Cá ngừ một năm vượt lên

Nhiều tháng trăn trở nguồn nguyên liệu

Nhớ lại những ngày đầu năm Giáp Thìn 2024, cảng Hòn Rớ lớn nhất miền Trung ở tỉnh Khánh Hòa, một địa phương trọng điểm đánh bắt cá ngừ, không khí phấn khởi tràn ngập khi vào vụ cá ngừ đại dương đạt sản lượng cao, giá cao. Các tàu sau chuyến biển đều khẳm cá và cá ngừ vây vàng mắt to bán tại bến 110.000 đồng/kg, mỗi thủy thủ nhận hàng chục triệu đồng, còn chủ tàu có người thu hàng trăm triệu. Trong tháng đầu năm, gần 60 tàu ra khơi chở niềm vui cập cảng Hòn Rớ.

Các doanh nghiệp chế biến xuất khẩu cá ngừ cũng rộn ràng. Nguyên liệu chất lượng cao dồi dào, các doanh nghiệp có cơ hội mở rộng thị trường xuất khẩu, nhất là các thị trường Nhật Bản, Mỹ, châu Âu.

Thế nhưng, giữa năm 2024, lại bao trùm không khí ảm đảm do nguyên liệu cá ngừ trong nước gặp vướng mắc, các doanh nghiệp phải nhập từ nước ngoài để chế biến. Số liệu của VASEP, trong tháng 7, xuất khẩu cá ngừ sang các thị trường trọng điểm giảm: Châu Âu giảm 14% với Hà Lan và Đức giảm đến 46% và 19%; Israel giảm 31%…

Nguyên do, ngày 4/4/2024, Nghị định số 37/2024 sửa đổi, bổ sung một số điều của Nghị định số 26/2019 quy định chi tiết việc thi hành Luật Thủy sản đã làm nảy sinh bất cập. Đó là kích cỡ tối thiểu của con cá ngừ vằn cho phép khai thác dài 0,5m, tương đương trọng lượng 5-7 kg. Nghị định 37 có hiệu lực từ ngày 19/5/2024, các cảng cá không cấp xác nhận nguyên liệu với cá ngừ vằn nhỏ hơn kích cỡ quy định. Do đó, các doanh nghiệp không có nguồn nguyên liệu trong nước để chế biến xuất khẩu, nhất là với sản phẩm cá ngừ đóng hộp thường sử dụng cá ngừ nhỏ đáp ứng nhu cầu thị trường.

Cho đến tháng 9/2024, nguồn nguyên liệu cá ngừ trong nước vẫn đang gặp vấn đề. Ở nhiều địa phương, giá cá ngừ vằn đã tụt xuống còn 19.000 – 20.000 đồng/kg, khai thác biển gần như không còn lợi nhuận, nhiều tàu nằm bờ. Số liệu Hải quan, giá trị xuất khẩu cá ngừ đóng hộp giảm liên tục, tháng 9/2024 xuất sang châu Âu giảm 15% so với cùng kỳ năm trước.

Nỗ lực giải quyết vướng mắc

Hiệp hội Cá ngừ Việt Nam, VASEP và nhiều địa phương có văn bản đề nghị chỉnh sửa quy định đang gây khó. Bởi lẽ, để bảo vệ nguồn lợi hải sản, châu Âu quy định hạn ngạch (quota), thời gian cấm biển, nghề khai thác… chứ không thuần tuý chỉ bằng kích thước tối thiểu. Tiêu chuẩn quốc tế đối với loài cá ngừ vằn là 1,8 – 3,4 kg nên tàu nhiều nước vẫn đánh bắt cá ngừ vằn nhỏ và được cấp chứng nhận thủy sản khai thác (C/C), trong lúc Việt Nam cấm kích cỡ đó khiến chế biến xuất khẩu thiếu nguyên liệu.

Các ngư dân đi biển lâu năm cho biết, cá ngừ dài từ 0,5 m trở lên chỉ chiếm 10-15% mẻ lưới. Mỗi chuyến biển hơn một tháng, nếu đánh được 20-30 tấn thì đạt quy định để bán chỉ trên dưới 300 kg, sẽ lỗ nặng nên nhiều tàu không còn ra khơi.

Cá ngừ vằn là nguyên liệu chủ lực để chế biến cá ngừ đóng hộp xuất khẩu của nước ta, như năm 2023 đã xuất khẩu cá ngừ đóng hộp gần 255 triệu USD, chiếm trên 30% kim ngạch cá ngừ. Nhu cầu thị trường phục hồi đang tạo cơ hội cho sản phẩm này. Thế nhưng, trong khi các nước như Thái Lan, Philippines, Ecuador đóng hộp cá ngừ vằn từ 1,8 – 3,4 kg và cả dưới 1 kg để khai thác tốt các thị trường, thì doanh nghiệp Việt Nam loay hoay với nguy cơ thu hẹp thị trường.

Bộ NN&PTNT tiếp nhận các kiến nghị, đã giao Cục Thủy sản chủ trì nghiên cứu, tham mưu điều chỉnh quy định cho phù hợp. Các chuyên gia Ủy ban Nghề cá Tây và Trung Thái Bình Dương (WCPFC) cho hay, họ không quy định kích thước khai thác cá ngừ vằn. Nhiều công trình nghiên cứu về cá ngừ vằn ở vùng biển Đông Nam Á cho biết, chiều dài cá ngừ vằn trưởng thành từ 0,33-0,42 m nên cần thiết quy định khai thác kích cỡ đó. Viện Nghiên cứu hải sản cũng đã công bố về kích cỡ cá tham gia sinh sản lần đầu, nghĩa là có thể cho phép khai thác, đối với cá ngừ vằn cái 0,38 m và cá ngừ vằn đực 0,387 m.

Bộ trưởng Bộ NN&PTNT Lê Minh Hoan đã họp với các cơ quan. Sau đó, Cục Kiểm ngư và Vụ Pháp chế được giao làm báo cáo để Bộ NN&PTNT trình Chính phủ đề nghị sửa đổi Nghị định 37. Trong khi chờ chỉnh sửa, tạm dừng áp dụng quy định về kích thước khai thác đối với cá ngừ vằn.

Niềm vui trở lại từ tháng 10

Với nhiều nỗ lực tháo gỡ vướng mắc, xuất khẩu cá ngừ trong tháng 10 đạt gần 93 triệu USD, tăng 22% so với tháng 10/2023. Đây là tháng đầu tiên trong 25 tháng, xuất khẩu cá ngừ một tháng trở lại vượt 90 triệu USD. Tiếp tục tháng 11 tăng 8,1% và lũy kế 11 tháng đã đạt 906,2 triệu USD, tăng 17,4% so với cùng kỳ năm ngoái.

Nhìn lại tháng 10 ấn tượng, xuất khẩu cá ngừ sang các thị trường chính đều tăng so với tháng 10/2023. Thị trường Mỹ tăng 30%, Nhật Bản tăng gần 31%; tăng mạnh nhất là thị trường Trung Đông với Israel tăng 55%, Ai Cập tăng 70%, Arab Saudi tăng 72%. Thị trường châu Âu, luỹ kế 10 tháng tăng 17% so với cùng kỳ năm 2023.

Chuyên gia VASEP nhận định, thị trường Trung Đông đang mở thêm nhiều cơ hội cho cá ngừ nước ta khi Hiệp định Đối tác Kinh tế Toàn diện giữa Việt Nam và Các Tiểu vương quốc Ả Rập Thống nhất vừa được ký kết. Thị trường Nhật Bản với kinh tế khởi sắc, đồng yên mạnh lên sẽ tăng nhu cầu nhập khẩu thuỷ sản, trong đó có cá ngừ.

Một năm nỗ lực tháo gỡ vướng mắc đã đưa đến kết quả xứng đáng và hy vọng có đà phát triển mạnh trong năm 2025.

Sáu Nghệ