Xuất khẩu tôm sang Nhật Bản đã “rộng đường”?

Nhiều thế mạnh

Với dân số hơn 126 triệu người, Nhật Bản là thị trường có nhu cầu nhập khẩu và tiêu thụ lớn đối với các sản phẩm: cá và sản phẩm chế biến từ cá, tôm, lươn, thịt, sản phẩm từ thịt, đậu nành, sản phẩm từ ngũ cốc, rau quả tươi và chế biến, cà phê… Trong khi đó, Việt Nam được đánh giá là quốc gia có thế mạnh về những mặt hàng nói trên và có khả năng cung ứng tốt cho thị trường Nhật Bản. Tôm là mặt hàng quan trọng, có giá trị lớn trong các sản phẩn thủy sản Việt Nam sang thị trường Nhật và luôn dẫn đầu trong thị phần tôm cao cấp ở thị trường này.

Các sản phẩm tôm chế biến của Việt Nam được ưa chuộng tại Nhật Bản. Ảnh: PTC

Bà Phùng Thị Kim Thu, Chuyên gia thị trường tôm, Hiệp hội Chế biến và Xuất khẩu Thủy sản Việt Nam (VASEP) thông tin, thị trường thủy sản Nhật Bản được đánh giá còn nhiều tiềm năng và sẽ phục hồi sớm hơn so với các thị trường lớn khác như Mỹ, EU trong năm 2024. Nguyên nhân là do Nhật Bản có vị trí địa lý gần Việt Nam hơn so với Mỹ, EU và phương thức thanh toán cũng an toàn hơn, đây là những thuận lợi lớn cho doanh nghiệp xuất khẩu thủy sản Việt Nam, nhất là trong bối cảnh chi phí vận chuyển hàng hóa không ngừng tăng cao. Mặt khác, trình độ chế biến chung của các doanh nghiệp thủy sản Việt Nam thuộc mức cao trên thế giới cũng là một lợi thế cạnh tranh lớn tại thị trường Nhật Bản.

So với các thị trường lớn khác như Mỹ, EU, Trung Quốc, thì thương mại thủy sản với Nhật Bản được đánh giá là ổn định hơn. Năm 2023, Nhật Bản nằm trong top hai thị trường nhập khẩu thủy sản Việt Nam, chỉ sau Mỹ. Trong khi, xuất khẩu sang Mỹ giảm sâu 29% và sang các thị trường khác trong TPP giảm 16 – 18% thì xuất khẩu sang Nhật Bản có mức giảm thấp nhất, giảm 12%.

Theo VASEP, quý I/2024, xuất khẩu tôm sang Nhật Bản, đạt gần 103 triệu USD, giảm hơn 2% so cùng kỳ. Sau khi tăng 30% trong tháng 1/2024, xuất khẩu tôm sang Nhật giảm lần lượt 21% và 10% trong tháng 2 và 3.

Cơ cấu sản phẩm tôm xuất khẩu sang Nhật Bản trong quý I/2024, TTCT chiếm 69%, tôm loại khác chiếm 16%, còn lại là tôm sú. Xuất khẩu các sản phẩm TTCT Việt Nam sang Nhật Bản trong quý đầu năm nay ghi nhận tăng ở cả nhóm sản phẩm tươi/đông lạnh và sản phẩm chế biến. Đối với tôm sú, chỉ sản phẩm chế biến ghi nhận tăng, các sản phẩm tôm sú tươi/đông lạnh giảm.

Tại Nhật Bản, người tiêu dùng nước này yêu cầu sản phẩm phải ngon, bổ, đẹp mắt, chế biến cầu kỳ, tỉ mỉ, phù hợp với trình độ, năng lực chế biến của Việt Nam. Các sản phẩm tôm phổ biến từ Việt Nam xuất sang Nhật Bản như tôm bao bột, tôm duỗi, tôm chiên, tôm sushi… hiện vẫn giữ được lợi thế cạnh tranh tốt trên thị trường này.

Thách thức không nhỏ

Mặc dù có lợi thế cạnh tranh tại Nhật Bản về các sản phẩm tôm chế biến nhưng nhiều dấu hiệu cho thấy thị trường này đang tăng mua tôm từ Ecuador. Các nhà nhập khẩu tôm Nhật Bản có thể sẽ mua thêm TTCT nuôi ở Ecuador và Ấn Độ trong năm nay sau khi Mỹ áp thuế chống trợ cấp (CVD) sơ bộ đối với 3 quốc gia cung cấp chính cho nước này. Nhật Bản không áp dụng thuế CVD đối với tôm.

Thông tin từ VASEP, có 3 yếu tố tác động lên hoạt động nhập khẩu tôm của thị trường Nhật Bản. Thứ nhất, Nhật Bản tuy đã bị thu hẹp nhập khẩu tôm trong thập kỷ qua, nhưng nước này vẫn là một trong những thị trường tiêu thụ tôm lớn nhất thế giới, sau Trung Quốc, Mỹ và EU. Nhập khẩu tôm của Nhật Bản, cả tôm nước lạnh và nước ấm cộng lại, đạt tổng cộng 200.000 tấn vào năm 2023, chạm mức thấp nhất trong 40 năm.

Thứ hai, việc đồng Yên (JPY) mất giá cũng ảnh hưởng tới hoạt động nhập khẩu thủy sản trong đó có nhập khẩu tôm. Theo dữ liệu từ Bộ Nội vụ Nhật Bản, các hộ gia đình có từ hai người trở lên chi trung bình 2.075 JPY cho tôm vào năm 2023, không thay đổi so với một năm trước đó. Đồng yên Nhật Bản giảm giá xuống mức thấp 34 năm cũng là một yếu tố khiến cho hoạt động nhập khẩu và sức mua thủy sản của Nhật Bản trong đó có tôm trở nên thận trọng hơn. Đồng yên ở mức 160 JPY/USD vào cuối tháng 4 năm nay do thanh khoản yếu trong kỳ nghỉ lễ ở Nhật Bản. Đồng JPY cũng giảm xuống mức thấp kỷ lục 171 JPY/EUR.

Thứ ba, theo phản ánh của nhiều doanh nghiệp xuất khẩu tôm, Nhật Bản quy định rất nghiêm ngặt, chặt chẽ đối với ngưỡng chấp nhận của chỉ tiêu kháng sinh Doxycycline trong hàng thủy sản nhập khẩu vào Nhật Bản. Điều này đang gây khó khăn và bất lợi rất lớn cho thủy sản, trong đó có tôm của Việt Nam xuất khẩu vào Nhật Bản, vì kháng sinh này vẫn được phép sử dụng trong nuôi thủy sản ở Việt Nam.

Vân Anh