Xanh hóa ngành thủy sản – Con đường để phát triển bền vững

Ô nhiễm môi trường – lời cảnh báo không thể phớt lờ

Việt Nam là quốc gia ven biển, với hơn 3.260 km bờ biển và mạng lưới sông ngòi dày đặc. Nguồn nước không chỉ là tài nguyên sống còn mà còn là sinh kế của hàng triệu người dân ven biển, đặc biệt trong lĩnh vực nuôi trồng và khai thác thủy sản. Thế nhưng, áp lực từ phát triển kinh tế, đô thị hóa, biến đổi khí hậu và hoạt động sản xuất thiếu kiểm soát đã khiến chất lượng môi trường nước ngày một suy giảm nghiêm trọng.

Theo báo cáo của Bộ Nông nghiệp và Môi trường (trước đây là Bộ Tài nguyên và Môi trường), năm 2023 có đến 80% nguồn nước mặt tại các vùng ven biển và đồng bằng bị ô nhiễm ở mức trung bình đến cao. Một trong những nguyên nhân gây ô nhiễm là từ nước thải chưa qua xử lý của các khu nuôi trồng thủy sản, hóa chất, kháng sinh và chất hữu cơ dư thừa thải trực tiếp ra môi trường. Điều này không chỉ khiến dịch bệnh thủy sản bùng phát, giảm năng suất nuôi, mà còn đe dọa nghiêm trọng đến sức khỏe cộng đồng và hệ sinh thái biển.

Kim ngạch xuất khẩu thủy sản đã vượt mốc 10 tỷ USD/năm vào năm 2024. Ảnh: ST

Ngành thủy sản hiện đóng góp khoảng 3 – 4% GDP và kim ngạch xuất khẩu vượt mốc 10 tỷ USD/năm. Tuy nhiên, để đạt được con số ấn tượng ấy, ngành cũng tiêu thụ lượng lớn tài nguyên thiên nhiên:

• Nước ngọt: Trung bình cần tới 10 – 15 m³ nước để sản xuất 1 kg tôm nuôi.
• Thức ăn công nghiệp, hóa chất, kháng sinh: Dễ tích tụ trong đáy ao, khó phân hủy.
• Phát thải CO₂: Đến từ hệ thống vận hành ao nuôi, máy thổi khí, vận chuyển đông lạnh…

Nhiều chuyên gia quốc tế ví von: nuôi trồng thủy sản đang “bán môi trường để lấy xuất khẩu” nếu không có các biện pháp giảm phát thải, xử lý nước thải và sử dụng tài nguyên tuần hoàn.

Bảo vệ môi trường không chỉ là khẩu hiệu, mà là nền tảng để xây dựng một ngành thủy sản phát triển bền vững, đủ năng lực cạnh tranh quốc tế. Khi môi trường nước bị ô nhiễm, không chỉ sản lượng và chất lượng thủy sản giảm, mà chi phí sản xuất gia tăng, tỷ lệ hao hụt cao, người nuôi thua lỗ và rời bỏ nghề.

Từ góc độ thị trường, các nước nhập khẩu lớn như EU, Mỹ, Nhật Bản đang siết chặt tiêu chuẩn môi trường đối với sản phẩm thủy sản. Không đạt chuẩn xanh – sạch – truy xuất được nguồn gốc, thủy sản Việt Nam sẽ bị loại khỏi các chuỗi cung ứng giá trị cao.

Trong bối cảnh đó, “xanh hóa ngành thủy sản” chính là mệnh lệnh kép – vừa bảo vệ tài nguyên môi trường, vừa bảo vệ sinh kế và vị thế xuất khẩu của quốc gia.

Những mô hình thủy sản xanh

Trên thực tế đã có nhiều mô hình nuôi trồng thủy sản hiện đại, thân thiện với môi trường, mang lại hiệu quả kinh tế cao và có thể nhân rộng nếu được hỗ trợ đúng cách.

Ảnh minh họa

Mô hình nuôi tôm tuần hoàn (RAS – Recirculating Aquaculture Systems):

Tại Sóc Trăng, Bến Tre, mô hình nuôi tôm áp dụng công nghệ tuần hoàn đã chứng minh hiệu quả rõ rệt. Nước được xử lý qua các bể lọc sinh học, giúp giảm tới 90% lượng nước thải ra môi trường, đồng thời tiết kiệm chi phí và hạn chế dịch bệnh.

Tập đoàn C.P Việt Nam đã đầu tư mô hình nuôi tôm tuần hoàn quy mô lớn tại Bạc Liêu, cho phép sản xuất ổn định quanh năm, không phụ thuộc vào mùa mưa – nắng.

Mô hình nuôi ao nổi lót bạt kết hợp xử lý nước:

Được áp dụng tại Trà Vinh, Kiên Giang, mô hình này sử dụng ao lót bạt HDPE, có hệ thống thu gom nước thải, xử lý trước khi xả ra ngoài, vừa tiết kiệm nước, vừa hạn chế ô nhiễm nguồn.

Tập đoàn Minh Phú – một trong những doanh nghiệp xuất khẩu tôm hàng đầu Việt Nam – hiện triển khai mô hình tôm rừng sinh thái, được cấp chứng nhận ASC, giúp nâng cao giá trị sản phẩm và mở rộng thị trường xuất khẩu châu Âu.

Còn nhiều thách thức và cơ hội

Dù tiềm năng rõ rệt, quá trình xanh hóa ngành thủy sản vẫn còn đối mặt với không ít thách thức:

• Chi phí đầu tư cao: Hệ thống xử lý nước tuần hoàn, ao nổi lót bạt đòi hỏi kinh phí ban đầu lớn, vượt khả năng của nhiều hộ nuôi nhỏ lẻ.
• Thiếu đào tạo kỹ thuật: Nhiều nông dân chưa được hướng dẫn bài bản về kỹ thuật nuôi xanh, quản lý nước, sử dụng chế phẩm sinh học.
• Quy mô nhỏ lẻ: Cản trở việc cấp chứng nhận sinh thái, khó kết nối chuỗi giá trị bền vững.

“Không xanh hóa được thì sẽ bị đào thải. Không còn con đường nào khác. Chuyển đổi là để tồn tại.” - TS. Nguyễn Việt Thắng – Chủ tịch Hội Thủy sản Việt Nam

Giải pháp khả thi cho việc xanh hóa ngành thủy sản không nằm ở một bên, mà phải là sự kết nối giữa Nhà nước – doanh nghiệp – người dân:

• Nhà nước cần có chính sách tín dụng ưu đãi, hỗ trợ đào tạo, ban hành khung tiêu chí rõ ràng cho vùng nuôi sinh thái.
• Doanh nghiệp đóng vai trò đầu tàu, đầu tư công nghệ, liên kết vùng nuôi, bao tiêu sản phẩm đạt chuẩn.
• Người dân phải thay đổi tư duy, chấp nhận chuyển đổi, tăng đầu tư vào hạ tầng kỹ thuật, giảm phụ thuộc hóa chất.

Việc thúc đẩy kinh tế tuần hoàn trong nuôi trồng thủy sản – như tận dụng chất thải làm phân hữu cơ, sản xuất khí sinh học – cũng cần được khuyến khích nhằm tận dụng tối đa tài nguyên và giảm thiểu ô nhiễm.

Nhật Hạ

(Tổng hợp)