm; mở rộng mô hình đồng quản lý ở cộng đồng ven sông, ven biển. Chuyển đổi các nghề khai thác ảnh hưởng đến môi trường sang nghề thân thiện, hiệu quả. Phát triển hạ tầng cảng cá, khu neo đậu tránh trú bão; hình thành vùng nuôi trồng tập trung ứng dụng công nghệ cao. Ngoài ra, chủ động sản xuất giống thủy sản, đáp ứng 100% nhu cầu giống nhuyễn thể hai mảnh vỏ. Giảm thất thoát sau thu hoạch xuống dưới 10% vào năm 2030. Xây dựng chuỗi liên kết tiêu thụ khoảng 25% sản phẩm nuôi trồng của tỉnh.

Theo các chuyên gia, việc xây dựng mô hình hợp tác đa bên để xây dựng một chuỗi giá trị thủy sản bền vững là yêu cầu cấp bách. ảnh: Gia Bảo

Cà Mau hiện là địa phương có diện tích nuôi trồng thủy sản nước lợ lớn nhất cả nước, trong đó ngành hàng cua ngày càng khẳng định vai trò chiến lược. Toàn tỉnh có hơn 365.000 ha nuôi cua, sản lượng đạt khoảng 36.500 tấn/năm, với xu hướng phát triển mạnh mô hình nuôi sinh thái, tổng hợp. Dù sở hữu lợi thế lớn, nghề nuôi cua tại Cà Mau vẫn đối mặt không ít khó khăn. Quy mô sản xuất ở nhiều nơi còn nhỏ lẻ, hiệu quả và năng suất chưa cao; việc ứng dụng khoa học – công nghệ trong nuôi cua còn hạn chế, khiến giá trị gia tăng chưa tương xứng tiềm năng. Thực tế đó đặt ra yêu cầu phải tái cấu trúc chuỗi giá trị cua, từ khâu con giống, nuôi trồng, thu hoạch, chế biến đến tiêu thụ, theo hướng liên kết chặt chẽ giữa người nuôi, hợp tác xã, doanh nghiệp chế biến và hệ thống phân phối.

Mới đây, Sở Công Thương tỉnh Cà Mau, Hội Thủy sản Việt Nam và Hiệp hội Doanh nghiệp vừa và nhỏ thành phố Phòng Thành Cảng (Trung Quốc) đã tiến hành ký kết bản ghi nhớ hợp tác ba bên, nhằm tăng cường liên kết trong sản xuất – tiêu thụ sản phẩm cua Cà Mau. Thỏa thuận này mở ra cơ hội để cua Cà Mau mở rộng thị trường, đặc biệt là thị trường quốc tế, thông qua việc phối hợp xúc tiến thương mại, kết nối tiêu thụ và xây dựng các tiêu chuẩn chung.

Tìm lời giải phát triển

Sản xuất theo chuỗi liên kết giá trị đem lại hiệu quả kinh tế cao cho người sản xuất, còn người tiêu dùng sẽ được sử dụng sản phẩm an toàn, chất lượng. Tuy nhiên, để mô hình được rộng mở và bền vững, đại diện Sở Nông nghiệp và Môi trường Hải Phòng cho rằng cần phải nhận thức rõ cơ hội và lợi thế phát triển các chuỗi giá trị và có giải pháp phù hợp. Theo đó, cần quy hoạch và tổ chức sản xuất tập trung, quy mô lớn gắn với lợi thế từng vùng, phát triển vùng chuyên canh hàng hóa có năng suất, chất lượng và khả năng cạnh tranh cao. Ứng dụng khoa học, công nghệ và chuyển đổi số trong chuỗi giá trị nông nghiệp, từ sản xuất, chế biến đến tiêu thụ. Phát triển công nghiệp chế biến sâu, hệ thống logistics và xây dựng thương hiệu nông sản – thủy sản Hải Phòng, hướng tới thị trường trong nước và quốc tế nhằm gia tăng giá trị gia tăng cho sản phẩm. Tăng cường liên kết “bốn nhà” trong chuỗi giá trị sản phẩm.

Một trong những rào cản cho sự phát triển ngành hàng cua của Cà Mau đó là, sản phẩm cua vẫn chủ yếu tiêu thụ trong nước hoặc xuất qua trung gian, logistics cho cua sống còn yếu. Doanh nghiệp đầu mối tổ chức chuỗi chưa mạnh; truy xuất nguồn gốc và tiêu chuẩn chất lượng đang tiếp tục hoàn thiện. Do vậy, để con cua thực sự trở thành ngành hàng chủ lực của tỉnh, mang lại thu nhập cao, bền vững cho người nuôi, cần có bước đột phá về liên kết chuỗi và xúc tiến thương mại ở tầm rộng hơn. Phó Chủ tịch tỉnh Cà Mau Lê Văn Sử đã đề nghị doanh nghiệp và hợp tác xã chủ động ký kết hợp đồng liên kết dài hạn, đẩy mạnh đầu tư vào chế biến sâu để nâng cao giá trị sản phẩm. Người nuôi cua cần tham gia các mô hình liên kết, sản xuất theo quy trình an toàn, ứng dụng kỹ thuật mới và đảm bảo truy xuất nguồn gốc.

Hồng Hạnh

Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường Võ Văn Hưng: Cần cải cách mạnh mẽ thủ tục và cơ chế hỗ trợ, tạo môi trường minh bạch, thuận lợi, lấy hiệu quả chuỗi giá trị làm trọng tâm. Bên cạnh đó, là phát triển chuỗi giá trị số và chuỗi giá trị xanh, thúc đẩy truy xuất nguồn gốc, quản trị số, giảm phát thải và tín chỉ carbon. Cùng đó, cần tổ chức lại sản xuất gắn với vùng nguyên liệu đạt chuẩn, công khai, minh bạch, có hệ thống mã số vùng trồng và bản đồ số. Cuối cùng là, xây dựng hệ sinh thái tư vấn liên kết chuyên nghiệp, kết nối chặt chẽ giữa sản xuất - thị trường - hợp đồng - vận hành chuỗi.