Báo chí Cách mạng Việt Nam và dòng chảy của lịch sử

“Nhà báo” và “chiến sĩ”

Một thế kỷ trước, khi đất nước chìm trong ách đô hộ của thực dân Pháp, phong trào yêu nước diễn ra mạnh mẽ nhưng còn rời rạc, thiếu lý luận và tổ chức, Báo chí Cách mạng, mà đi đầu là tờ “Thanh Niên” ra đời như một sợi dây kết nối những tư tưởng lớn một cách khoa học. Sau đó, đã có hàng loạt tờ báo khác cũng ra đời với lý tưởng gieo mầm lý tưởng cách mạng trong lòng quần chúng nhân dân như Tạp chí Cộng sản, báo Lao Động, Dân Cày, Tiến Lên, Giác Ngộ. Dù không được hoạt động công khai, nhưng sức lan tỏa đến nhân dân là rất lớn, bất kể tầng lớp. Đó là nền tảng để Đảng Cộng sản Việt Nam ra đời vào năm 1930. Người dân đã tiếp tục ủng hộ những bài báo đấu tranh chống sưu cao thuế nặng, đòi quyền tự do dân chủ, cải thiện đời sống dân sinh.

Phóng viên Lương Nghĩa Dũng trên đồi 365 mặt trận Quảng Trị, năm 1971

Để có tổng khởi nghĩa năm 1945, báo chí cách mạng tiếp tục giữ vai trò then chốt để giữ lửa cho quần chúng. Một năm sau, khi phong trào toàn quốc kháng chiến sục sôi, báo chí đã chính thức chuyển mình sang vai trò “cầm súng”. Khi đó, Cứu Quốc, Sự Thật, Phụ Nữ Việt Nam… là kênh kết nối giữa Đảng và nhân dân, giữa hậu phương và tiền tuyến. Những tấm gương chiến đấu, những tội ác của giặc Pháp đều được thông tin. Đó là thời điểm mà những cây bút cũng là những người lính cùng chiến đấu, hòa mình cùng nhân dân. Nhiều tùy bút, phóng sự đã để lại dấu ấn lớn qua các tên tuổi như Thép Mới, Tô Hoài, Nguyễn Đình Thi…

Chiến thắng Điện Biên Phủ năm 1954 đã đặt dấu chấm hết cho sự hiện diện của Pháp tại Việt Nam, nhưng kẻ thù mới bên kia Thái Bình Dương đã xuất hiện, với âm mưu chia cắt nước ta một lần nữa. Trong khi báo chí ở miền Bắc vừa đóng góp cho quá trình xây dựng chủ nghĩa xã hội qua việc cổ vũ phong trào thi đua sản xuất, thì tại miền Nam, báo chí là phương tiện ủng hộ cách mạng miền Nam, lên án chiến tranh xâm lược của đế quốc Mỹ. Một lần nữa, các nhà báo phải hoạt động bí mật để duy trì tiếng nói của Đảng, phản bác luận điệu xuyên tạc, tâm lý chiến của chính quyền tay sai.

Cuộc kháng chiến chống Mỹ cũng là giai đoạn phóng sự chiến trường và ký sự báo chí đã phát triển rực rỡ. Nhiều nhà báo – chiến sĩ đã có mặt ở những mặt trận ác liệt nhất để ghi lại hình ảnh sống động, chân thực về lòng quả cảm của các chiến sĩ giải phóng, sự ngột ngạt dưới ách đô hộ của cái gọi là “Chính quyền Cộng hòa”, “dân chủ”.

“Kỷ nguyên mới cũng đặt ra yêu cầu nhiệm vụ mới, cao hơn đối với báo chí cách mạng, đòi hỏi báo chí cũng phải phát triển tương xứng, vươn mình cùng dân tộc, xứng tầm với nền báo chí chuyên nghiệp, nhân văn, hiện đại” - Tổng Bí thư Tô Lâm

Nếu cách mạng ở miền Nam hoạt động theo tôn chỉ bí mật, gọn nhẹ, linh hoạt như các chiến sĩ biệt động, thì Báo chí Cách mạng ở đây cũng hoạt động theo cách tương tự. Có thể kể đến cơ quan ngôn luận của Mặt trận Dân tộc Giải phóng miền Nam Việt Nam – tờ Giải Phóng, đã tuyên truyền đường lối kháng chiến, vận động quần chúng, tổ chức lực lượng và phản bác chiến tranh tâm lý của kẻ thù. Bằng sự sáng tạo và can đảm, những nhà báo miền Nam đã vượt qua mọi hiểm nguy để đưa tiếng nói của nhân dân đến với từng từng căn cứ cách mạng. Gần như trong giai đoạn này, ranh giới giữa khái niệm “nhà báo” và “chiến sĩ” bị biến mất. Bởi lẽ, báo chí chính là một phần của cuộc kháng chiến chống Mỹ, mang theo tinh thần và lý tưởng. Đã có nhiều nhà báo hy sinh, để lại những tác phẩm còn đang dang dở.

Đồng hành cùng đất nước ra biển lớn

Sau ngày thống nhất, đất nước phải đối mặt với vô vàn khó khăn. Trong bối cảnh ấy, Báo chí Cách mạng có sứ mệnh góp phần hàn gắn vết thương, khơi dậy tinh thần đoàn kết và cổ vũ phong trào thi đua xây dựng đất nước.

Theo đó, nền Báo chí Cách mạng tiếp tục làm sứ mệnh của mình: Một mặt truyền đạt chủ trương, đường lối của Đảng đến nhân dân một cách nhanh chóng, kịp thời, mặt khác phản ánh tâm tư, nguyện vọng của nhân dân trở lại tổ chức. Đó chính là sức mạnh xuyên suốt của báo chí cho đến ngày nay, trong thời chiến lẫn thời bình để củng cố khối đại đoàn kết toàn dân.

Đặc biệt, một trong những nhiệm vụ tối quan trọng của báo chí là đấu tranh bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng – chủ nghĩa Mác – Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh – trước mọi âm mưu “diễn biến hòa bình”, xuyên tạc lịch sử dù Bắc – Nam đã về chung một nhà. Hàng nghìn bài viết, chương trình truyền thông đã góp phần củng cố lý tưởng, gìn giữ bản sắc cách mạng, đặc biệt trong giới trẻ – chủ nhân tương lai của đất nước.

Báo chí thời kỳ này không chỉ phản ánh công cuộc tái thiết từ hai miền, mà còn có nhiệm vụ định hình tư tưởng, tuyên truyền về lý tưởng xã hội chủ nghĩa, nâng cao ý thức trách nhiệm công dân trong việc xây dựng cuộc sống mới, chống lại những biểu hiện tiêu cực, phản động và bảo vệ thành quả cách mạng.

Trong thời kỳ đổi mới, với tinh thần “phục vụ nhân dân, lấy nhân dân làm trung tâm”, báo chí cách mạng Việt Nam luôn đồng hành cùng quá trình xây dựng nhà nước pháp quyền, xã hội dân chủ, công bằng và văn minh. Báo chí không chỉ tuyên truyền thành tựu, mà còn phản ánh những bất cập, đấu tranh với tiêu cực, quan liêu, bảo vệ lẽ phải và công lý.

Cũng trong những năm đó, đội ngũ nhà báo, phóng viên nói chung đã có sự trưởng thành vượt bậc về cả chuyên môn lẫn bản lĩnh và đạo đức nghề nghiệp. Những loạt bài điều tra, phóng sự xã hội sắc sảo, có chiều sâu đã khẳng định vai trò giám sát xã hội của báo chí trong thời kỳ phát triển mới. Nhiều vụ việc tiêu cực, tham nhũng, vi phạm đạo đức công vụ, lạm quyền, sai phạm trong quản lý… đã được báo chí dũng cảm phanh phui, làm sạch bộ máy.

Ngoài các phóng sự điều tra, những phản biện xã hội có trách nhiệm đã ngày càng khẳng định vị trí “cầu nối giữa dân và chính quyền”, “diễn đàn của nhân dân” trong xã hội hiện đại.

Bên cạnh nhiệm vụ chính trị, báo chí còn là nơi lan tỏa cái đẹp, nâng cao đời sống tinh thần xã hội. Thông qua hàng vạn câu chuyện đời thường, những tấm gương người tốt – việc tốt, các chương trình nhân đạo, từ thiện, các chiến dịch truyền thông về bảo vệ môi trường, gìn giữ văn hóa truyền thống…, Báo chí Cách mạng đã tô đậm giá trị nhân văn, lòng yêu nước và niềm tin vào cái thiện trong mỗi con người Việt Nam. Đặc biệt trong các giai đoạn khó khăn như thiên tai, dịch bệnh, khủng hoảng kinh tế, báo chí không chỉ đưa tin, mà còn là lực lượng tuyến đầu định hướng tinh thần, lan tỏa sự đoàn kết, kêu gọi sẻ chia – đúng với bản chất “cách mạng” từ trong cốt lõi.

Trong thời kỳ hội nhập, Báo chí Cách mạng đã góp phần xây dựng hình ảnh một Việt Nam hòa bình, phát triển, giàu truyền thống văn hóa và có trách nhiệm với cộng đồng quốc tế, tiếp tục nâng cao vị thế của Việt Nam trên trường quốc tế.

Bên cạnh đó, trước những vấn đề chính trị phức tạp, báo chí cũng giữ vai trò tuyên truyền khéo léo, kiên định lập trường của Việt Nam, phản bác lại những luận điệu xuyên tạc từ các thế lực thù địch.

Cũng trong thời kỳ này, Báo chí Cách mạng đã góp phần tuyên truyền chủ trương, chính sách hội nhập, giúp người dân hiểu và đồng hành với các hiệp định thương mại, mở cửa thị trường, cải cách thể chế. Từ đó, tạo ra những “công dân toàn cầu”, tiếp cận kho tri thức khổng lồ của nhân loại để đưa đất nước đi lên vượt bậc khi thế giới ngày càng “phẳng” và đa văn hóa.

Nhiệm vụ trong thời đại mới

Trong thời đại của khoa học kỹ thuật, truyền thông đa phương tiện, mạng xã hội, Báo chí Cách mạng tiếp tục nhận thêm những nhiệm vụ mới. Đó vừa là cơ hội, vừa là thách thức buộc nền báo chí phải chuyển mình trong cách tiếp cận dư luận và đương nhiên phải mang theo hằng số bất biến – bản chất cách mạng và tinh thần chính trị vững vàng.

Thứ nhất, Báo chí Cách mạng cần tếp tục giữ vững vai trò định hướng thông tin và bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng và Nhà nước, đặc biệt trong bối cảnh thông tin nhiễu loạn như hiện nay. Mạng xã hội là nơi bất kỳ ai có thể phát tán, chia sẻ những nội dung chưa được kiểm duyệt. Từ đó, báo chí có vai trò xác minh sự thật, cung cấp thông tin chính xác nhất khi vẫn còn không ít các phần tử chống phá muốn làm xói mòn niềm tin của người dân vào chính quyền. Có thể ví báo chí như một “giàn lọc” không gian thông tin bằng sự trung thực và khách quan.

Thứ hai, công nghệ cũng là một yếu tố quan trọng. Hàng chục năm về trước, báo giấy là sản phẩm đến tay người dân qua bưu điện, sạp báo. Giờ đây, chỉ cần mở điện thoại lên là người dân đã có thể đọc báo thông qua những nền tảng số. Đó là thách thức, buộc báo chí truyền thống phải đổi mới mạnh mẽ từ hình thức lẫn nội dung để tiếp cận với bạn đọc là những người trẻ được sinh ra trong thời kỳ công nghệ phát triển.

Thứ ba, bất kỳ ai cũng nhận thấy sự phát triển của trí tuệ nhân tạo đang mạnh mẽ ra sao. Đó là cơ hội để cho các nhà báo xử lý tin bài nhanh hơn và phát hiện xu hướng dư luận. Đương nhiên, AI cũng đang được các đối tượng xấu sử dụng triệt để để đưa thông tin thất thiệt. Đó là lý do vì sao các phóng viên, biên tập viên trong thời đại mới cần sử dụng AI như một vũ khí mới nhằm đáp ứng nhiệm vụ chính trị.

Thứ tư, khi mọi người đã được kết nối với nhau dễ dàng hơn bao giờ hết, báo chí cũng có thể lắng nghe được tiếng nói của nhân dân một cách dễ dàng, phát hiện sớm những bức xúc để mang đến các cấp chính quyền nhằm xử lý vấn đề kịp thời. Đó cũng là cơ hội để báo chí gần dân hơn, nhưng những gì các thế hệ trước đã làm.

Có thể nói, Báo chí Cách mạng Việt Nam trong thời đại công nghệ số vừa đứng trước cơ hội lẫn thách thức. Để hoàn thành tốt vai trò của mình, mỗi cá nhân nhà báo, phóng viên cần đổi mới tư duy, thành thạo ứng dụng công nghệ để làm chủ không gian truyền thông số, đồng thời giữ vững bản chất cách mạng, trung thành với sứ mệnh phục vụ nhân dân. Đó chính là con đường để Báo chí Cách mạng tiếp tục phát triển bền vững trong kỷ nguyên số.

Đông Phong