Nuôi trồng thủy sản bền vững: Đừng để tôm ngoại hại tôm nội

Tôm thẻ chân trắng như nước vỡ bờ

 Tôm thẻ chân trắng (TTCT) vốn là giống ngoại lai. Một số chuyên gia cho biết, những năm 1990 Bộ Thủy sản lúc đó đã bàn bạc rất nhiều về việc có nên phát triển giống tôm này hay không? Nhiều ý kiến lo ngại “giống tôm này sẽ truyền bệnh, sẽ làm ảnh hưởng đến tính đa dạng sinh học với tôm sú của Việt Nam”. Nhận định lúc đó là phát triển mang tính thăm dò, hạn chế. Tuy vậy, theo thời gian, TTCT phát triển với tốc độ phi mã và trở thành đối thủ nặng ký của tôm sú.

Theo báo cáo của Bộ NN&PTNT tại hội nghị thì năm 2005, diện tích nuôi tôm sú toàn quốc là 587.024 ha trong khi diện tích nuôi TTCT chỉ 13.455 ha. Sau 5 năm, diện tích tôm sú tăng không đáng kể, đạt 613.718 ha, trong khi diện tích nuôi TTCT lên tới diện tích 15.397 ha. Đặc biệt, trong hai năm qua, diện tích nuôi TTCT đã phát triển với tốc độ bất thường. Thống kê năm 2012, diện tích tôm sú 613.367 ha, trong khi diện tích TTCT đã lên tới 41.789 ha.   

TTCT được nuôi công nghiệp với năng suất cao nên tổng sản lượng của loại tôm này đã tăng rất nhanh. Năm 2005, sản lượng tôm sú là 264.161 tấn, sản lượng TTCT 40.096 tấn. Năm 2012, sản lượng tôm sú là 301.763, trong khi sản lượng TTCT đã đạt mức kỷ lục là 186.197 tấn.

Năng suất của TTCT không ngừng gia tăng. Năm 2005, năng suất tôm sú 450 kg/ha, TTCT là 2.980 kg/ha. Năm 2012, năng suất tôm sú 490 kg/ha, năng suất TTCT đạt tới 4.460 kg/ha, tức cao gấp hơn 9 lần. Cán cân sản lượng giữa tôm sú và TTCT sẽ thay đổi lớn. 

TTCT xuất hiện khắp nơi

 Mặc dù được khuyến cáo về việc sự phát triển TTCT có thể gây những tác hại về đa dạng sinh học cũng như nguồn nguyên liệu tôm sú bản địa, nhưng hiện nay diện tích TTCT lớn nhất lại tập trung tại ĐBSCL, gây ra sự cạnh tranh gay gắt giữa hai loại tôm nội và ngoại. Các tỉnh có diện tích TTCT lớn nhất là Long An với 4.052 ha, Bến Tre 4.165 ha, Sóc Trăng 4.711 ha. Các tỉnh khác cũng đã có diện tích hàng ngàn ha: Bạc Liêu 1.300 ha, Cà Mau 1.272 ha, Tiền Giang 1.696 ha.

Báo cáo của Bộ NN&PTNT cũng cho biết: “Các tỉnh miền Trung và miền Bắc đang lấy TTCT thay thế dần tôm sú”. Theo giải thích của Bộ, tình trạng phát triển ồ ạt TTCT là: “vì TTCT có thời gian nuôi ngắn, có thể nuôi mật độ dày để đạt năng suất cao, nâng cao hiệu quả kinh tế trên một diện tích”.

Việt Nam phát triển TTCT tới đâu?

Một số chuyên gia cho biết, nếu trước đây các nước châu Á hạn chế việc nuôi TTCT ngoại lai (có nguồn gốc từ châu Mỹ) thì nay cũng đều đã mở cửa cho loại tôm này. Tuy vậy, việc kiểm soát của họ rất nghiêm ngặt. Tiến sĩ Nguyễn Văn Hảo nói: “Thái Lan chỉ cho phép nuôi quy mô công nghiệp khép kín, tuy vậy những nghiên cứu cho thấy tôm này đã lọt ra ngoài tự nhiên”. Tình hình ở Indonesia cũng tương tự, họ chỉ cho phép nuôi ở khu nuôi công nghiệp riêng biệt.  

 Trong khi đó, ở Trung Quốc, TTCT được cho phát triển tràn lan để lấy sản lượng. Nghiên cứu của Tiến sĩ Lê Thanh Lựu (Hội Nghề cá Việt Nam), dẫn theo tài liệu của tổ chức FAO, năm 2010 sản lượng TTCT của Trung Quốc là 1.326 triệu tấn (chiếm 95,6%) trong khi tôm sú còn lại 5% với vỏn vẹn 60,7 ngàn tấn.

Việc phát triển TTCT ở Việt Nam gây nhiều quan ngại. Việt Nam chưa chủ động được nguồn giống tôm này. Chi phí cho con giống khá lớn mà hiệu quả bấp bênh. 

Dịch bệnh tôm chết sớm hoành hành thời gian vừa qua đã được các nhà khoa học quốc tế kết luận xuất phát từ Trung Quốc vào Việt Nam (tuy nhiên chưa rõ qua tôm sú hay TTCT) và hiện đang hoành hành ở Thái Lan. Dự báo năm nay, Thái Lan sẽ bị thiệt hại khoảng 40% sản lượng do tôm chết (Tiến sĩ Lê Thanh Lựu dẫn tài liệu của FAO, năm 2011 Thái Lan đã nuôi 99,6% là TTCT với tổng sản lượng 511.000 tấn, trong khi tôm sú chỉ còn 2.000 tấn. Điều đó đồng nghĩa dịch bệnh đang xảy ra chủ yếu với TTCT). 

6 tháng đầu năm 2013, diện tích nuôi tôm thẻ chân trắng là 21 nghìn ha, tăng 16,7%Ảnh: Phan Thanh Cường

Tình hình ở Thái Lan cũng tương tự như đã xảy ra tại Việt Nam năm ngoái. Năm 2012, tổng diện tích tôm bị dịch bệnh là 100.776 ha. Trong đó, diện tích tôm sú thiệt hại 93.708 ha, diện tích TTCT thiệt hại 7.068 ha. Thoạt nhìn, có thể tưởng tôm sú thiệt hại nghiêm trọng, nhưng thực tế tôm sú được nhân dân nhiều nơi nuôi quảng canh nên có diện tích lớn. Nếu tính sản lượng TTCT cao gấp 9 lần tôm sú, thì với diện tích 7.068 ha nuôi TTCT bị thiệt hại, tương đương 63.612 ha tôm sú. Trong khi quy trình nuôi và công nghệ nuôi TTCT được đầu tư lớn hơn nhiều lần tôm sú.

Trong 6 tháng đầu năm năm 2013, diện tích tôm sú bị bệnh giảm mạnh, chỉ còn 28.556 ha, thì diện tích TTCT bị bệnh vẫn còn ở mức 4.483 ha (nếu quy về sản lượng, diện tích này tương đương với 40.347 ha tôm sú) và bằng 124% cùng kỳ năm ngoái.

Tại hội nghị, có ý kiến cho rằng “Giá TTCT thời điểm này lên cao bởi TTCT nuôi chết quá nhiều”. 

Nuôi trồng bền vững trước hết phải hạn chế được dịch bệnh. Còn nhớ chính dịch bệnh đã từng xóa sổ ngành nuôi tôm của Đài Loan. Năm 1998, sản lượng tôm Đài Loan từ 100.000 tấn chỉ còn 20.000 tấn vì dịch bệnh. Đài Loan đã gần như từ bỏ ngành nuôi tôm và chấp nhận chuyển giao công nghệ sang các nước khác. 

Nuôi TTCT phải có điều kiện

Đại diện Sở NN&PTNT Bạc Liêu cho biết, mặc dù chưa được cho phép nhưng “một số hộ dân đã tự động thả TTCT ra quảng canh, nuôi chung với tôm sú bản địa”. Đúng như cảnh báo của các nhà khoa học, việc cạnh tranh thức ăn diễn ra, cả hai loài tôm đều rất chậm lớn. Tình trạng này cũng diễn ra ở Cà Mau. Cán bộ thủy sản Cà Mau cũng nói: “Dân tự động nuôi thả tôm thẻ ra nuôi quảng canh, đây là điều đáng lo ngại”.

Tiến sĩ Nguyễn Văn Hảo cho rằng “Việc thả TTCT tràn lan quảng canh là điều không chấp nhận được”. Theo ông, để giữ được sản lượng, cần phải giữ lấy con tôm sú Việt Nam.

Đại diện Sở NN&PTNT Bình Thuận cũng cho biết: “Nuôi TTCT phải có điều kiện”. Ông Nguyễn Tử Cương (Hội Nghề cá Việt Nam) thẳng thắn: “Các nhà khoa học đã khẳng định, nếu thả TTCT ra tự nhiên thì sau nó là gì? Sau nó không còn gì hết! TTCT sẽ tàn phá hết mọi thứ! Sau nó chỉ còn lại rừng ngập mặn”.

Nguyên Bộ trưởng Bộ Thủy sản Tạ Quang Ngọc từng chia sẻ: “Năm 1998, các cơ quan nhà nước đã cảnh báo về TTCT. Việc nuôi loại tôm này phải có điều kiện, đó là điều quan trọng”.