Chao đảo vì thuế đối ứng: Ngành thủy sản lách khe cửa hẹp

Cuối cùng, Tổng thống Mỹ Donald Trump đã hạ nhiệt cơn sốt thuế đối ứng bằng quyết định hoãn áp dụng mức thuế này trong 90 ngày với hầu hết các nước (trừ Trung Quốc). Đây thật sự là tin vui, là khoảng thời gian “vàng” để các doanh nghiệp chuẩn bị các kịch bản cho những bước đi tiếp theo. Tuy nhiên, điều tất cả mọi người đặt nhiều kỳ vọng hơn chính là một kết quả thật sự có lợi cho xuất khẩu của Việt Nam sau phiên đàm phán thương mại đối ứng tới đây giữa 2 nước; trong đó có vấn đề thuế.

Doanh nghiệp sốc và choáng

Dù đã có sự chuẩn bị từ trước, nhưng khi Tổng thống Mỹ Donald Trump công bố mức thuế đối ứng 46% đối với hàng hóa từ Việt Nam nhập khẩu vào Mỹ, các doanh nghiệp thủy sản không chỉ sốc, mà còn cảm thấy choáng với mức thuế này, do trước đó, hầu hết đều dự đoán mức thuế này cao nhất cũng chỉ quanh quẩn ở mức trên dưới 10%. Với dự đoán trên, đã có doanh nghiệp tôm không những lên kế hoạch doanh thu và lợi nhuận khá cao so với năm 2024, mà còn có kế hoạch xây dựng vùng nuôi cá rô phi để chế biến, xuất khẩu sang thị trường Mỹ khi thương chiến Mỹ – Trung nổ ra.

Doanh nghiệp “choáng” còn bởi, nếu cộng thêm thuế chống bán phá giá (AD) và thuế chống trợ cấp (CVD) nữa thì con tôm Việt Nam sẽ không thể nào trụ được ở thị trường Mỹ. Một doanh nghiệp tôm ở Sóc Trăng chia sẻ: “Con tôm Việt Nam vốn đã rất vất vả trong cạnh tranh với tôm giá rẻ Ecuador và Ấn Độ tại thị trường Mỹ, nay phải gánh thêm mức thuế rất cao so với 2 đối thủ này (Ấn Độ 26% và Ecuador chỉ 10%) thì làm sao trụ được ở thị trường này”. Trong những năm qua, Mỹ luôn là thị trường xuất khẩu tôm truyền thống lớn nhất của Việt Nam, khi chiếm khoảng 20% tổng kim ngạch xuất khẩu tôm, với giá trị kim ngạch dao động từ 800 triệu USD đến 1 tỷ USD. Theo các doanh nghiệp, nếu mức thuế 46% không được điều chỉnh giảm như kỳ vọng sau đàm phán, thì câu chuyện rút khỏi thị trường Mỹ không còn là viễn cảnh.

Mỹ là thị trường lớn, truyền thống và có tính dẫn dắt đối với thủy sản thế giới, trong đó có Việt Nam. Hiện nay có hơn 400 doanh nghiệp Việt Nam đang xuất khẩu và có kế hoạch xuất thủy sản sang thị trường Hoa Kỳ với những đơn hàng lớn, giá trị cao. Trong bối cảnh cạnh tranh cao và thuế chống bán phá giá, phương thức vận chuyển hàng thủy sản chủ yếu là DDP (giao hàng tận kho) khi xuất khẩu sang Mỹ, nghĩa là doanh nghiệp Việt Nam phải trả toàn bộ chi phí (vận chuyển, bảo hiểm, thuế) trước khi giao hàng và chờ thanh toán từ đối tác Mỹ. Do vậy, mức thuế mới khiến cho doanh nghiệp thủy sản Việt Nam hoang mang lo ngại về khả năng mất thị trường lớn này.

Phản ứng từ thị trường

Sau khi mức thuế đối ứng 46% được công bố, ngay ngày hôm sau, giá tôm nguyên liệu tại khu vực ĐBSCL – vùng sản xuất tôm lớn nhất cả nước – đã bắt đầu giảm mạnh, với mức giảm 10.000 – 20.000 đồng/kg ở một vài phân khúc tôm kích cỡ lớn. Đây là điều dễ lý giải, do đây là phân khúc được tiêu thụ nhiều nhất tại thị trường Mỹ. Liên tiếp trong các ngày tiếp theo, phóng viên Tạp chí Thủy sản Việt Nam nhận được rất nhiều cuộc gọi đến từ các hợp tác xã, trang trại và cả một vài cán bộ kỹ thuật của doanh nghiệp cung ứng đầu vào phục vụ nuôi tôm với tâm trạng hết sức lo lắng do giá tôm giảm mạnh và sự vắng bóng của thương lái mua tôm. Càng lo lắng hơn khi một số doanh nghiệp cho biết, các khách hàng ở Mỹ đã đề nghị doanh nghiệp tạm ngưng giao hàng chờ kết quả đàm phán giữa Chính phủ 2 nước.

Không chỉ có người nuôi mà cả doanh nghiệp chế biến, xuất khẩu nói chung và tôm nói riêng đều trong trạng thái căng thẳng, lo lắng tột độ. Sự lo lắng này là có lý do. Theo thống kê nhanh, sơ bộ và chưa đầy đủ của Hiệp hội Chế biến và Xuất khẩu Thủy sản Việt Nam (VASEP), trong buổi sáng ngày 03/04 ngay khi có thông tin Mỹ áp mức thuế cao 46%, có khoảng 37.500 tấn thủy sản các loại đang trên đường vận chuyển tới Mỹ và khoảng 31.500 tấn hàng đang dự kiến xuất khẩu trong tháng 4-5/2025. Cùng với đó, là các đơn hàng đã được ký kết cho năm 2025, với tổng sản lượng vào khoảng 38.500 tấn. Trong số này, đáng lo ngại nhất là 37.500 tấn thủy sản đang trên đường tới Mỹ và 31.500 tấn dự kiến xuất khẩu trong tháng 4 và tháng 5. Bởi lẽ, nếu không có gì thay đổi, 37.500 tấn thủy sản khi đến Mỹ, doanh nghiệp sẽ phải chịu mức thuế đối ứng 46%, còn 31.500 tấn dự kiến xuất khẩu trong tháng 4 và tháng 5 chắc chắn bị tồn đọng lại không biết bán cho ai do mỗi thị trường đều có yêu cầu khác nhau về: mẫu mã, kích cỡ, phương thức chế biến…

Tranh thủ thời gian vàng

Với quyết định hoãn áp dụng mức thuế đối ứng 46% trong thời gian 90 ngày mới đây của Tổng thống Trump đã giúp 37.500 tấn thủy sản đang trên đường tới Mỹ và 38.500 tấn dự kiến giao trong tháng 4 và tháng 5 thoát được mức thuế cao này, dù vẫn phải chịu mức thuế 10% như hầu hết các quốc gia khác. Nút thắt đầu tiên đã được tháo gỡ, nỗi lo của doanh nghiệp cũng được vơi đi phần nào, nhưng sự tất bật thì như được nhân lên do phải tranh thủ khoảng thời gian “vàng” này để giải quyết các hợp đồng. Đây cũng là lý do khiến các cuộc gọi của phóng viên Tạp chí Thủy sản Việt Nam cho giám đốc một số doanh nghiệp ngành tôm phải rất khó khăn mới có thể kết nối được, song thời gian trao đổi cũng vô cùng chóng vánh, cho dù đây là mối quan hệ thân thiết.

Quyết định hoãn áp dụng thuế đối ứng của Tổng thống Mỹ thật sự đã giúp doanh nghiệp và người nuôi tôm có thêm cơ hội và niềm tin ở vụ tôm này. Điều đó được thể hiện qua giá tôm những ngày gần đây đã tăng trở lại, chuyện tiêu thụ thuận lợi hơn và người nuôi tôm cũng quay lại thả giống nhiều hơn. Mục tiêu đầu tiên mà Chính phủ và doanh nghiệp kỳ vọng đã đạt được. Vấn đề tiếp theo là làm sao đưa thuế đối ứng về mức đủ để hàng hóa Việt Nam nói chung và thủy sản nói riêng có thể cạnh tranh sòng phẳng với các đối thủ mới là mục tiêu chính, là sự kỳ vọng lớn hơn mà cả Chính phủ và doanh nghiệp mong muốn đạt được. Các cuộc đàm phán tới đây về thỏa thuận thương mại đối ứng và xa hơn là Hiệp định thương mại song phương giữa Việt Nam và Mỹ chắc chắn sẽ còn gay go, phức tạp, nhưng chúng ta có quyền tin tưởng vào một kết quả tốt đẹp hơn sẽ đến sau các cuộc đàm phán này.

Bên cạnh sự kỳ vọng vào các cuộc đàm phán giữa Chính phủ hai 2 nước sẽ đạt được kết quả tích cực, các doanh nghiệp cũng chủ động xây dựng các phương án, kế hoạch sản xuất kinh doanh để phù hợp với tình hình mới. Ông Võ Văn Phục – Tổng giám đốc Công ty Cổ phần Thủy sản sạch Việt Nam (VinaCleanfood), cho biết, công ty đang nỗ lực tìm kiếm, mở rộng các thị trường tiềm năng có nhu cầu tiêu thụ tôm lớn, như: Nhật Bản, Hàn Quốc, Canada, châu Âu để bù đắp cho các đơn hàng ở thị trường Mỹ nếu mức thuế đối ứng không được thay đổi theo hướng mà doanh nghiệp có thể chấp nhận được. Hầu hết các doanh nghiệp thủy sản cho biết, việc điều chỉnh kế hoạch doanh số, lợi nhuận năm 2025 gần như là điều phải làm, nhưng quan trọng hơn là việc tìm hướng đi mới, thị trường mới, trong đó tập trung khai thác tốt lợi thế từ những thị trường đã có FTA với Việt Nam và cả thị trường Halal đầy tiềm năng.

Xuân Trường