Hướng dẫn mới giúp đánh giá các khu bảo tồn biển

Hướng dẫn đã được xuất bản trên Tạp chí Science số ra ngày 10/9 vừa qua với tiêu đề “Hướng dẫn KBTB: Một khuôn khổ để đạt được các mục tiêu toàn cầu về đại dương”. Trong đó, các tác giả xem xét tính nhất quán của các KBTB và đề xuất một khuôn khổ để các mức độ bảo vệ có thể được đánh giá và cải thiện.

Các khu bảo tồn biển (KBTB) ngày càng được sử dụng như một công cụ bảo tồn, để tăng cường đa dạng sinh học biển và thúc đẩy nghề cá bền vững. Tuy nhiên, định nghĩa về KBTB còn mơ hồ nên khó đánh giá tiến độ bảo tồn thực tế. Một số KBTB không cho phép khai thác tài nguyên, trong khi một số khác cho phép khai thác đáng kể. Một số KBTB tồn tại dưới nước, trong khi những KBTB khác chỉ tồn tại trên giấy, không được quản lý tích cực. Sự khác biệt giữa các KBTB có thể dẫn đến tranh cãi về hiệu quả của nỗ lực bảo tồn.

Protected Planet, một công ty phổ biến dữ liệu về các KBTB, thông tin rằng 7,72% đại dương, tương đương gần 28 triệu km2, được bao phủ bởi 17.861 KBTB. Tuy nhiên, theo Atlas Bảo vệ Biển của Viện Bảo vệ Biển, chỉ 2,7% được bảo vệ đầy đủ hoặc ở mức độ cao khỏi các tác động đánh bắt cá.

Liên minh Bảo tồn Thiên nhiên Quốc tế (IUCN) cũng đã tham gia vào việc xây dựng hướng dẫn mới và làm việc với Trung tâm Giám sát Bảo tồn Thế giới thuộc Chương trình Môi trường Liên hợp quốc (UN-WCMC) để tạo ra Cơ sở dữ liệu Thế giới về các Khu bảo tồn, đây sẽ là cơ sở dữ liệu toàn cầu toàn diện nhất về các khu bảo tồn trên cạn và trên biển. Điều này cũng đã giúp phát triển “Các hạng mục Khu bảo tồn của IUCN cho các mục tiêu quản lý và các loại hình quản trị”.

Hướng dẫn KBTB mới bao gồm bốn yếu tố: “Các giai đoạn thành lập” chỉ rõ tình trạng của một KBTB, dù nó chỉ tồn tại trên giấy tờ hay đang hoạt động; “Mức độ bảo vệ” để làm rõ mức độ đa dạng sinh học được bảo vệ khỏi các hoạt động khai thác hoặc phá hoại; “Thiết lập điều kiện” cung cấp các nguyên tắc và quy trình cần thiết để lập kế hoạch, thiết kế và quản lý một KBTB thành công; “Kết quả” mô tả các kết quả bảo tồn và xã hội từ KBTB ở một giai đoạn và cấp độ cụ thể, miễn là có các điều kiện thuận lợi.

Các thử nghiệm quốc gia đã được tiến hành ở Pháp, Indonesia và Mỹ, nơi các chuyên gia KBTB đang sử dụng hướng dẫn để phân tích và phân loại các KBTB hiện có để cộng đồng và chính phủ có thể đưa ra quyết định sáng suốt.

Trong một cuộc thảo luận trực tuyến được tổ chức vào ngày 9/9 nhằm quảng bá hướng dẫn, bà Kirsten Grorud-Colvert cho biết: “Hướng dẫn này không phải là một chiến dịch. Nó không ủng hộ cho một KBTB cụ thể nào cả”.

Theo bà Estradivari Sant, một nhà nghiên cứu tại Trung tâm Nghiên cứu Biển Nhiệt đới Leibniz, người đã tham gia vào việc sử dụng hướng dẫn phân loại các KBTB ở Indonesia, nơi hầu hết các KBTB chỉ cung cấp mức độ bảo vệ nhẹ và một số ít được quản lý tích cực.

“Điều chúng tôi đề cao ở Hướng dẫn KBTB mới này là nó không đưa ra phán quyết về can thiệp bảo tồn mong muốn hoặc thích hợp, mà phải được điều chỉnh sao cho phù hợp với bối cảnh địa phương và các ưu tiên quốc gia. Thay vào đó, đây là một công cụ để đánh giá và hỗ trợ cải thiện ổn định các KBTB”, bà Stant cho biết.