Tối ưu chế biến sau thu hoạch, nâng cao giá trị thủy sản Việt Nam

Thực trạng chế biến sau thu hoạch trong ngành thủy sản

Ngành thủy sản Việt Nam đóng vai trò quan trọng trong nền kinh tế quốc gia, đặc biệt với việc đóng góp đáng kể vào kim ngạch xuất khẩu. Theo Hiệp hội Chế biến và xuất khẩu thủy sản Việt Nam (VASEP), năm 2024, kim ngạch xuất khẩu thủy sản Việt Nam đạt hơn 10 tỷ USD, trong đó cá tra và tôm là hai mặt hàng chiếm tỷ trọng lớn. 

Ảnh minh họa. Ảnh: AI 

Mặc dù đạt kết quả ấn tượng trong lĩnh vực xuất khẩu, tuy nhiên ngành thủy sản vẫn đang đối diện với một vấn đề lớn đó là đẩy mạnh chế biến sâu. Theo thống kê của Tổ chức Nông nghiệp và Lương thực của Liên hợp quốc (FAO), tổn thất chung trong lĩnh vực nông sản, thủy sản ở Việt Nam dao động từ 20 – 25%. Tổng thiệt hại ước tính khoảng 8,8 triệu tấn, tương đương 3,9 tỷ USD, chiếm khoảng 2% GDP cả nước và 12% GDP toàn ngành nông nghiệp. Nguyên nhân chính nằm ở hạn chế về cơ sở hạ tầng, công nghệ bảo quản và quy trình chế biến chưa đạt chuẩn.

Hiện trạng chế biến sau thu hoạch trong ngành thủy sản Việt Nam đang đối diện với nhiều điểm nghẽn: từ bảo quản kém, chế biến sơ khai, thiếu quản trị chất lượng đến chuyển đổi xanh gặp khó. Đây chính là những nút thắt cần được tháo gỡ để công nghiệp thủy sản bứt phá lên giá trị cao hơn và bền vững.

Theo Cục Thủy sản và Kiểm ngư, phương thức bảo quản truyền thống hiện vẫn chủ yếu là ướp đá theo kỹ thuật thô sơ, thủy sản được xếp lớp xen kẽ đá trong thùng gỗ, nhựa hoặc xốp, không đảm bảo vệ sinh. Các dụng cụ này dễ nhiễm vi sinh gây thối hỏng, đặc biệt là trên tàu khai thác công suất nhỏ, thiếu hầm lạnh hiện đại 

Việc này dẫn đến tổn thất sau khai thác rất lớn, đặc biệt khi tàu xa bờ hoặc cơ sở hậu cần nghề cá yếu kém. Mặc dù một số doanh nghiệp lớn đã áp dụng chứng nhận HACCP và ISO 14000,…song nhiều doanh nghiệp vừa và nhỏ chưa thể đầu tư trọn vẹn do thiếu nguồn lực, kỹ thuật và chi phí chứng nhận vẫn còn cao.

Giải pháp thực hiện

Chế biến sau thu hoạch không chỉ giúp giảm thiểu tổn thất mà còn nâng cao giá trị sản phẩm thủy sản, đảm bảo chất lượng và gia tăng sức cạnh tranh trên thị trường. Các quy trình như đông lạnh, tẩm bột hay đóng hộp không chỉ giúp duy trì chất lượng dinh dưỡng mà còn biến nguyên liệu thô trở thành các sản phẩm cao cấp như sushi, surimi hay collagen. Điều này đặc biệt quan trọng khi các sản phẩm chế biến đáp ứng tiêu chuẩn thường được ưa chuộng tại các thị trường cao cấp như EU, Nhật Bản và Mỹ. Tuy nhiên, để đạt được tiềm năng này, ngành chế biến thủy sản đang đối mặt với hàng loạt thách thức.

Một trong những rào cản lớn nhất là cơ sở hạ tầng yếu kém. Nhiều doanh nghiệp thủy sản tại Việt Nam vẫn sử dụng công nghệ chế biến lạc hậu và thiếu đầu tư vào thiết bị hiện đại. Ngoài ra, nhân lực thiếu chuyên môn cũng là một vấn đề nan giải khi các kỹ thuật chế biến cao cấp như IQF, HACCP đòi hỏi đội ngũ nhân sự được đào tạo chuyên sâu. Thêm vào đó, các quy chuẩn nghiêm ngặt từ thị trường cao cấp như HACCP, BRC hay FDA càng làm gia tăng áp lực chi phí chế biến đối với các doanh nghiệp.

Để khắc phục những hạn chế đó, Việt Nam cần đầu tư mạnh mẽ vào cơ sở hạ tầng, xây dựng các trung tâm chế biến hiện đại tại các khu vực trọng điểm như Đồng bằng sông Cửu Long. Đồng thời, việc thắt chặt liên kết giữa người nuôi trồng, doanh nghiệp chế biến và thị trường tiêu thụ là yếu tố then chốt để đảm bảo chuỗi giá trị bền vững. 

Ngoài ra, các chương trình đào tạo nhân lực chuyên sâu, nghiên cứu ứng dụng công nghệ mới trong chế biến cũng cần được mở rộng. Bên cạnh đó, hợp tác quốc tế cũng là hướng đi chiến lược, giúp học hỏi và chuyển giao công nghệ tiên tiến từ các quốc gia phát triển như Nhật Bản, Hàn Quốc và các nước châu Âu.

Chế biến sau thu hoạch không chỉ giúp gia tăng giá trị kinh tế mà còn mở ra con đường phát triển bền vững cho ngành thủy sản nước ta. Với chiến lược đúng đắn và hành động kịp thời, Việt Nam có cơ hội trở thành trung tâm cung cấp sản phẩm thủy sản chế biến cao cấp trên thị trường quốc tế.

Minh Khuê